پوشش مخاطره در صادرات

ضمن قبول مفروضات مطرح شده در مورد اول، در مورد دوم همچنین، فرض می‌شود که صورت حساب مشخصاً بر حسب لیره تهیه می‌گردد. علاوه بر این، شرکت آلفا قصد دارد با انعقاد قراردادهای نرخ آتی ارز، مخاطرات مربوط به تغییر نرخ ارز را به حداقل ممکن برساند و سرمایه‌گذاری خود را در صادرات تحت پوشش قرار دهد. انعقاد این قبیل قراردادها مستلزم ورود به بازار آتی ارز است. به طور کلی، پوشش حساب‌های دریافتنی مبتنی بر پول خارجی،  از طریق فروش مبالغ پول خارجی، در تاریخ صادرات بر مبنای نرخ آتی مشخص انجام می‌پذیرد. این گونه پوشش‌ها طوری ترتیب داده می‌شود که تاریخ تحویل پول خارجی (10میلیون لیره در مثال) با تاریخ واریز حساب دریافتنی مربوط مقارن باشد. بنابراین، نرخ آتی ارز که پول خارجی بر آن مبنا فروخته شده است مربوط به دوره ما بین تاریخ فروش صادراتی و تاریخ واریز مطالبات مربوط می‌باشد. در مثال مطروحه در این بخش، نرخ آتی ارز 30 روزه است و در فاصله تاریخ‌های 1/1/6×13 و 31/1/6×13 قرار دارد. به منظور نشان دادن یک پوشش کامل (حذف کامل مخاطره) در این مثال فرض می‌شود که نرخ آتی ارز مساوی نرخ جاری ارز در تاریخ معامله (50/1) می‌باشد. اما شایان ذکر است که این نرخ‌ها معمولاً مساوی نیستند و حذف کامل مخاطره یا پوشش کامل سرمایه‌گذاری امکان پذیر نیست. در مواردی که در بخش‌های بعد مطرح خواهد شد، نرخ‌های جاری و آتی ارز مساوی فرض نخواهند شد. ثبت‌های مربوط به این مثال، در جدول (3-12) منعکس شده است.

جدول

اولین ستون جدول بالا مربوط به معامله صادراتی و دومین ستون جدول مربوط به پوشش مخاطره است. ثبت‌های شماره (1) و (3) جدول (3-12) همانند ثبت‌های شماره (1) و (2) ستون (ب) مورد اول می‌باشد. در ثبت شماره (2) مورد دوم، شرکت آلفا قرارداد نرخ آتی ارز را به منظور پوشش مخاطره منعکس می‌کند. در این ثبت، ریال مورد انتظار از صرّاف (حساب دریافتنی)، مساوی حاصل ضرب نرخ آتی ارز (50/1) و تعداد لیره فروخته شده است. این حساب دریافتنی بر حسب ریال است و شرکت آلفا را با مخاطره تغییر نرخ تبدیل مواجه نمی‌کند. ضمناً، ارزش این حساب، طی مدت قرارداد پوشش مخاطره، ثابت می‌ماند. این نحوه عمل در مورد ریال مورد انتظار از، صرّاف نشان دهنده این اصل کلی است که حساب‌های دریافتنی و پرداختنی بیان شده بر حسب پول داخلی، بر اثر تغییرات نرخ تبدیل ارز تعدیل نمی‌شوند.

با این ترتیب، شرکت آلفا در تاریخ 31 فروردین 6×13، دقیقاً مبلغ 15 میلیون ریال را در قبال تحویل 10 میلیون لیره فروخته شده دریافت می‌کند. برعکس این حالت، مبلغ بستانکار ثبت شماره 2 (لیره مورد انتظار صرّاف) حساب پرداختنی است که بر حسب لیره بیان شده است. در نتیجه وجود چنین حسابی موجب می‌‌شود که شرکت آلفا با مخاطره تغییر نرخ ارز مواجه باشد. مخاطره تغییر نرخ ارز در این مورد، به دلیل تغییر مانده حساب‌های پرداختنی براثر نوسان نرخ جاری ارز ایجاد می‌شود. این تغییرات موجب تحصیل سود یا تحمل زیان بر اثر مبادله تجاری می‌گردد.

مشابه مورد حساب‌های دریافتنی، وجود حساب پرداختنی که بر مبنای پول خارجی بیان شده است نیز موجب ایجاد سه مساله حسابداری می‌شود: (1) ثبت بر مبنای پول داخلی، (2) حسابداری سود با زیان تجاری ایجاد شده بر اثر تغییر نرخ مبادله، و حسابداری برای انعکاس پوشش مخاطره برای حذف بخش عمده‌ای از آثار سود یا زیان. این مسایل در ثبت‌های شماره (2) و (4) مثال مورد بحث مد نظر قرار گرفته و حل شده است. ثبت شماره (2)، حساب لیره مورد انتظار صرّاف را بستانکار می‌کند. مبلغ بستانکار نیز مساوی حاصضرب نرخ جاری ارز در تاریخ صادرات (50/1) و تعداد لیره فروخته شده (10 میلیون لیره) می‌باشد. ثبت شماره (4) یا زیان مربوط به رویداد مورد بحث را منعکس می‌کند. در این ثبت، شرکت آلفا تحویل 10 میلیون لیره را به صرّاف منعکس می‌نماید. ارزش این ثبت بستانکار مساوی ارزش دفتری لیره منعکس شده در ثبت شماره (3) است.

نظر به این که لیره‌های مورد بحث  تحویل شده است، شرکت آلفا حساب لیره مورد انتظار صرّاف را به ازای ارزش دفتری آن بدهکار می‌کند تا بدهی به صرّاف را حذف نماید. زیان مبادله که در ثبت شماره (4) منعکس شده است، مساوی حاصلضرب 10 میلیون لیره و تغییر در نرخ جاری تبدیل در فاصله تاریخ انجام صادرات و تاریخ واریز حساب است ](50/1-52/1)×10[.

وقوع این زیان به دلیل تضعیف ریال در مقابل لیره در فاصله زمانی بالاست. شایان ذکر است که زیان منعکس شده در ثبت شماره (4) دقیقاً سود منعکس شده در ثبت شماره (3) را جبران می‌کند. بنابراین، پوشش مخاطره شرکت آلفا کامل است و مخاطره نرخ تبدیل ارز را کلاً حذف می‌نماید. ثبت شماره (5)، دریافت رقم ثابت 15 میلیون ریال را (قیمت فروش لیره) از صرّاف مربوط منعکس می‌کند.

مورد سوم: واردات با حساب پرداختنی مبتنی بر پول خارجی

در واردات، یک شرکت داخلی، کالاهایی را از یک شرکت خارجی خریداری می‌کند. چنانچه خرید نسیه باشد، یک حساب پرداختنی در دفاتر شرکت داخلی ثبت می‌شود. بنا بر شرایط قرارداد، حساب پرداختنی ممکن است بر حسب پول داخلی یا ارز خارجی بیان گردد. در مواردی که حساب پرداختنی بر مبنای پول داخلی باشد، هیچگونه مخاطره مبادله ارزی برای شرکت وارد کننده وجود ندارد و مشکل حسابداری خاصی نیز ایجاد نمی‌شود. اما چنانچه حساب پرداختنی بر مبنای ارز خارجی ثبت گردد، مخاطره مبادله ارزی باید توسط شرکت داخلی تقبل گردد. این مخاطره، در صورت نوسان نرخ جاری ارزهای مربوط به وجود می‌آید و موجب سود یا زیان مبادله می‌شود. در این قبیل موارد، مسایل حسابداری به شرح زیر ایجاد می‌گردد: (1) ثبت حساب پرداختنی بر مبنای پول داخلی، (2) حسابداری سود یا زیان تجاری ایجاد شده بر اثر تغییر نرخ مبادله (تسعیر) و (3) حسابداری برای انعکاس پوشش مخاطره برای حذف بخش عمده‌ای از آثار سود یا زیان. روش‌های حسابداری مرتبط با این مسایل، در مثال‌های زیر تشریح می‌شوند. در اولین مثال، ثبت‌های شرکت داخلی با ملحوظ داشتن هر یک از دو فرض زیر ارائه می‌گردد: (1) حساب پرداختنی بر حسب پول داخلی است و (2) حساب پرداختنی بر حسب ارز خارجی می‌باشد.

فرض کنید شرکت آلفا کالاهایی را از شرکت گاما در تاریخ اول فروردین 6×13 خریداری می‌کند. در تاریخ انجام معامله، نرخ جاری مبادله برای ریال و پول رایج در کشور متبوع شرکت گاما (پزو) مساوی 50/0 (1 پزو=5/0 ریال) است. براساس توافق شرکت‌های آلفا و گاما، صورت حساب‌ها را می‌توان بر مبنای ریال یا پول رایج در کشور شرکت گاما تهیه کرد. چنانچه صورت حساب بر مبنای ریال تهیه شود، مبلغ آن مساوی 25 میلیون ریال است و حساب‌ پرداختنی بر حسب ریال ثبت می‌گردد. اما چنانچه صورت حساب بر مبنای پزو تهیه شود، مبلغ صورت حساب معادل 50 میلیون پزو می‌باشد و حساب دریافتنی شرکت گاما نیز به همین مبلغ ثبت می‌گردد. اما در هر صورت، خرید شرکت آلفا بر حسب ریال (25 میلیون ریال) ثبت می‌شود. چنانچه صورت حساب بر مبنای پزو تهیه شود. شرکت آلفا موظف است که در تاریخ سررسید، مبلغ 50میلیون پزو به شرکت گاما تحویل دهد (در تاریخ 31 فروردین 6×13). نرخ جاری مبادله در این تاریخ مساوی 51/0 است. چنانچه بدهی شرکت آلفا با پزو تسویه شود. شرکت آلفا باید پزو مورد نیاز را از طریق صرّاف (بنا به فرض) تهیه کند. با فرض این که پزو مورد نیاز در تاریخ تسویه بدهی تهیه شود. ثبت‌های مثال مورد بحث در  جدول (4-12) منعکس شده است