تدوین برنامه مقدماتی حسابرسی
برنامه حسابرسی، طرح نوشته شده لازم برای اجرای کار حسابرسی است. برنامه حسابرسی را معمولاً سرپرست گروه حسابرسی تدوین میکند و به تصویب مدیر حسابرسی میرساند.
به طور کلی، برنامه حسابرسی، هدفها و دامنه رسیدگی و همچنین، روشهایی را مشخص میکند که باید اجرا شود. پس از تکمیل حسابرسی، برنامه حسابرسی به عنوان مستندات کارهای انجام شده محسوب میشود.
بطور معمول، سه رویکرد برای تدوین برنامه حسابرسی وجود دارد:
تدوین برنامه حسابرسی در طول مرحله مقدماتی حسابرسی.
تدوین برنامه حسابرسی همگام با پیشرفت کار حسابرسی.
استفاده از برنامههای استاندارد شده حسابرسی
در مواردی هم که حسابرسان از برنامههای استاندارد شده استفاده میکنند عموماً آن را تعدیل مینمایند تا به درد کار مورد نظر بخورد. برنامههای استاندارد شده معمولاً رهنمودهای کلی را برای شرایط عمومی فراهم میآورد اما رهنمود ویژهای برای موارد خاص در اختیار حسابرس قرار نمیدهد. در نتیجه بیشتر به دو رویکرد اول برای تدوین برنامه حسابرسی میپردازیم.
حسابرسان معمولاً پس از بررسی مقدماتی و مشخص شدن فعالیتهای نیازمند توجه برنامه حسابرسی را مینویسند. چنین برنامهای معمولاً شامل همه روشهای حسابرسی است که از ابتدا تا انتهای کار باید انجام شود. سرپرست گروه با پیشرفت کار حسابرسی ممکن است به این نتیجه برسد که برخی از روشها ضروری نیست یا باید تعدیل شود. در این گونه موارد تغییر به عمل آمده در برنامه حسابرسی نوشته میشود تا تغییر ایجاد شده در طرح حسابرسی را مستند کند.
در مواردی که حسابرسان با تجربهای در گروه حسابرسان حضور دارند و شرایط به گونهای است که مانع انجام بررسیهای مقدماتی کافی میباشد تدوین و نگارش برنامه حسابرسی را میتوان پا به پای اجرای حسابرسی انجام داد. این کار در صورتی امکان پذیر است که کار حسابرسی به نسبت ساده است و حتماً حسابرسان با تجربه نیز در گروه حسابرسی حضور دارند. این کار را در شرایطی نیز میتوان انجام داد که آگاهی قسمت مورد رسیدگی از اجرای حسابرسی و آماده شدن آن مورد نظر نباشد و هدف اصلی انجام دادن حسابرسی بطور سرزده یا از نوع پی جویی باشد.
برای مثال مدیریت از حسابرسان خواسته باشد تا در صورت داشتن زمان یا وجود پارهای شرایط خاص عملیات ویژهای را نیز ضمن انجام دادن ماموریت خود رسیدگی کنند. در این گونه موارد یک حسابرس با تجربه پس از ورود به قسمت مورد رسیدگی به آسانی و بیدرنگ میتواند با شمّ حسابرسی خود جو عملیاتی را براورد و تعیین کند. بدین ترتیب برنامه حسابرسی نیز میتواند با گذشت زمان و پیشرفت کار نوشته شود.
ترکیب این دو رویکرد برای تدوین برنامه حسابرسی بسیار دیده میشود. یک برنامه مقدماتی حسابرسی در طول مقدمات حسابرسی نوشته میشود بررسی مقدماتی انجام و هدفهای کنترل داخلی، مشخص میشود و آزمونهای تفصیلی لازم برای ارزیابی کارایی کنترلهای داخلی موجود تدوین میگردد.
یک برنامه مقدماتی حسابرسی معمولاً شامل بخشهای زیر است:
1- مقدمات حسابرسی
2- بررسی مقدماتی
3- حسابرسی سیستمهای اطلاعاتی قسمت مورد رسیدگی و تحلیل عملکرد آن
4- حسابرسی عملیات آزمونهای حسابرسی را تنها در صورتی میتوان تدوین کرد که هدفهای کنترل داخلی مشخص شده باشد و فرایندها و فعالیتهای تعبیه شده در فعالیتهای عملیاتی به منظور دستیابی به آن هدفهای کنترل داخلی تعیین گردیده باشد. در نتیجه بهترین زمان برای تعیین آزمونهای تفصیلی حسابرسی پس از تکمیل رسیدگی به سیستم اطلاعاتی قسمت مورد رسیدگی است.
5- تعیین دستورها و رهنمودهای لازم برای تدوین گزارش حسابرس.
6- روشهای پایانی ک ار
فرایند تدوین برنامه حسابرسی: سرپرس گروه حسابرسی است که معمولاً مسئولیت تهیه برنامه حسابرسی را به عهده دارد. دیگر اعضای گروه نیز میتوانند او را در تهیه بخشهایی از برنامه یاری دهند اما مسئولیت کلی تدوین برنامه حسابرسی حتی در این گونه موارد با سرپرست گروه است.
در عمل تهیه برنامه حسابرسی به تعیین این که چه شواهدی مورد نیاز است مناسبترین منابع این شواهد کدامند و کدام روشهای رسیدگی برای گرداوری و تجزیه و تحلیل این شواهد بهترین است نیاز دارد. سرپرست گروه همچنین تعیین میکند که در هر مرحله از فرایند حسابرسی چه روشهایی باید اجرا شود.
این برنامه به عنوان یک سند نوشته میشود و توسط سرپرست گروه حسابرسی در پروندههای حسابرسی نگهداری میگردد. سپس کپی بخشهایی که باید توسط هر یک از اعضای گروه رسیدگی شود در اختیار آنان گذارده میشود.
منابع اطلاعاتی حسابرسی: گرچه منابع اطلاعاتی فراوانی ممکن است وجود داشته باشد اما همه آنها را میتوان در تعداد اندکی گروه کلی به شرحی که در فصل 3 آمد دستهبندی کرد. شکل 1-6 برخی از منابع کلی شواهد و نمونههایی مشخص از سر یک را نشان میدهد. اطلاعات مندرج در این شکل بینشی از گوناگونی و تعداد منابع اطلاعاتی ممکن را در اختیار شما قرار میدهد همچنین برخی گروه بندیهای کلی را برای طبقه بندی منابع گوناگون نشان میدهد.
روشهای حسابرسی
روشهای حسابرسی عبارت است از کاری که حسابرسان برای گرداوری شواهد حسابرسی انجام میدهند. شکل 2-6 روشهای گوناگونی را نشان میدهد که در برنامه حسابرسی میآید.
واژهها برای شما آشنا میباشد اما، از آنجا که بیشتر آنها دارای معنای خاص در حسابرسی هستند، توصیفی مختصر از هر یک و نمونهای از برنامه حسابرسی آن را در شکل ارائه دادهایم. فراموش نکنید که فهرست مندرج در این شکل، در برگیرنده همه موارد نیست؛ اما معرّف واژگان متداول در برنامههای حسابرسی است.
شکل برنامه حسابرسی: برنامههای حسابرسی را میتوان به شکلهای گوناگون تهیه کرد. شکل 3-6 نمونهای از برنامه حسابرسی را نشان میدهد که با فرایند حسابرسی توصیف شده تا اینجا هماهنگ است. این برنامه قسمت مورد رسیدگی و تاریخ اجرای حسابرسی
را نشان میدهد. عبارت برنامه حسابرسی نیز روی آن درج شده است و تصویب آن توسط مدیریت حسابرسی و تاریخ تصویب را نیز نشان میدهد.
در این برنامه ستونهایی برای نشان دادن روشهایی که در هر مرحله از حسابرسی باید انجام شود نام حسابرس اجرا کننده روشها تاریخ تکمیل هر روش و عطف به کاربرگهای مرتبط با روشهای گوناگون حسابرسی پیشبینی شده است. آخرین ستون ملاحظات، برای درج نکات مربوط به مراحل و روشهای گوناگون حسابرسی است. برای مثال فرض کنید که سرپرست گروه به هر دلیل تصمیم بگیرد حسابرسان را جا به جا کند یا بخواهد برخی از روشها اجرا نشود. توضیح لازم در این باره را در ستون ملاحظات یادداشت میکند.
آگاه کردن قسمت مورد رسیدگی از اجرای حسابرسی
حسابرسان پیش از شروع حسابرسی باید به قسمت مورد رسیدگی اطلاع دهند که حسابرسی قرار است انجام شود، کی شروع خواهد شد و هدفها و دامنه آن کدامند. حسابرسان باید فهرستی از جدولها، مدارک و دیگر اطلاعات مورد نیازشان را به قسمت مورد رسیدگی ارائه کنند که آن قسمت باید برای شروع حسابرسی، آماده کرده باشد. در این فهرست ممکن است کارکنانی را که باید با آنان گفتگو شود، مشخص کنند.
حسابرسان باید مدیریت ارشد قسمت مورد رسیدگی و کمیته حسابرسی را نیز از زمان اجرای حسابرسی و مقصود از آن، آگاه کنند. حسابرسان همچنین باید روشها و نحوه گزارشگری مورد نظر و چگونگی پیگیری آن را نیز توصیف کنند.
این گونه تماسها هم رعایت ادب است و هم عرف حرفه. حسابرسان نباید مخّل عملیات سازمانشان شوند. حسابرسان باید حسابرسیهای خود را چنان برنامهریزی کنند که عملیات جاری سازمان تا حد ممکن به روال عادی انجام پذیرد. چنین آگاهیای سبب میشود قسمت مورد رسیدگی بتواند برای حسابرسی شدن، آماده شود، مدارک لازم را گرداوری کند، جدولهای مورد نیاز را تهیه کند و به آن دسته از کارکنانش که بیش از همه درگیر خواهند شد، هشدار دهد.
برای مثال، اگر قسمت مورد رسیدگی از اجرای حسابرسی، به موقع آگاه شده باشد احتمالاً خواهد توانست پروژه به خصوصی را که به توجه کامل مدیریت و کارکنان نیاز دارد، تا پس از اجرای حسابرسی به تاخیر اندازد. گاه، قسمت مورد رسیدگی ممکن است به منظور قطع نشدن عملیات برنامهریزی شدهاش از حسابرسان بخواهد که حسابرسی را به زمان دیگری موکول کنند. در این گونه موارد، حسابرسان یا کار حسابرسی را به تعویق میاندازند یا به زمینههایی میپردازند که احتمالاً کمترین خلل را در اجرای آن کارهای خاص به وجود میآورد.
چنانچه حسابرسان احساس کنند که قسمت مورد رسیدگی کوشش میکند از حسابرسی شدن جلوگیری کند، حسابرسان ممکن است تصمیم بگیرند که حسابرسی را انجام دهند.
در این گونه موارد، حسابرسان به قسمت مورد رسیدگی اطلاع میدهند که حسابرسی انجام خواهد شد. حسابرسان به منظور رعایت ادب هم که شده احتمالاً تایید قسمت مورد رسیدگی را نیز دریافت میکنند، هر چند که به این تایید نیز چندان و
نیازی نیست. چنین مواردی به ندرت پیش میآید، چون حسابرسان به طور معمول موفق میشوند فعالیتهای خود را چنان با قسمت مورد رسیدگی هماهنگ کنند که هم عملیات حسابرسی و هم عملیات قسمت مورد رسیدگی به خوبی انجام گیرند.
گاه، حسابرسان به این نتیجه میرسند که حسابرسی باید به طور سرزده انجام شود.
دلیل اصلی برای حسابرسی بی خبر این است که حسابرسان احتمال میدهند مدیریت یا کارکنان مرتبط با عملیات مورد رسیدگی ممکن است در صورت با خبر شدن از انجام گرفتن حسابرسی، چیزی را از آنان پنهان کنند. در این گونه موارد، حسابرسان انجام شدن حسابرسی را به قسمت مورد رسیدگی اطلاع نمیدهند، هر چند که ممکن است مدیریت ارشد سازمان و کمیته حسابرسی را از این امر آگاه کنند.
به طور خلاصه، جنبههای اصلی تماس مقدماتی به شرح زیر است:
حسابرسان، قسمت مورد رسیدگی را (از انجام شدن حسابرسی) آگاه میکنند.
