مبناهاي حسابداري
در فرآيند شناخت ، آگاهي از مبناهاي حسابداري حائز كمال اهميت است . در حوزه حسابداري مالي بكارگيري دو مبناي تعهدي و نقدي امكان پذير است .
درآمدها در هنگام تحقق و هزين هها به محض وقوع يا تحمل مورد شناخت واقع م يگردند. حال آنكه در مبناي نقدي ،(Accrual basis) در مبناي تعهدي
درآمدها هنگام دريافت وجه نقد و هزين هها هنگام پرداخت نقدي مورد شناسايي واقع م يگردند. بكارگيري حساب هايي نظير حس اب هاي ،(Cash basis)
دريافتني، حساب هاي پرداخت ني، پيش پرداخت هزينه ها و پيش دريافت درآمدها صرفاً زماني كه مبناي تعهدي بكار گرفته م ي شود امكان پذير است .
نمايشگر 9 1 نحوه شناسايي رويدادهاي مالي را در دو مبناي تعهدي و نقدي حسابداري نشان م يدهد.
نكته 40 : از آنجايي كه حسابداري بر مبناي نقدي ، اطلاعاتي غير واقعي در اختيار كاربران اطلاعات مالي قرار مي دهد و با تعاريف عناصر مالي قابل
انطباق نيست لذا بر اساس اصول پذيرفته شده حسابداري قابل استفاده نم يباشد.
حسابداري مالي 21
چنانچه در نظر داشته باشيم براي اطلاع از جريان و رود و خروج وجه نقد اطلاعات حسابداري را از مبناي تعهدي به مبناي نقدي تبديل كنيم مي توانيم از
رابطه هاي ذيل استفاده كنيم:
وجه نقد دريافتي بابت فروش =
 
 
 
–
 
 
 
( + فروش خالص بر مبناي تعهدي( 1
وجه نقدي پرداختي بابت خريد كالا =
 
 
 
–
 
 
 
( + بهاي تمام شده كالاي فروش رفته بر مبناي تعهدي( 2
وجه نقد پرداختي بابت هزينههاي عملياتي=
 
 
 
 
–
 
 
 
( + هزينههاي عملياتي( 3
نمايشگر 9 1 فرآيند شناخت در مبناهاي تعهدي و نقدي حسابداري
رديف شرح رويدادهاي مالي مبناي تعهدي مبناي نقدي
1 تحويل كالا يا ارائه خدمات و دريافت وجه نقد درآمد شناسايي م يشود درآمد شناسايي مي شود
2 تحويل كالا يا ارائه خدمات و عدم دريافت وجه نقد درآمد شناسايي م يشود درآمد شناسايي نم يشود.
3 دريافت وجه نقد براي تحويل كالا يا ارائه خدمات در آتي درآمد شناسايي نم يشود درآمد شناسايي مي شود
4 دريافت وجه نقد بابت وصول طلب ناشي از كالايي كه قبلاً تحويل شده يا خدمات ارائه
شده در گذشته
درآمد شناسايي نم يشود درآمد شناسايي مي شود
5 تحويل كالا يا ارائه خدماتي كه مبلغ آن قبلاً وصول شده باشد درآمد شناسايي م يشود درآمد شناسايي نم يشود
6 تحصيل كالا يا خدمات و پرداخت وجه نقد هزينه شناسايي م يشود هزينه شناسايي مي شود
7 تحصيل كالا يا خدمات و عدم پرداخت وجه نقد هزينه شناسايي م يشود هزينه شناسايي نم يشود
8 پرداخت وجه نقد بابت تحصيل كالا يا خدمات در آتي هزينه شناسايي نم يشود هزينه شناسايي م يشود
9 پرداخت وجه نقد بابت كالا يا خدماتي كه قبلاً تحصيل شده است هزينه شناسايي نم يشود هزينه شناسايي م يشود
10 تحصيل كالا يا خدماتي كه وجه آن قبلاً پرداخت شده است هزينه شناسايي م يشود هزينه شناسايي نم يشود
مثال 17 : در چه صورتي سود خالص تعهدي سال 1383 در مقايسه با سود خالص به روش نقدي همان سال، بيشتر خواهد بود؟ 
( (آزمون حسابداران رسمي 84
1) سود سهام نقدي در سال 1383 اعلام شود و در سال بعد پرداخت شود.
2) مانده حساب هاي پرداختني در پايان سال نسبت به اول سال كاهش يافته باشد.
15 ريال افزايش يابد.    3) حذف مطالبات لاوصول از حساب هاي سال 1383 ، مبلغ
4) تجهيزات موجود نقداً به فروش رسيده باشد و در نتيجه آن در سال 1383 سودي عايد شركت شده باشد.
كاهش در حساب هاي پرداختني به اين معناست كه بخشي از خريد هاي سال قبل در سال جاري پرداخت مي شود كه منجر به اين «2» پاسخ: گزينه 
مي شود كه سود خالص نقدي از سود خالص تعهدي كمتر شود.
مثال 18 : مواد اوليه ابتداي دوره 5 هزار ريال و پايان دوره 7 ه زار ريال اس ت . خريد نقد مواد اوليه طي دوره 38 هزار ريال و خري د هاي نسيه 16 هزار 
1 هزار ريال و پايان دوره 9 هزار ريال م ي باشد. هزينه مواد اوليه مصرف شده طي دوره بر  ريال بوده اس ت . مانده حساب بستانكاران تجاري اول دوره
مبناي نقدي چند هزار ريال است؟
55 (4 53 (3 39 (2 38 (1
«4» پاسخ: گزينه 
وجه نقد پرداخت شده بابت خريد مواد اوليه =
 
    
+ خريد نسيه + خريد نقدي
38 16 1 9  55
مانده حساب هاي دريافتني در پايان دوره
پيش دريافت درآمد در ابتداي دوره
مانده حساب هاي دريافتني اول دوره
پيش دريافت درآمد در پايان دوره
موجودي كالاي اول دوره و مانده
حساب هاي پرداختني در پايان دوره
موجودي كالاي پايان دوره و مانده
حساب هاي پرداختني در ابتداي دوره
بستانكاران تجاري اول دوره
بستانكاران تجاري پايان دوره
پيش پرداخت هزينه در پايان دوره
هزينههاي معوق در ابتداي دوره
هزينههاي غير نقدي نظير استهلاك و…
پيش پرداخت هزينه در ابتداي دوره
هزينههاي معوق در پايان دوره
22 فصل اول: چارچوب نظري گزارشگري مالي خارجي در ايران
13 شركت الف x مثال 19 : شركت الف يك شركت مشاوره است كه مدارك حسابدار ي اش را بر مبناي نقدي نگهداري م ي كند . در طي سال 8 
13 مانده x8/ 12/ 4 ريال بوده و در 29 ,   13 مانده حساب هاي دريافتني x7/ 12/ 2 ريال از مشتريانش دريافت كرده اس ت . در 29  ,  
13 درآمد خدمات مشاوره براي x 5 ريال بوده اس ت . براي سال مالي 8    6 ريال و ,   حساب هاي دريافتني و پيش دريافت درآمد بترتيب
(CPA شركت الف بر مبناي تعهدي چه ميزان است؟ (آزمون
225 ريال ,   ( 215 ريال 4 ,   ( 18 ريال 3 ,   ( 175 ريال 2 ,   (1
«3» پاسخ: گزينه 
درآمد بر مبناي تعهدي =
 
    
پيش دريافت درآمد وجه نقد دريافتي از مشتريان
2 ,    5,    6,    4,    215,  
اندازه گيري در صورت هاي مالي
همانطور كه پيش از اين شرح داده شد شناخت متضمن مشخص كردن عنوان و مبلغ پولي يك عنصر و احتساب آن مبلغ در جمع اقلام صورت هاي مالي
است. شناخت اوليه عموماً از يك معامله مانن د خريد دارايي نشأت مي گيرد. بنابراين دارايي ها و بدهي ها معمولاً براساس رويكرد معاملاتي (بهاي معامله ) ثبت
مي شوند. در مقطع انجام معامله، بهاي تمام شده تاريخي معادل بهاي جايگزيني دارايي است.
نكته 41 : دارايي ها اساساً بر مبناي ارزش متعارف (منصفانه) در دفاتر ثبت مي شوند. در هنگام تحصيل دار ايي ها بهاي پرداختي يا م ا ب ه ازاي
پرداختي كه نشانگر بهاي تمام شده تحصيل دارايي است معادل با ارزش متعارف يا بهاي جاري جايگزيني است.
تجديد اندازه گيري بعدي دارايي ها و بدهي ها متضمن تغيير مبلغ ثبت شد ه آنهاست و لذا قابل انتساب به رويداد هايي غير از معاملات مي باشد . فرآيند
محاسبه و شناسايي استهلاك براي دارايي هاي ثابت مشهود عملياتي نمونه اي از بكارگيري رويكرد غيرمعاملاتي براي تغيير مبلغ ثبت شده دارايي هاست . در
يك نظام بهاي تمام شده تاريخي نيز تجديد اندا زه گيري بعدي مي تواند متضمن كاهش مبلغ دفتري دارايي به مبلغ قابل بازيافت آن و تعديل مبلغ پولي
بدهي به مبلغي باشد كه انتظار مي رود نهايتاً براي تسويه آن پرداخت شود.
نكته 42 : مبلغ دفتري يك دارايي هيچگاه نبايد از بهاي تمام شده آن تج اوز نمايد و اگر مبلغ بازيافتني دارايي از بهاي تمام شده آن كمتر باشد .
مبلغ دفتري نبايد از مبلغ بازيافتني دارايي بيشتر شود.
مبلغ بازيافتني يك دارايي برابر با خالص ارزش فروش يا ارزش اقتصادي آن ، هر كدام بيشتر است ، مي باشد. ارزش اقتصادي يك دارايي ، عبارت از خال ص
ارزش فعلي جريان هاي نقدي آتي ناشي از كاربرد مستمر دارايي از جمله جريان هاي نقدي ناشي از فروش نهايي آن است . ضابطه معمول اين است كه هر
گاه خالص ارزش فروش و ارزش اقتصادي دارايي از مبلغ دفتري آن كمتر باشد. مبلغ دفتري دارايي بايد به مبلغ بزرگتر كاهش داده شود.
صدمه جدي وارد مي كند و لذا مبالغ برخي از دارايي ها « مربوط بودن » در دوران افزايش قيمت ها بكارگيري نظام بهاي تمام شده تاريخي به ويژگي كيفي
مورد تجديد ارزيابي واقع مي گردد. بدين ترتيب در يك ترازنامه واحد از مباني اندازه گيري متفاوتي استفاده م ي شود. از سوي ديگر ارزش هاي جاري در برخي
موارد فاقد خصوصيت اتكاپذيري مي باشد ضمن اينكه هزينه دست يابي به ارزش هاي جاري ممكن است از منافع حاصل از كاربرد آن فزوني يابد . لذا در يك
نظام گزارشگري مالي بكارگيري خاص ههاي اندازه گيري متفاوت ضرورت م ييابد.
ارزش » و « بهاي تمام شده تاريخي » با توجه به مطالب فوق الذكر مي توان در يك طبقه بندي كلي نظا م هاي اندازه گيري در حسابداري را به دو گروه اصلي
طبقه بندي كرد . روش هاي مختلف اندازه گيري دارايي و بدهي بر اندازه گيري خاصه هاي مختلف دارايي ها و بدهي ها تأكيد دارند و لذا روش هاي بد يل « جاري
اندازه گيري نظير بهاي جاري جايگزيني (ارزش هاي ورودي)، ارز ش بازار (ارزش هاي خروجي)، خالص ارزش فروش، ارزش خروجي مورد انتظار، ارزش فعلي
جريانهاي نقدي مورد انتظار، ارزش بازيافتني و ارزش تسويه زير مجموعه ارزش جاري م يباشند.
در يك نظام اندازه گيري مبتني بر بهاي تمام شده تاريخي ، دارايي ها و بدهي ها به ارزش زمان معامله اندازه گيري مي شوند كه اين ارزش معمولاً بهاي
تحصيل است . بدين ترتيب دو ويژگي بارز بهاي تمام شده تاريخي يكي مبتني بودن بر رويكرد معاملاتي است و ديگر اينكه ارزش هاي تاريخي بيانگر
ارزش هاي جاري در زمان تحصيل است . در اين نظام حقوق صاحبان سرمايه براساس واحد پول تاريخي اندازه گيري شده و سود و زيان ، ناشي از ت فاوت مبلغ
پولي ابتدا و انتهاي دوره حقوق صاحبان سرمايه مي باشد و در اين مقايسه هيچگونه تعديلي از بابت تورم صورت نم ي گيرد. هر چند كه در عمل استفاده ا ز
اقل بهاي تمام شده يا خالص ارزش » نظام بهاي تمام شده تاريخي محض امكان پذير نيست و رعايت مفهوم احتياط منجر به بكارگيري قواعدي چون
مي گردد و لذا حتي در يك نظام بهاي تمام شده تاريخي نيز از ارزش هاي جاري استفاده مي شود. « فروش
مزاياي اصلي بهاي تمام شده تاريخي، عيني بودن و اتكا پذيري آن است كه ناشي از بكارگيري رويكرد معاملاتي است . همچنين آشنايي تهيه كنندگان و
كاربران صورت هاي مالي با اين مبنا منجر به سهولت كاربرد آن شده و خود موجب كاهش هزينه و افزايش مقبوليت بكارگيري بهاي تمام شده تاريخي است .
هر چند كه بهاي تمام شده تاريخي به لحاظ مربوط بودن اطلاعات با وضعيت جاري فعالي ت تجاري حائز نقطه ضعف م يباشد.
مانده حسا بهاي دريافتني در پايان دوره
مانده حساب هاي دريافتني در ابتداي دوره