تعیین هدفهای حسابرسی و دامنه رسیدگی.

• تعیین هدفهای حسابرسی و دامنه رسیدگی.

حسابرسان پس از تعیین موضوع حسابرسی به تعیین هدفهای حسابرسی می ­پردازند. طبق استاندارد ویژه 40، «برنامه­ریزی حسابرسی»، تدارک حسابرسی شامل موارد زیر است:

• تعیین هدفهای حسابرسی و دامنه رسیدگی.

• مطالعه (و بررسی) اطلاعات مربوط به پیشینه.

• انتخاب اعضای گروه حسابرسی و سایر منابع لازم.

• تهیه برنامه مقدماتی حسابرسی.
• آگاه کردن قسمت مورد رسیدگی و دیگران از انجام شدن حسابرسی.
• تعیین چگونگی، زمان و شخص دریافت کننده گزارش نتایج حسابرسی.
• دریافت مجوز انجام حسابرسی.

این استاندارد، بررسی محلی را (که ما آن را بررسی «مقدماتی» یا «اولیه» نامیده­ایم) نیز به عنوان مرحله برنامه­ریزی یا تدارک کار حسابرسی، مطرح می­کند. از آنجا که این گونه بررسیها، اطلاعات ارزشمندی را درباره عملیات جاری قسمت مورد رسیدگی در اختیار قرار می­دهد، ما آن را بیشتر به عنوان گام اولیه حسابرسی مطرح می­کنیم تا یک اقدام تدارکاتی.

تعیین هدفهای حسابرسی و دامنه رسیدگی: تدارک حسابرسی از آنجایی شروع می­شود که حسابرسان تعیین می­کنند چه می­خواهند بدست آورند و کدام  جنبه­های عملیات سازمان باید مورد رسیدگی قرار گیرد. استاندارد عمومی 300 دامنه رسیدگی مقرر می­دارد:

دامنه حسابرسی داخلی باید رسیدگی و ارزیابی کفایت و اثربخشی سیستم کنترل داخلی واحد اقتصادی و کیفیت عملکرد آن را در ایفای مسئولیتهای محول در بر گیرد.

واژه­ها و عبارتهایی از متن بالا را برجسته کرده­ایم که رهنمودهایی را برای تعیین هدفهای حسابرسی و کارهای حسابرسی لازم جهت حسابرسی قسمتهای مورد نظر ارائه می­دهد.

تعیین هدفهای حسابرسی: واژه­های اصلی که هدفهای حسابرسی را شناسایی می­کنند رسیدگی و ارزیابی است. اساساً سه نوع اصلی رسیدگی یا حسابرسی وجود دارد. اولی را می­توان با نام بررسی توصیف کرد که شامل انجام دادن کارهای گوناگونی است برای توصیف قسمت مورد رسیدگی و کمک به شناخت آن. نمونه­هایی از هدفهای بررسی در زیر می­آید:

• بررسی روشهای خدمات پس از فروش مربوط به دفتر منطقه شرق
• تجزیه و تحلیل اجزای تشکیل دهنده سبد سرمایه گذاری شرکت
• مکان یابی همه کامپیوترهای دفتر مرکزی و توصیف چگونگی استفاده از آنها

نوع دوم رسیدگی عبارت است از تعیین میزان رعایت سیاستها، برنامه­ها، روشها، قوانین و مقررات توسط قسمت مورد رسیدگی. نمونه­هایی از هدفهای رعایت در زیر می­آید:

• تعیین رعایت قوانین کار کشور محل شعبه خارجی شرکت توسط آن شعبه
• پی جویی رعایت استانداردهای کنترل کیفیت در موجودی کالا ساخته شده
• تعیین رعایت سیاستهای شرکت درباره لزوم بررسی مراحل تولید تامین کنندگان مواد و کالا توسط دایره خرید

از حسابرسان برای ارزیابی عملیات قسمت مورد رسیدگی نیز دعوت می­شود. گرچه همه حسابرسیها لزوماً به ارزیابی نیاز ندارد اما بیشتر آنها مستلزم قضاوت حسابرس درباره کیفیت می­باشد. حتی در مواردی هم که هدف حسابرسی مشخص شده ضرورت ارزیابی را به صراحت مطرح نمی­کند هدف ارزیابی نیز معمولاً به تلویح در آن پوشیده است.

در ادامه مثال پیش حسابرسان پس از شناسایی محل کامپیوترهای دفتر مرکزی و درک چگونگی استفاده از آنها احتمالاً جنبه­های گوناگونی از یافته­های خود را ارزیابی می­کنند احتمالاً شیوه­های خرید کارایی و اثربخشی استفاده از کامپیوترها و آموزش کارکنان برای استفاده از این کامپیوترها.

مثالی دیگر حسابرسان پس از آن که میزان رعایت سیاستهای شرکت را توسط دایره خرید درباره دریافت استعلام از فروشندگان مورد تایید تعیین کردند به ارزیابی کیفیت عملکرد خواهند پرداخت. حسابرسان ممکن است مناسب بودن سیاستهای حاکم بر این روشها را نیز ارزیابی کنند.

هدفهای حسابرسی را می­توان بر حسب دامنه رسیدگی بطور کلی یا جزیی بیان کرد. صرفنظر از کلی یا جزیی بیان کردن هدفهای حسابرسی هدفها باید مستقیماً به خطر سازمانی مربوط باشد. برای مثال هدف حسابرسی تعیین ر عایت شدن استانداردهای کنترل کیفیت در کالای ساخته شده مستقیماً به توانایی شرکت در دستیابی به هدفهای فروش و درآمد مربوط می­شود. به علاوه برای هر حسابرسی می­توان ترکیبی از هدفهای بررسی رعایت و ارزیابی را تعیین کرد.

محدود کردن هدفهای هر حسابرسی بر تعداد ساعاتی اثر می­گذارد که باید به کار حسابرسی اختصاص یابد. برای مثال بررسی به مراتب ساعات کمتری کار می­برد تا انجام دادن بررسی و آزمونهای رعایت. هنگامی که حسابرسان تصمیم می­گیرند کار حسابرسی را محدود کنند باید دیگر فعالیتهای لازم برای گنجانیدن در طرح حسابرسی را دوباره تعیین کنند. هر چه حسابرسی در مدت کمتری انجام شود ساعات بیشتری را برای اجرای سایر فعالیتها آزاد می­کند.
نوشتن هدفهای حسابرسی از اهمیت زیادی برخوردار است. به نگارش درآوردن هدفهای حسابرسی، درک بهتری را از کارهایی که باید انجام شود، فراهم می­آورد؛ به انتقال این اطلاعات به اعضای گروه حسابرسی کمک می­کند؛ بررسی مدیریت را آسانتر می­نماید و الزامات استاندارد مستند کردن را برآورده می­کند.

هدفهای کلی و خاص حسابرسی. هدفهای بحث شده در بالا درباره بررسی، رعایت و ارزیابی را می­توانیم هدفهای کلی حسابرسی بنامیم.

حسابرسان معمولاً برای هر هدف کلی حسابرسی، هدفهای خاص حسابرسی نیز تعیین می­کنند. برای مثال، یکی از هدفهای کلی حسابرسی می­تواند تعیین میزان رعایت مقررات دولتی باشد.

این مقررات ممکن است چند بخش داشته باشد و هدف خاصی را برای هر بخش آن بتوان نوشت.

به علاوه، حسابرسان می­توانند برای هر جنبه کار حسابرسی، هدف یا هدفهای خاص حسابرسی بنویسند.

برای مثال، حسابرسان ممکن است برای تعیین (الف) مقررات جاری دولتی چیست، (ب) میزان رعایت این مقررات دولتی توسط شرکت، چه اندازه است و (پ) برنامه­های مدیریت درباره موارد جاری تخلف از مقررات، هدفهای خاص حسابرسی بنویسند.

تاکنون نحوه خاصی برای نوشتن هدفهای خاص حسابرسی پدید نیامده است. اما، حسابرسان، این هدفهای خاص حسابرسی را کمک شایانی به تمرکز استراتژی و روشهای حسابرسی یافته­اند.

دامنه رسیدگی

دامنه رسیدگی حسابرسی، دو جنبه دارد:

1- آن بخش از سازمان که مورد رسیدگی قرار می­گیرد.

2- حسابرسان برای حسابرسی آن چه کار می­کنند.

دامنه رسیدگی، چیزی را که حسابرسان مورد رسیدگی و ارزیابی قرار می­دهند مشخص می­کند.

برای تمیز این دو جنبه می­توانیم اولی را «دامنه توجه حسابرسی» و دومی را «دامنه کار حسابرسی» بنامیم.

اگر مثالهای ارائه شده در مورد هدفهای حسابرسی را به خاطر آورید متوجه می­شوید که هر هدف حسابرسی، رسیدگی و ارزیابی یک «چیز» بود. «چیز» در اینجا به معنای دامنه کاری است که باید انجام شود.

واژه­های اصلی استاندارد عمومی شماره 300 در ارتباط با دامنه (رسیدگی) عبارت است از کفایت، اثربخشی، سیستم کنترل داخلی و کیفیت عملکرد.

دامنه رسیدگی را می­توانیم با تغییر اندک در این واژه­ها بگوییم شامل موارد زیر است:

• کفایت سیستم کنترل داخلی سازمان.
• اثربخشی سیستم کنترل داخلی سازمان.
• کیفیت عملکرد در ایفای مسئولیتهای محول.

طبق بولتن استانداردهای حرفه­ای شماره 2-82، «کفایت» به طراحی سیستم کنترل داخلی اشاره دارد. از حسابرسان خواسته می­شود طراحی سیستمهای برقرار شده  توسط مدیریت را رسیدگی و ارزیابی کنند.

طراحی به معنای چگونگی اِعمال مورد انتظار سیستم کنترل داخلی است. نگرانی اصلی و اویه حسابرسان از این است که کنترلهای کافی برای پیشگیری، کشف و اصلاح اشتباهات و تحریفهای با اهمیت و اطمینان دادن از برآورده شدن هدفها و آرمانهای سازمان در طراحی سیستم کنترل داخلی منظور نشده باشد.

رهنمود شما ره 2-300 چندین جنبه طراحی سیستم کنترل داخلی را مشخص می­کند که باید مورد رسیدگی قرار گیرد: هدفها و آرمانهای سازمان روابط متقابل اجزای گوناگون سازمانی و عملیاتی به عنوان جزیی جدایی ناپذیر از سیستم کنترلهای داخلی و اثربخشی، کارایی و صرفه اقتصادی سیستم کنترل داخلی.

بولتن استانداردهای حرفه­ای شماره 3-82 چنین می­گوید که اثربخشی سیستم کنترل داخلی به میزان رعایت روشهای اصلی کنترل داخلی و سیستمی اثربخش است که از دیدگاه حسابرسان طبق مقاصد مدیریت عمل کند، اشاره دارد.

بدیهی است که سیستم کنترل داخلی ممکن است به خوبی طراحی شده باشد اما سازمان به خوبی از سیستم پیروی نکند. از سوی دیگر برخی سیستم­ها ممکن است به خوبی طراحی نشده باشد اما کارکنان سازمان جبران نارسایی طراحی را بکنند و محیط کنترلی خوبی را به وجود آورند.

رهنمود شماره 3-300 چندین جنبه رسیدگی به اثربخشی کنترلهای داخلی را مطرح می­کند. حسابرسان طرز اداره امور توسط مدیریت را رسیدگی می­کنند. این اداره امور شامل صدور مجوز مستندات و کنترل فعالیتها به طور درست و مناسب و مقایسه ادواری عملکرد واقعی با پیش­بینی­هاست. رهنمودهای شماره 4-300 تا 8-300 نیز حسابرسی عملکرد واقعی کنترلهای خاص و عملکرد مدیریت را در زمینه­های برنامه ریزی و سازماندهی و هدایت امور توصیه می­کند.

بولتن استانداردهای حرفه­ای شماره 2-81 مقرر می­دارد که حسابرسان داخلی نه تنها باید عملکرد سیستم کنترل داخلی را به گونه  مقرر ارزیابی کنند بل باید اثربخشی آن را نیز ارزیابی نمایند. حسابرسان داخلی باید تامین سطح لازم از کنترل را توسط مجموع تک تک کنترلها تعیین کنند. تعیین این مورد همانقدر که به طراحی سیستم کنترل داخلی مربوط می­شود به عملکرد موثر نیز مربوط است. ارتباط تنگاتنگ طراحی و عملکرد موثر به خوبی در این بولتن آشکار شده است.

کیفیت عملکرد در بولتن استانداردهای حرفه­ای شماره 5-81 به این موضوع اشاره دارد که مدیریت تا چه اندازه به هدفها و آرمانهای تعیین شده دست می­یابد. حسابرسان در بسیاری از موارد با تامین اطلاعات مربوط به دستیابی تک تک قسمتهای سازمانی به هدفها و آرمانهای سازمان به مدیریت کمک می­کنند. آنچه که بیش از هر چیز حایز اهمیت می­باشد این است که اجزای یک سازمان چنان هماهنگ با یکدیگر کار کنند که هدفها و آرمانهای کلی سازمان قابل دسترس شود.

حسابرسان در تعیین دامنه یک حسابرسی هدفهای اولیه سیستم کنترل داخلی را به شرح رهنمود شماره 5-300 در نظر می­گیرند:

1- اطمینان یافتن از قابلیت اعتماد و جامعیت اطلاعات

2- تشویق کارکنان به رعایت سیاستها، برنامه­ها، روشها، قوانین و مقررات

3- اطمینان یافتن از حفاظت داراییها

4- تشویق کارکنان به استفاده اقتصادی و کارامد از منابع

5- اطمینان یافتن از دستیابی به هدفها و آرمانهای تعیین شده برای عملیات یا برنامه­ها

جدول صفحه بعد دامنه رسیدگی را برای حسابرسی هر یک از هدفهای پنجگانه کنترل داخلی نشان می­دهد:

بیشتر حسابرسان کوشش می­کنند، دست کم تا حدودی، هر پنج هدف کنترل داخلی را مورد رسیدگی قرار دهند. اما، مواردی وجود دارد که حسابرسان، دامنه یک حسابرسی بخصوص را تنگ می­کنند.

بولتن استانداردهای حرفه­ای شماره 16-82 چنین مقرر می­دارد که «رییس واحد حسابرسی داخلی باید آن دسته از هدفهای کنترل داخلی را انتخاب کند که مناسبترین است برای هدف و دامنه حسابرسی و موضوع مورد رسیدگی.» رییس واحد حسابرسی داخلی دو راه دارد.

یکی، محدود کردن دامنه حسابرسی به کمتر از پنج هدف کنترلهای داخلی. دیگری، رسیدگی کمتر به هر پنج هدف کنترل داخلی.

این گونه رسیدگی­های محدود معمولاً برای حسابرسیهای ویژه رخ می­دهد؛ یعنی، برخورد حسابرسان با مساله­ای پرسش برانگیز یا مواردی رخ می­دهد که حسابرسان با کمبود زمان روبرویند. در سایر مواردی که حسابرسیها، برنامه­ریزی شده و منظم انجام می­گیرد، هر پنج هدف کنترلهای داخلی در دامنه حسابرسی منظور می­شود.

جنبه دوم دامنه حسابرسی براساس بند «ب» از رهنمود 1-410، کاری است که حسابرسان در اجرای حسابرسی انجام می­دهند. این رهنمود مقرر می­دارد که «هدفها و روشهای حسابرسی، دامنه کار حسابرسان داخلی را مشخص می­کند».

بدینسان، هدفهای بررسی، آزمونهای رعایت و ارزیابی، و روشهای گوناگون حسابرسی لازم برای رسیدن به این هدفها، همگی جنبه دوم دامنه حسابرسی را تشکیل می­دهند.

مثال: فرض کنید حسابرسان شرکت سرزمین چوب (که در فصل 5 آمد) دارند برای حسابرسی دایره ارسال و حمل کالا و دایره­های حسابهای دریافتنی و حسابداری صنعتی دایره چوب­بری، برنامه­ریزی می­کنند.

حسابرسان با در نظر گرفتن جوانب گوناگون، هدفها و دامنه­های این سه مورد حسابرسی را به شرح زیر تعیین می­کنند:

دایره ارسال و حمل چوب: حسابرسان با توجه به این که دایره ارسال و حمل چوب یکی از دو پُر خطرترین دایره­های شرکت سرزمین چوب است قاعدتاً عملیات و سیستم کنترل داخلی را بررسی خواهند کرد، میزان رعایت کنترلهای مقرر را آزمون خواهند نمود و سیستم کنترل داخلی را ارزیابی خواهند کرد.

هدفها و دامنه حسابرسی در این مورد را می­توان به شرح زیر بیان کرد:

عملیات و سیستم کنترل داخلی دایره ارسال و حمل چوب را بررسی کنید، رعایت کنترلهای مقرر را آزمون نمایید و سیستم کنترل داخلی را ارزیابی کنید.

در این مورد، دامنه توجه حسابرسی عبارت خواهد بود از عملیات و کنترلهای ارسال و حمل چوب، و دامنه کار حسابرسی عبارت خواهد بود از بررسی، آزمونهای رعایت و ارزیابی.

دایره حسابهای دریافتنی: کنترلهای داخلی اساسی مربوط به حسابهای دریافتنی عموماً در دنیای تجارت به خوبی شناخته شده است.

در نتیجه، حسابرسان به بررسی عملیات خواهند پرداخت و تعیین خواهند کرد که کنترلها برقرار است یا نه. به علاوه، حسابرسان رعایت کنترلهای مقرر را آزمون خواهند نمود.

چنانچه کنترلهای استانداردی وجود داشته باشد، احتمالاً نیاز چندانی به ارزیابی خودکنترلها وجود نخواهد داشت.

هدفها و دامنه حسابرسی حسابهای دریافتنی در این مورد را می­توان به شرح زیر تعیین کرد:

1- سیاستها و روشهای دایره چوب بری را در مورد مدیریت و حسابدهی حسابهای دریافتنی بررسی کنید.

2- رعایت کنترلهای پذیرفته شده و سیاستها و روشهای مقرر درباره حسابهای دریافتنی را آزمون کنید.

3- اثربخشی سیستم کنترل داخلی حسابهای دریافتنی و کیفیت عملکرد مدیریت حسابهای دریافتنی را ارزیابی کنید.

دامنه توجه حسابرسی حسابهای دریافتنی و کنترلهای مربوط به آن است. دامنه کار حسابرسی، بررسی، آزمونهای رعایت و ارزیابی است.

دایره حسابداری صنعتی. از آنجا که این دایره به نسبت با خطر اندکی روبرو است احتمالاً سبب خواهد شد حسابرسان تنها به اجرای روشهای بررسی محدود بپردازند مگر آن که حسابرسان شواهدی را حاکی از وجود خطر بالاتر پیدا کنند که آزمونهای بیشتر را توجیه کند.

هدفها و دامنه حسابرسی در این مورد را می­توان به شرح زیر تعیین کرد:

سیاستها، روشها، سیستم حسابداری و گزارشگری اطلاعات حسابداری صنعتی دایره چوب­بری را بررسی کنید. قابلیت اعتماد و جامعیت گزارشهای حسابداری صنعتی ارائه شده به مدیریت را ارزیابی کنید.

دامنه توجه حسابرسی سیستم حسابداری صنعتی دایره چوب بری است. دامنه کار حسابرسی، بررسی و ارزیابی قابلیت اعتماد و جامعیت این سیستم است.

مطالعه پیشینه: حسابرسان پیش از برنامه ریزی یا اجرای هر کار خاص باید مطالب مربوط به پیشینه آن را گرداوری کنند. بخشی از این کار ضمن انتخاب از بین قسمتهای سازمان برای حسابرسی انجام می­شود اما تقریباً همیشه به بررسی دقیقتری نیاز است. در بیشتر موارد بررسی پیشینه قسمت مورد رسیدگی حتی پیش از تدوین هدفها و دامنه حسابرسی انجام می­گیرد.

حسابرسان با مطالعه پرونده­های حسابرسی مربوط به قسمت مورد رسیدگی می­توانند خود را با ماهیت عملیات قسمت مورد رسیدگی و هر گونه نکته حسابرسی از حسابرسیهای گذشته آن آشنا کنند. چهار منبع اطلاعاتی در زمینه پیشینه قسمت مورد رسیدگی در اختیار حسابرسان است: پرونده­های دایمی – پرونده­های حسابرسیهای سالهای پیش – پرونده مکاتبات و گفتگو با مدیریت قسمت مورد رسیدگی

پرونده­های دایمی اطلاعات اولیه مربوط به قسمت مورد رسیدگی را برای حسابرسان فراهم می­کند. این اطلاعات شامل توصیف عملیات اطلاعات مربوط به کارکنان مدیریت، مقاله­های منتشر شده در نشریات شرکت یا رسانه­های گروهی درباره شرکت یا کارکنان آن گزارشهای مالی ادواری، مقررات دولتی مرتبط و بودجه­ها می­باشد. این پرونده برحسب مورد و لزوم به روز می­شود تا همواره در جریان باقی بماند. این اطلاعات مستندات ارزشمندی از پیشینه قسمت مورد رسیدگی را پیش از شروع حسابرسی برای حسابرسان فراهم می­کند. بدیهی است حسابرسانی که در حسابرسیهای گذشته قسمت مورد رسیدگی مشارکتی نداشته­اند بیش از حسابرسانی به این گونه مستندات متکی خواهند بود که در حسابرسیهای گذشته قسمت مورد رسیدگی شرکت داشته­اند.

پرونده­های حسابرسیهای سالهای پیش حاوی توصیف کارهای حسابرسی است که در گذشته انجام شده است. این اطلاعات شامل کاربرگهای حسابرسی گزارشهای حسابرس برای دوره­های پیش و واکنش قسمت مورد رسیدگی به یافته­ها و پیشنهادهای حسابرسان است. چنین اطلاعاتی سبب می­شود حسابرس نسبت به مسایلی هشیار بماند که از گذشته­ها تاکنون ادامه دارد و همچنین نوع و ماهیت کار حسابرسی انجام شده در گذشته را بهتر درک کند. اطلاعات موجود در این پرونده­ها حسابرسان را برای رویارویی با دشواریهای ناخوانده­ای چون ویژگیهای نامتعارف شخصیتی مدیریت قسمت مورد رسیدگی یا روشهای غریب دفترداری آن نیز آماده می­کند.

پرونده مکاتبات: سومین نوع پرونده­ای است که اطلاعات ارزشمندی درباره پیشینه کار دارد. نامه­های ارسالی برای اشخاص ثالث یا دریافتی از آنان اغلب نکات بالقوه مورد توجه را برای حسابرسی آشکار می­کند.

یک منبع مهم دیگر در زمینه اطلاعات مربوط به پیشینه کار حسابرسی، گفتگو با مدیریت است. مدیریت ارشد (قسمت مورد رسیدگی) معمولاً بینش خوبی از عملیات قسمت دارد و نکات خاصی را با حسابرسان مطرح می­کند که نیاز به رسیدگی حسابرسان دارد.

حسابرسان اغلب در این مرحله درباره عملیات جاری، مشکلات موجود، تغییرات رخ داده یا مورد نظر و نظایر آن با مدیریت (قسمت مورد رسیدگی) گفتگو می­کنند.

گزینش اعضای گروه حسابرسی و سایر منابع حسابرسی

گروه حسابرسی شامل سرپرست گروه، حسابرس مسئول کار (با مسئولیت انجام کار حسابرسی و تهیه گزارش) و دیگر اعضای گروه (معمولاً، یک یا چند حسابرس دیگر برای کمک به انجام شدن کار حسابرسی و تهیه گزارش) است. سرپرست گروه، بسته به اندازه و پیچیدگی کار، معمولاً یکی از مدیران  حسابرسی، سرپرستان یا حسابرسان ارشد است.

دیگر اعضای گروه حسابرسی معمولاً عبارتند از حسابرسان و کمک حسابرسان. در کارهای بزرگ و پیچیده، سرپرستان نیز ممکن است در نقوش حسابرسان فعالیت کنند.

مدیر حسابرسی، مسئولیت کلی کار را به عهده دارد، اما معمولاً در دفتر حسابرسی کار می­کند و در مواردی استثنایی چون گفتگو با مدیریت قسمت مورد رسیدگی، ملاقاتهای گهگاهی به قسمت مورد رسیدگی می­رود. بدیهی است که چنانچه کار حسابرسی، به شکلی نامتعارف پیچیده باشد، مدیریت حسابرسی بیشتر درگیر کار می­شود.

مهمتر از رده­های اعضای تخصیصی به گروه، مهارت لازم برای به پایان رسانیدن حسابرسی به طور رضایت­بخش، است. رهنمود 2-220 مقرر می­دارد که حسابرسان باید دانش و مهارتهای لازم را برای ایفای مسئولیتهای خود داشته باشند.

چنین دانش و مهارتهایی شامل حسابرسی، حسابداری، اقتصاد، مایه، آمار، پردازش کامپیوتری، مهندسی، مالیات و قوانین است.

در مواردی که حسابرسان خودشان دانش و مهارتهای کافی را در زمینه­های مورد نیاز ندارند، رهنمود بالا مقرر می­دارد که از وجود مشاوران یا کارشناسان مربوط استفاده شود.

در بیشتر موارد، این مشاور یا کارشناس از درون سازمان، اما از سایر بخشهای آن، تامین می­شود. مزیت استفاده از مشاور یا کارشناس درون سازمانی این است که وی با سازمان آشناست. همچنین، احتمال بیرون رفتن اطلاعات حساس سازمانی نیز کمتر می­شود.

هر حسابرسی به دانش و مهارت خاص خود احتیاج دارد و ترکیب گروه حسابرسان نیز معرف این نیاز است. برای مثال، حسابرسی حسابهای دریافتنی معمولاً به تجربه در زمینه­های حسابرسی، کامپیوتر و گاه، قوانین نیاز دارد.

حسابرسی سرمایه گذاری­ها علاوه بر مهارتهای زیربنایی حسابرسی و حسابداری، به دانش مالیه، مدیریت پر تفوی سرمایه­گذاری، اقتصاد و مالیات نیاز دارد. مدیریت واحد حسابرسی داخلی هنگام انتخاب اعضای گروه حسابرسی باید این گونه نیازهای گوناگون را در نظر گیرد.

عامل مهم دیگری که در انتخاب اعضای گروه حسابرسی نقش دارد، تعداد نفر ساعت لازم (بودجه زمانی) برای انجام کار است. در فرایند انتخاب قسمت مورد رسیدگی پیش­بینی شده است که تعداد نفر ساعت لازم برای تکمیل کار حسابرسی باید بطور مشخص، براورد شود.

این ساعات کار باید به گونه­ای به زمینه­های گوناگون کار حسابرسی تخصیص یابد که پوشش مناسبی برای هر زمینه را فراهم کند. هر چه تعداد این ساعتها بیش، معمولاً تعداد بیشتری حسابرس لازم خواهد بود تا کار را انجام دهند. بیشتر حسابرسیهای امروزین به پشتیبانی کامپیوتر و همچنین، هزینه سفر نیاز دارد. از این رو، برنامه­ریزی برای منابع مورد نیاز کار حسابرسی معمولاً شامل گروه حسابرسی (شامل مشاورین لازم)، تخصیص ساعات حسابرسی، پشتیبانی کامپیوتر و بودجه هزینه سفر است.

تدوین برنامه مقدماتی حسابرسی

برنامه حسابرسی، طرح نوشته شده لازم برای اجرای کار حسابرسی است. برنامه حسابرسی را معمولاً سرپرست گروه حسابرسی تدوین می­کند و به تصویب مدیر حسابرسی می­رساند.

به طور کلی، برنامه حسابرسی، هدفها و دامنه رسیدگی و همچنین، روشهایی را مشخص می­کند که باید اجرا شود. پس از تکمیل حسابرسی، برنامه حسابرسی به عنوان مستندات کارهای انجام شده محسوب می­شود.

بطور معمول، سه رویکرد برای تدوین برنامه حسابرسی وجود دارد:

• تدوین برنامه حسابرسی در طول مرحله مقدماتی حسابرسی.
• تدوین برنامه حسابرسی همگام با پیشرفت کار حسابرسی.
• استفاده از برنامه­های استاندارد شده حسابرسی

در مواردی هم که حسابرسان از برنامه­های استاندارد شده استفاده می­کنند عموماً آن را تعدیل می­نمایند تا به درد کار مورد نظر بخورد. برنامه­های استاندارد شده معمولاً رهنمودهای کلی را برای شرایط عمومی فراهم می­آورد اما رهنمود ویژه­ای برای موارد خاص در اختیار حسابرس قرار نمی­دهد. در نتیجه بیشتر به دو رویکرد اول برای تدوین برنامه حسابرسی می­پردازیم.

حسابرسان معمولاً پس از بررسی مقدماتی و مشخص شدن فعالیتهای نیازمند توجه برنامه حسابرسی را می­نویسند. چنین برنامه­ای معمولاً شامل همه روشهای حسابرسی است که از ابتدا تا انتهای کار باید انجام شود. سرپرست گروه با پیشرفت کار حسابرسی ممکن است به این نتیجه برسد که برخی از روشها ضروری نیست یا باید تعدیل شود. در این گونه موارد تغییر به عمل آمده در برنامه حسابرسی نوشته می­شود تا تغییر ایجاد شده در طرح حسابرسی را مستند کند.

در مواردی که حسابرسان با تجربه­ای در گروه حسابرسان حضور دارند و شرایط به گونه­ای است که مانع انجام بررسیهای مقدماتی کافی می­باشد تدوین و نگارش برنامه حسابرسی را می­توان پا به پای اجرای حسابرسی انجام داد. این کار در صورتی امکان پذیر است که کار حسابرسی به نسبت ساده است و حتماً حسابرسان با تجربه نیز در گروه حسابرسی حضور دارند. این کار را در شرایطی نیز می­توان انجام داد که آگاهی قسمت مورد رسیدگی از اجرای حسابرسی و آماده شدن آن مورد نظر نباشد و هدف اصلی انجام دادن حسابرسی بطور سرزده یا از نوع پی جویی باشد.

برای مثال مدیریت از حسابرسان خواسته باشد تا در صورت داشتن زمان یا وجود پاره­ای شرایط خاص عملیات ویژه­ای را نیز ضمن انجام دادن ماموریت خود رسیدگی کنند. در این گونه موارد یک حسابرس با تجربه پس از ورود به قسمت مورد رسیدگی به آسانی و بیدرنگ می­تواند با شمّ حسابرسی خود جو عملیاتی را براورد و تعیین کند. بدین ترتیب برنامه حسابرسی نیز می­تواند با گذشت زمان و پیشرفت کار نوشته شود.

ترکیب این دو رویکرد برای تدوین برنامه حسابرسی بسیار دیده می­شود. یک برنامه مقدماتی حسابرسی در طول مقدمات حسابرسی نوشته می­شود بررسی مقدماتی انجام و هدفهای کنترل داخلی، مشخص می­شود و آزمونهای تفصیلی لازم برای ارزیابی کارایی کنترلهای داخلی موجود تدوین می­گردد.

یک برنامه مقدماتی حسابرسی معمولاً شامل بخشهای زیر است:

1- مقدمات حسابرسی

2- بررسی مقدماتی

3- حسابرسی سیستمهای اطلاعاتی قسمت مورد رسیدگی و تحلیل عملکرد آن

4- حسابرسی عملیات آزمونهای حسابرسی را تنها در صورتی می­توان تدوین کرد که هدفهای کنترل داخلی مشخص شده باشد و فرایندها و فعالیتهای تعبیه شده در فعالیتهای عملیاتی به منظور دستیابی به آن هدفهای کنترل داخلی تعیین گردیده باشد. در نتیجه بهترین زمان برای تعیین آزمونهای تفصیلی حسابرسی پس از تکمیل رسیدگی به سیستم اطلاعاتی قسمت مورد رسیدگی است.

5- تعیین دستورها و رهنمودهای لازم برای تدوین گزارش حسابرس.

6- روشهای پایانی ک ار

فرایند تدوین برنامه حسابرسی: سرپرس گروه حسابرسی است که معمولاً مسئولیت تهیه برنامه حسابرسی را به عهده دارد. دیگر اعضای گروه نیز می­توانند او را در تهیه بخشهایی از برنامه یاری دهند اما مسئولیت کلی تدوین برنامه حسابرسی حتی در این گونه موارد با سرپرست گروه است.

در عمل تهیه برنامه حسابرسی به تعیین این که چه شواهدی مورد نیاز است مناسبترین منابع این شواهد کدامند و کدام روشهای رسیدگی برای گرداوری و تجزیه و تحلیل این شواهد بهترین است نیاز دارد. سرپرست گروه همچنین تعیین می­کند که در هر مرحله از فرایند حسابرسی چه روشهایی باید اجرا شود.

این برنامه به عنوان یک سند نوشته می­شود و توسط سرپرست گروه حسابرسی در پرونده­های حسابرسی نگهداری می­گردد. سپس کپی بخشهایی که باید توسط هر یک از اعضای گروه رسیدگی شود در اختیار آنان گذارده می­شود.

منابع اطلاعاتی حسابرسی: گرچه منابع اطلاعاتی فراوانی ممکن است وجود داشته باشد اما همه آنها را می­توان در تعداد اندکی گروه کلی به شرحی که در فصل 3 آمد دسته­بندی کرد. شکل 1-6 برخی از منابع کلی شواهد و نمونه­هایی مشخص از سر یک را نشان می­دهد. اطلاعات مندرج در این شکل بینشی از گوناگونی و تعداد منابع اطلاعاتی ممکن را در اختیار شما قرار می­دهد همچنین برخی گروه بندیهای کلی را برای طبقه بندی منابع گوناگون نشان می­دهد.

روش­های حسابرسی

روش­های حسابرسی عبارت است از کاری که حسابرسان برای گرداوری شواهد حسابرسی انجام می­دهند. شکل 2-6 روشهای گوناگونی را نشان می­دهد که در برنامه حسابرسی می­آید.

واژه­ها برای شما آشنا می­باشد اما، از آنجا که بیشتر آنها دارای معنای خاص در حسابرسی هستند، توصیفی مختصر از هر یک و نمونه­ای از برنامه حسابرسی آن را در شکل ارائه داده­ایم. فراموش نکنید که فهرست مندرج در این شکل، در برگیرنده همه موارد نیست؛ اما معرّف واژگان متداول در برنامه­های حسابرسی است.

شکل برنامه حسابرسی: برنامه­های حسابرسی را می­توان به شکلهای گوناگون تهیه کرد. شکل 3-6 نمونه­ای از برنامه حسابرسی را نشان می­دهد که با فرایند حسابرسی توصیف شده تا اینجا هماهنگ است. این برنامه قسمت مورد رسیدگی و تاریخ اجرای حسابرسی را نشان می­دهد. عبارت برنامه حسابرسی نیز روی آن درج شده است و تصویب آن توسط مدیریت حسابرسی و تاریخ تصویب را نیز نشان می­دهد.

در این برنامه ستونهایی برای نشان دادن روشهایی که در هر مرحله از حسابرسی باید انجام شود نام حسابرس اجرا کننده روشها  تاریخ تکمیل هر روش و عطف به کاربرگهای مرتبط با روشهای گوناگون حسابرسی پیش­بینی شده است. آخرین ستون ملاحظات، برای درج نکات مربوط به مراحل و روشهای گوناگون حسابرسی است. برای مثال فرض کنید که سرپرست گروه به هر دلیل تصمیم بگیرد حسابرسان را جا به جا کند یا بخواهد برخی از روشها اجرا نشود. توضیح لازم در این باره را در ستون ملاحظات یادداشت می­کند.