دامنه رسیدگی حسابرسی، دو جنبه دارد
اگر مثالهای ارائه شده در مورد هدفهای حسابرسی را به خاطر آورید متوجه میشوید که هر هدف حسابرسی، رسیدگی و ارزیابی یک «چیز» بود. «چیز» در اینجا به معنای دامنه کاری است که باید انجام شود.دامنه رسیدگی حسابرسی
واژههای اصلی استاندارد عمومی شماره 300 در ارتباط با دامنه (رسیدگی) عبارت است از کفایت، اثربخشی، سیستم کنترل داخلی و کیفیت عملکرد.
دامنه رسیدگی را میتوانیم با تغییر اندک در این واژهها بگوییم شامل موارد زیر است:
- کفایت سیستم کنترل داخلی سازمان.
- اثربخشی سیستم کنترل داخلی سازمان.
- کیفیت عملکرد در ایفای مسئولیتهای محول.
طبق بولتن استانداردهای حرفهای شماره 2-82، «کفایت» به طراحی سیستم کنترل داخلی اشاره دارد. از حسابرسان خواسته میشود طراحی سیستمهای برقرار شده توسط مدیریت را رسیدگی و ارزیابی کنند.
طراحی به معنای چگونگی اِعمال مورد انتظار سیستم کنترل داخلی است. نگرانی اصلی و اویه حسابرسان از این است که کنترلهای کافی برای پیشگیری، کشف و اصلاح اشتباهات و تحریفهای با اهمیت و اطمینان دادن از برآورده شدن هدفها و آرمانهای سازمان در طراحی سیستم کنترل داخلی منظور نشده باشد.
رهنمود شما ره 2-300 چندین جنبه طراحی سیستم کنترل داخلی را مشخص میکند که باید مورد رسیدگی قرار گیرد: هدفها و آرمانهای سازمان روابط متقابل اجزای گوناگون سازمانی و عملیاتی به عنوان جزیی جدایی ناپذیر از سیستم کنترلهای داخلی و اثربخشی، کارایی و صرفه اقتصادی سیستم کنترل داخلی.
بولتن استانداردهای حرفهای شماره 3-82 چنین میگوید که اثربخشی سیستم کنترل داخلی به میزان رعایت روشهای اصلی کنترل داخلی و سیستمی اثربخش است که از دیدگاه حسابرسان طبق مقاصد مدیریت عمل کند، اشاره دارد.دامنه رسیدگی حسابرسی
بدیهی است که سیستم کنترل داخلی ممکن است به خوبی طراحی شده باشد اما سازمان به خوبی از سیستم پیروی نکند. از سوی دیگر برخی سیستمها ممکن است به خوبی طراحی نشده باشد اما کارکنان سازمان جبران نارسایی طراحی را بکنند و محیط کنترلی خوبی را به وجود آورند.
رهنمود شماره 3-300 چندین جنبه رسیدگی به اثربخشی کنترلهای داخلی را مطرح میکند. حسابرسان طرز اداره امور توسط مدیریت را رسیدگی میکنند. این اداره امور شامل صدور مجوز مستندات و کنترل فعالیتها به طور درست و مناسب و مقایسه ادواری عملکرد واقعی با پیشبینیهاست. رهنمودهای شماره 4-300 تا 8-300 نیز حسابرسی عملکرد واقعی کنترلهای خاص و عملکرد مدیریت را در زمینههای برنامه ریزی و سازماندهی و هدایت امور توصیه میکند.
بولتن استانداردهای حرفهای شماره 2-81 مقرر میدارد که حسابرسان داخلی نه تنها باید عملکرد سیستم کنترل داخلی را به گونه مقرر ارزیابی کنند بل باید اثربخشی آن را نیز ارزیابی نمایند. حسابرسان داخلی باید تامین سطح لازم از کنترل را توسط مجموع تک تک کنترلها تعیین کنند. تعیین این مورد همانقدر که به طراحی سیستم کنترل داخلی مربوط میشود به عملکرد موثر نیز مربوط است. ارتباط تنگاتنگ طراحی و عملکرد موثر به خوبی در این بولتن آشکار شده است.
کیفیت عملکرد در بولتن استانداردهای حرفهای شماره 5-81 به این موضوع اشاره دارد که مدیریت تا چه اندازه به هدفها و آرمانهای تعیین شده دست مییابد. حسابرسان در بسیاری از موارد با تامین اطلاعات مربوط به دستیابی تک تک قسمتهای سازمانی به هدفها و آرمانهای سازمان به مدیریت کمک میکنند. آنچه که بیش از هر چیز حایز اهمیت میباشد این است که اجزای یک سازمان چنان هماهنگ با یکدیگر کار کنند که هدفها و آرمانهای کلی سازمان قابل دسترس شود.
حسابرسان در تعیین دامنه یک حسابرسی هدفهای اولیه سیستم کنترل داخلی را به شرح رهنمود شماره 5-300 در نظر میگیرند:
1- اطمینان یافتن از قابلیت اعتماد و جامعیت اطلاعات
2- تشویق کارکنان به رعایت سیاستها، برنامهها، روشها، قوانین و مقررات
3- اطمینان یافتن از حفاظت داراییها
4- تشویق کارکنان به استفاده اقتصادی و کارامد از منابع
5- اطمینان یافتن از دستیابی به هدفها و آرمانهای تعیین شده برای عملیات یا برنامهها
جدول صفحه بعد دامنه رسیدگی را برای حسابرسی هر یک از هدفهای پنجگانه کنترل داخلی نشان میدهد:
بیشتر حسابرسان کوشش میکنند، دست کم تا حدودی، هر پنج هدف کنترل داخلی را مورد رسیدگی قرار دهند. اما، مواردی وجود دارد که حسابرسان، دامنه یک حسابرسی بخصوص را تنگ میکنند.
بولتن استانداردهای حرفهای شماره 16-82 چنین مقرر میدارد که «رییس واحد حسابرسی داخلی باید آن دسته از هدفهای کنترل داخلی را انتخاب کند که مناسبترین است برای هدف و دامنه حسابرسی و موضوع مورد رسیدگی.» رییس واحد حسابرسی داخلی دو راه دارد.
یکی، محدود کردن دامنه حسابرسی به کمتر از پنج هدف کنترلهای داخلی. دیگری، رسیدگی کمتر به هر پنج هدف کنترل داخلی.
دامنه رسیدگی حسابرسی
این گونه رسیدگیهای محدود معمولاً برای حسابرسیهای ویژه رخ میدهد؛ یعنی، برخورد حسابرسان با مسالهای پرسش برانگیز یا مواردی رخ میدهد که حسابرسان با کمبود زمان روبرویند. در سایر مواردی که حسابرسیها، برنامهریزی شده و منظم انجام میگیرد، هر پنج هدف کنترلهای داخلی در دامنه حسابرسی منظور میشود.
جنبه دوم دامنه حسابرسی براساس بند «ب» از رهنمود 1-410، کاری است که حسابرسان در اجرای حسابرسی انجام میدهند. این رهنمود مقرر میدارد که «هدفها و روشهای حسابرسی، دامنه کار حسابرسان داخلی را مشخص میکند».
بدینسان، هدفهای بررسی، آزمونهای رعایت و ارزیابی، و روشهای گوناگون حسابرسی لازم برای رسیدن به این هدفها، همگی جنبه دوم دامنه حسابرسی را تشکیل میدهند.
مثال: فرض کنید حسابرسان شرکت سرزمین چوب (که در فصل 5 آمد) دارند برای حسابرسی دایره ارسال و حمل کالا و دایرههای حسابهای دریافتنی و حسابداری صنعتی دایره چوببری، برنامهریزی میکنند.
حسابرسان با در نظر گرفتن جوانب گوناگون، هدفها و دامنههای این سه مورد حسابرسی را به شرح زیر تعیین میکنند:
دایره ارسال و حمل چوب: حسابرسان با توجه به این که دایره ارسال و حمل چوب یکی از دو پُر خطرترین دایرههای شرکت سرزمین چوب است قاعدتاً عملیات و سیستم کنترل داخلی را بررسی خواهند کرد، میزان رعایت کنترلهای مقرر را آزمون خواهند نمود و سیستم کنترل داخلی را ارزیابی خواهند کرد.
هدفها و دامنه حسابرسی در این مورد را میتوان به شرح زیر بیان کرد:
عملیات و سیستم کنترل داخلی دایره ارسال و حمل چوب را بررسی کنید، رعایت کنترلهای مقرر را آزمون نمایید و سیستم کنترل داخلی را ارزیابی کنید.
در این مورد، دامنه توجه حسابرسی عبارت خواهد بود از عملیات و کنترلهای ارسال و حمل چوب، و دامنه کار حسابرسی عبارت خواهد بود از بررسی، آزمونهای رعایت و ارزیابی.
دایره حسابهای دریافتنی: کنترلهای داخلی اساسی مربوط به حسابهای دریافتنی عموماً در دنیای تجارت به خوبی شناخته شده است.
در نتیجه، حسابرسان به بررسی عملیات خواهند پرداخت و تعیین خواهند کرد که کنترلها برقرار است یا نه. به علاوه، حسابرسان رعایت کنترلهای مقرر را آزمون خواهند نمود.
دامنه رسیدگی حسابرسی
چنانچه کنترلهای استانداردی وجود داشته باشد، احتمالاً نیاز چندانی به ارزیابی خودکنترلها وجود نخواهد داشت.
هدفها و دامنه حسابرسی حسابهای دریافتنی در این مورد را میتوان به شرح زیر تعیین کرد:
1- سیاستها و روشهای دایره چوب بری را در مورد مدیریت و حسابدهی حسابهای دریافتنی بررسی کنید.
2- رعایت کنترلهای پذیرفته شده و سیاستها و روشهای مقرر درباره حسابهای دریافتنی را آزمون کنید.
3- اثربخشی سیستم کنترل داخلی حسابهای دریافتنی و کیفیت عملکرد مدیریت حسابهای دریافتنی را ارزیابی کنید.
دامنه توجه حسابرسی حسابهای دریافتنی و کنترلهای مربوط به آن است. دامنه کار حسابرسی، بررسی، آزمونهای رعایت و ارزیابی است.
دایره حسابداری صنعتی. از آنجا که این دایره به نسبت با خطر اندکی روبرو است احتمالاً سبب خواهد شد حسابرسان تنها به اجرای روشهای بررسی محدود بپردازند مگر آن که حسابرسان شواهدی را حاکی از وجود خطر بالاتر پیدا کنند که آزمونهای بیشتر را توجیه کند.
هدفها و دامنه حسابرسی در این مورد را میتوان به شرح زیر تعیین کرد:
سیاستها، روشها، سیستم حسابداری و گزارشگری اطلاعات حسابداری صنعتی دایره چوببری را بررسی کنید. قابلیت اعتماد و جامعیت گزارشهای حسابداری صنعتی ارائه شده به مدیریت را ارزیابی کنید.
دامنه توجه حسابرسی سیستم حسابداری صنعتی دایره چوب بری است. دامنه کار حسابرسی، بررسی و ارزیابی قابلیت اعتماد و جامعیت این سیستم است.
مطالعه پیشینه: حسابرسان پیش از برنامه ریزی یا اجرای هر کار خاص باید مطالب مربوط به پیشینه آن را گرداوری کنند. بخشی از این کار ضمن انتخاب از بین قسمتهای سازمان برای حسابرسی انجام میشود اما تقریباً همیشه به بررسی دقیقتری نیاز است. در بیشتر موارد بررسی پیشینه قسمت مورد رسیدگی حتی پیش از تدوین هدفها و دامنه حسابرسی انجام میگیرد.
حسابرسان با مطالعه پروندههای حسابرسی مربوط به قسمت مورد رسیدگی میتوانند خود را با ماهیت عملیات قسمت مورد رسیدگی و هر گونه نکته حسابرسی از حسابرسیهای گذشته آن آشنا کنند. چهار منبع اطلاعاتی در زمینه پیشینه قسمت مورد رسیدگی در اختیار حسابرسان است: پروندههای دایمی – پروندههای حسابرسیهای سالهای پیش – پرونده مکاتبات و گفتگو با مدیریت قسمت مورد رسیدگی
پروندههای دایمی اطلاعات اولیه مربوط به قسمت مورد رسیدگی را برای حسابرسان فراهم میکند. این اطلاعات شامل توصیف عملیات اطلاعات مربوط به کارکنان مدیریت، مقالههای منتشر شده در نشریات شرکت یا رسانههای گروهی درباره شرکت یا کارکنان آن گزارشهای مالی ادواری، مقررات دولتی مرتبط و بودجهها میباشد. این پرونده برحسب مورد و لزوم به روز میشود تا همواره در جریان باقی بماند. این اطلاعات مستندات ارزشمندی از پیشینه قسمت مورد رسیدگی را پیش از شروع حسابرسی برای حسابرسان فراهم میکند.
دامنه رسیدگی حسابرسی
بدیهی است حسابرسانی که در حسابرسیهای گذشته قسمت مورد رسیدگی مشارکتی نداشتهاند بیش از حسابرسانی به این گونه مستندات متکی خواهند بود که در حسابرسیهای گذشته قسمت مورد رسیدگی شرکت داشته اند.
پروندههای حسابرسیهای سالهای پیش حاوی توصیف کارهای حسابرسی است که در گذشته انجام شده است. این اطلاعات شامل کاربرگهای حسابرسی گزارشهای حسابرس برای دورههای پیش و واکنش قسمت مورد رسیدگی به یافتهها و پیشنهادهای حسابرسان است. چنین اطلاعاتی سبب میشود حسابرس نسبت به مسایلی هشیار بماند که از گذشتهها تاکنون ادامه دارد و همچنین نوع و ماهیت کار حسابرسی انجام شده در گذشته را بهتر درک کند. اطلاعات موجود در این پروندهها حسابرسان را برای رویارویی با دشواریهای ناخواندهای چون ویژگیهای نامتعارف شخصیتی مدیریت قسمت مورد رسیدگی یا روشهای غریب دفترداری آن نیز آماده میکند.
پرونده مکاتبات: سومین نوع پروندهای است که اطلاعات ارزشمندی درباره پیشینه کار دارد. نامههای ارسالی برای اشخاص ثالث یا دریافتی از آنان اغلب نکات بالقوه مورد توجه را برای حسابرسی آشکار میکند.
یک منبع مهم دیگر در زمینه اطلاعات مربوط به پیشینه کار حسابرسی، گفتگو با مدیریت است. مدیریت ارشد (قسمت مورد رسیدگی) معمولاً بینش خوبی از عملیات قسمت دارد و نکات خاصی را با حسابرسان مطرح میکند که نیاز به رسیدگی حسابرسان دارد.
دامنه رسیدگی حسابرسی
حسابرسان اغلب در این مرحله درباره عملیات جاری، مشکلات موجود، تغییرات رخ داده یا مورد نظر و نظایر آن با مدیریت (قسمت مورد رسیدگی) گفتگو میکنند.
گزینش اعضای گروه حسابرسی و سایر منابع حسابرسی
گروه حسابرسی شامل سرپرست گروه، حسابرس مسئول کار (با مسئولیت انجام کار حسابرسی و تهیه گزارش) و دیگر اعضای گروه (معمولاً، یک یا چند حسابرس دیگر برای کمک به انجام شدن کار حسابرسی و تهیه گزارش) است. سرپرست گروه، بسته به اندازه و پیچیدگی کار، معمولاً یکی از مدیران حسابرسی، سرپرستان یا حسابرسان ارشد است.
دیگر اعضای گروه حسابرسی معمولاً عبارتند از حسابرسان و کمک حسابرسان. در کارهای بزرگ و پیچیده، سرپرستان نیز ممکن است در نقوش حسابرسان فعالیت کنند.
مدیر حسابرسی، مسئولیت کلی کار را به عهده دارد، اما معمولاً در دفتر حسابرسی کار میکند و در مواردی استثنایی چون گفتگو با مدیریت قسمت مورد رسیدگی، ملاقاتهای گهگاهی به قسمت مورد رسیدگی میرود. بدیهی است که چنانچه کار حسابرسی، به شکلی نامتعارف پیچیده باشد، مدیریت حسابرسی بیشتر درگیر کار میشود.
مهمتر از ردههای اعضای تخصیصی به گروه، مهارت لازم برای به پایان رسانیدن حسابرسی به طور رضایتبخش، است. رهنمود 2-220 مقرر میدارد که حسابرسان باید دانش و مهارتهای لازم را برای ایفای مسئولیتهای خود داشته باشند.
چنین دانش و مهارتهایی شامل حسابرسی، حسابداری، اقتصاد، مایه، آمار، پردازش کامپیوتری، مهندسی، مالیات و قوانین است.
در مواردی که حسابرسان خودشان دانش و مهارتهای کافی را در زمینههای مورد نیاز ندارند، رهنمود بالا مقرر میدارد که از وجود مشاوران یا کارشناسان مربوط استفاده شود.
هر حسابرسی به دانش و مهارت خاص خود احتیاج دارد و ترکیب گروه حسابرسان نیز معرف این نیاز است. برای مثال، حسابرسی حسابهای دریافتنی معمولاً به تجربه در زمینههای حسابرسی، کامپیوتر و گاه، قوانین نیاز دارد.
دامنه رسیدگی حسابرسی
حسابرسی سرمایه گذاریها علاوه بر مهارتهای زیربنایی حسابرسی و حسابداری، به دانش مالیه، مدیریت پر تفوی سرمایهگذاری، اقتصاد و مالیات نیاز دارد. مدیریت واحد حسابرسی داخلی هنگام انتخاب اعضای گروه حسابرسی باید این گونه نیازهای گوناگون را در نظر گیرد.
عامل مهم دیگری که در انتخاب اعضای گروه حسابرسی نقش دارد، تعداد نفر ساعت لازم (بودجه زمانی) برای انجام کار است. در فرایند انتخاب قسمت مورد رسیدگی پیشبینی شده است که تعداد نفر ساعت لازم برای تکمیل کار حسابرسی باید بطور مشخص، براورد شود.
