حسابداری تأمین مالی درون‌گروهی از طریق اوراق مشارکت

تأمین مالی درون‌گروهی از طریق اوراق مشارکت

تشریح نحوه برخورد با معاملات درون‌گروهی اوراق مشارکت. اخذ تسهیلات مالی و انتشار اوراق مشارکت از روش‌های معمول تأمین مالی است. شرکت‌های عضو یک گروه ممکن است به همدیگر تسهیلات اعطا کنند یا اینکه اوراق مشارکت همدیگر را خریداری کنند. زمانی که شرکت‌های دیگر عضو گروه تسهیلاتی را به یکدیگر اعطا نمایند و یا اوراق مشارکت شرکت‌های عضو گروه را خریداری کنند، مطالبات و بدهی‌های مربوط به آن، درون گروهی تلقی می‌شود و در کاربرگ تلفیقی حذف می‌گردد. در این بخش نحوه برخورد با خرید و فروش اوراق مشارکت از دیدگاه تلفیقی بررسی می‌شود.

حسابداری تأمین مالی

سود تضمین شده اوراق مشارکت معمولاً برای تأمین مالی طرح‌هایی پرداخت می‌شود که ناشران آن اوراق مجری آن طرح‌ها هستند. محتوای اقتصادی معاملات مربوط به خرید، نگهداری و فروش مجدد اوراق مشارکت توسط خریدار، سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار است. در اغلب موارد، ناشر از طریق بانک عامل بازخرید اوراق را به قیمت اسمی در هر زمان تعهد و تضمین کرده است. معمولاً این اوراق براساس قانون به صرف یا کسر منتشر نمی‌شوند. در این صورت شرکت خریدار، اوراق را به ارزش اسمی و به عنوان سرمایه‌گذاری در دفاتر خود ثبت می‌کند. شرکت فروشنده نیز این اوراق را تحت عنوان بدهی طبقه‌بندی می‌نماید[1].حسابداری تأمین مالی

در صورتی که یکی از شرکت‌های عضو گروه اقدام به انتشار اوراق مشارکت نماید و تمام یا بخشی از این اوراق توسط یکی دیگر از شرکت‌های عضو گروه تحصیل شود، از دیدگاه تلفیقی حساب‌های سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت (در دفاتر خریدار اوراق) و اوراق مشارکت پرداختنی (در دفاتر ناشر اوراق) حسابهای درون گروهی تلقی و در کاربرگ تلفیقی حذف می‌شود. همچنین هر گونه سود دریافتنی و پرداختنی و درآمد و هزینه مربوط به آن نیز حذف خواهد شد.

حسابداری تأمین مالی

مثال 12. فرض کنید شرکت امین (شرکت فرعی) در اول اردیبهشت 1388، اوراق مشارکت را به ارزش اسمی و به مبلغ 400 میلیون ریال منتشر نمود. نصف این اوراق توسط شرکت مبین (شرکت اصلی) خریداری و مابقی آن به سایر افراد فروخته شد. در دفاتر هر یک از شرکت‌های امین و مبین ثبت‌های زیر انجام می‌شود (ارقام به میلیون ریال).حسابداری تأمین مالی

دفاتر شرکت مبین

دفاتر شرکت امین

حال فرض کنید که در تاریخ سررسید، سود علی‌الحساب اوراق مشارکت معادل 30 میلیون ریال پرداخت شود. در این‌صورت سهم شرکت مبین 15 میلیون ریال خواهد بود که به صورت زیر ثبت می‌شود:

دفاتر شرکت مبین

هزینه‌های مالی مربوط به این اوراق نیز در دفاتر شرکت امین به صورت زیر شناسایی می‌شود:

دفاتر شرکت امین

در پایان دوره و هنگام تهیه صورتهای مالی تلفیقی، ثبت حذفی شماره 1 در کاربرگ تلفیقی انجام می‌شود:

با توجه به اینکه نیمی از اوراق مشارکت شرکت فرعی توسط شرکت اصلی خریداری شده است، در نتیجه در ثبت‌های تعدیلی کاربرگ تلفیقی این ارقام حذف می‌شود و هزینه‌ها و درآمدهای مربوط به سود اوراق مشارکت نیز در تلفیق نادیده گرفته می‌شود. از دیدگاه شخصیت تلفیقی، 200 میلیون ریال بدهی مربوط به اوراق مشارکت و هزینه مالی 15 میلیون ریال است. همانطور که در بخش قبل عنوان شد،

انتشار اوراق مشارکت معمولاً به مبلغ اسمی انجام می‌پذیرد و از این‌رو بین مبلغ اسمی و فروش این اوراق تفاوتی وجود ندارد. در ضمن ویژگی قابلیت نقل و انتقال اوراق مشارکت این امکان را فراهم می‌آورد تا در بازار مبادله شود. هرگاه خرید و فروش ثانویه (پس از انتشار) اوراق مشارکت به ارزش اسمی انجام شود، تفاوتی از نظر نحوه حسابداری آن در میان شرکت‌های عضو گروه وجود ندارد. خرید و فروش اوراق مشارکت در صورتی که توسط شرکت‌های عضو گروه انجام شود، معامله درون‌گروهی محسوب و حساب‌های مربوط در کاربرگ تلفیقی حذف می‌شود

حسابداری تأمین مالی

.حسابداری تأمین مالیگاهی اوقات ممکن است نرخ سود تضمین شده اوراق مشارکت با نرخ اوراق بهادار مشابه در بازار متفاوت باشد. مثلاً اوراق مشارکت به نرخ 15 درصد صادر شود اما در عین حال اوراق مشارکت برخی شرکتها در بازار به نرخ 14 درصد معامله شود. تعیین نرخ سود بانکی نیز بر قیمت اوراق مشارکت مؤثر است. در این شرایط، معمولاً پس از انشار اولیه اوراق مشارکت، ارزش بازار و ارزش اسمی این اوراق متفاوت خواهد بود و ممکن است

حسابداری تأمین مالی

اوراق مشارکت دارای بازار ثانویه خرید و فروش باشد. اگر نرخ اوراق مشارکت مشابه در بازار کمتر از نرخ سود تضمین شده اوراق منتشر شده شرکت‌های عضو گروه باشد، انتظار می‌رود این اوراق به قیمتی بالاتر از ارزش اسمی به فروش برسد و به بیان دیگر صرف اوراق مشارکت ایجاد شود. همچنین ممکن است نرخ اوراق مشارکت مشابه در بازار بیشتر از نرخ سود تضمین شده اوراق منتشر شده شرکت‌های عضو گروه باشد. در این صورت انتظار می‌رود این اوراق به قیمتی پایین‌تر از ارزش اسمی به فروش برسد و به بیان دیگر کسر اوراق مشارکت ایجاد شود.

از دیدگاه تلفیقی زمانی که اوراق مشارکت توسط یکی از شرکت‌های گروه منتشر شود و دیگر شرکت‌های عضو گروه اقدام به خرید اوراق در بازار به قیمتی متفاوت از ارزش اسمی نمایندف تفاوتی ایجاد می‌شود که اصطلاحاً تفاوت ناشی از بازخرید فرضی اوراق مشارکت نامیده می‌شود.

مثال 13. در فروردین 1389 شرکت امیدوار اقدام به انتشار 000ر500 میلیون ریال اوراق مشارکت به نرخ 10 درصد برای مدت 5 سال نمود. نرخ سود اوراق مشارکت مشابه شرکت‌های دیگر در بازار 12 درصد است. قرار است سودهای تضمین شده به صورت سالانه و در ابتدای هر سال پرداخت شود. اولین پرداخت در اول فروردین 1390 خواهد بود.

این شرکت در زمان انتشار اوراق مشارکت ثبت «الف» و در پایان سال ثبت «ب» را در دفاتر خود انجام می‌دهد:

دفاتر شرکت امیدوار

شرکت امیدوار، خود به عنوان شرکت فرعی شرکت سعدآباد است. حال فرض کنید پس از انتشار اوراق مشارکت، شرکت سعدآباد نیمی از این اوراق را از طریق بازار خریداری کرده است.

در اینجا باید ارزش فعلی سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت به صورت مندرج در صفحه بعد محاسبه شود:

همانطور که محاسبات نشان می‌دهد ارزش فعلی اوراق مشارکت 940ر463 میلیون ریال و ارزش نیمی از آن 970ر231 میلیون ریال است که در دفاتر شرکت سعدآباد به شرح ثبت «ج»، ثبت می‌شود.

دفاتر شرکت سعدآباد

در پایان سال نیز از بابت مطالبات سود تضمین شده ثبت «د» انجام می‌شود.

با توجه به اینکه رقم سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت شرکت امیدوار کمتر از مبلغ اسمی آن است، این رقم در مدت 5 سال یعنی تا تاریخ سررسید به رقم اسمی آن می‌رسد. برای این کار می‌توان از روش نرخ بهره مؤثر استفاده نمود. نتیجه در پایان سال اول ثبت «هـ» زیر خواهد بود.

در پایان سال 1387 مبلغ سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت 806ر234 میلیون ریال متفاوت از مبلغ منعکس شده در بخش بدهی‌های شرکت امیدوار از محل اوراق مشارکت یعنی 2¸000ر500 میلیون ریال می‌باشد. از این رو مبلغ 030ر18 میلیون ریال به عنوان سود حاصل از بازخرید (ابطال) فرضی اوراق مشارکت از دیدگاه تلفیقی تلقی می‌شود. در این‌صورت در پایان سال 1387 ثبت تعدیلی شماره 1 در کاربرگ تلفیقی اعمال می‌شود.حسابداری تأمین مالی

همچنین سایر حسابهای مربوط به این معادله نیز به شرح ثبت شماره 2 در کاربرگ تلفیقی حذف خواهند شد.

رقم سود حاصل از بازخرید فرضی اوراق مشارکت نشان‌دهنده این است که از دیدگاه تلفیقی شرکت‌های گروه، بدهی خود را به رقمی کمتر از مبلغ اسمی بازخرید کرده‌اند و از این رو همانند آن است که بدهی به رقم کمتری تسویه شده باشد، از این رو شناسایی سود لازم است. برای محاسبه سهم اقلیت، رقم مزبور به سود شرکت فرعی (امیدوار) اضافه می‌شود و در نتیجه سهم اقلیت از سود شرکت امیدوار افزایش می‌یابد.

پیوست

قراردادهای پیمانکاری درون‌گروهی

هدف 7:

تشریح نحوه برخورد با قراردادهای بلندمدت پیمانکاری. ممکن است در مجموعه شرکت‌های عضو گروه، یک شرکت اقدام به ساخت دارایی ثابت براساس قرارداد پیمانکاری برای شرکت دیگری نماید. شرکت پیمانکار در دفاتر جداگانه خود برای شناسایی درآمد پیمان از روش درصد تکمیل پیمان استفاده می‌کند. در روش درصد تکمیل پیمان، درآمد متناسب با درصد پیشرفت کار، شناسایی می‌شود. از دیدگاه تلفیقی در طی مدت ساخت دارایی هرگونه حساب درون‌گروهی باید حذف شود.

این رویداد شبیه به حالتی است که ساخت دارایی برای یک شخصیت واحد انجام می‌شود.مثال 14. فرض کنید شرکت سازه‌گستر که مالکیت 80 درصد سهام شرکت گرگان را در اختیار دارد، در سال 1387 اقدام به احداث یک ساختمان برای شرکت گرگان می‌نماید. مبلغ قرارداد 500 میلیون ریال و مخارج برآوردی پیمان 400 میلیون ریال تعیین شده است. در پایان سال 1387، درصد تکمیل ساختمان 50 درصد، میزان مخارج واقعی 200 میلیون ریال و صورت وضعیت تأیید شده 150 میلیون ریال است. این قرارداد در سال 1388 به پایان می‌رسد. در سال 1387 در دفاتر شرکت‌های سازه‌گستر و گرگان ثبت‌های مندرج در زیر انجام می‌شود (ارقام به میلیون ریال).حسابداری تأمین مالی

دفاتر سازه‌گستر

دفاتر شرکت گرگان

در سال 1387 از دیدگاه تلفیقی درآمدها و هزینه‌های پیمان حذف می‌شود و بهای تمام شده دارایی به میزان هزینه‌های انجام شده در دفاتر منظور می‌شود و ثبت‌های حذفی به شرح ثبت‌های شماره 1 و 2 خواهد بود.حسابداری تأمین مالی

ثبت تعدیلی در کاربرگ تلفیقی

همچنین حسابهای دریافتنی و حسابهای پرداختنی شرکتهای گروه مربوط به قرارداد پیمانکاری حذف می‌شود.

حال فرض کنید صورتهای مالی تلفیقی برای سال بعد یعنی سال 1388 تهیه می‌شود. پیش از تعدیل درآمدها و هزینه‌های سال جاری باید به این نکته توجه نمود که شرکت سازه‌گستر در سال 1387 معادل 50 میلیون ریال سود حاصل از عملیات پیمانکاری را در صورت سود و زیان خود شناسایی کرده است. از دیدگاه تلفیقی این سود تحقق نیافته است و از این‌رو در کاربرگهای تلفیقی سال 1388 رقم فوق به صورت زیر تعدیل می‌شود:

در صورتی که در سال 1388 درآمدها و هزینه‌های مربوط به این پیمان در دفاتر شرکت سازه‌گستر شناسایی شود، در کاربرگ تلفیقی این مبالغ به عنوان مبادلات درون‌گروهی حذف می‌شوند. سهم اقلیت از سود انباشته شرکت سازه‌گستر به میزان رقم سود تحقق نیافته تعدیل می‌شود. لازم به یادآوری است که اگر پیمانی طی مدت عملیات پیمان دارای آثار زیانبار باشد، رقم زیان نیز به دلیل عدم تحقق آن در کاربرگ تلفیقی حذف می‌شود.حسابداری تأمین مالی

مثال 15. اگر در مثال شماره 14 جمع کل مخارج انباشته واقعی و برآوردی پیمان در سال 1387، مبلغ 505 میلیون ریال باشد، ضمن مقایسه این رقم و مبلغ قرارداد، 5 میلیون ریال (500-505) به عنوان زیان ناشی از پیمان در دفاتر شرکت سازه‌گستر قابل شناسایی خواهد بود. علاوه بر ثبت‌های حسابداری شماره «الف» تا «د» در دفاتر شرکت سازه‌گستر، ثبت «و» نیز انجام خواهد شد:

دفاتر شرکت سازه‌گستر

اگر مجموع هزینه‌های پیمان کمتر از ارزش منصفانه دارایی در جریان ساخت باشد، لازم است تا اثر ثبت «و» کاربرگهای تلفیقی حذف شود. از این رو خواهیم داشت:

در صورتی که مبلغ هزینه‌های متحمل شده به میزانی باشد که از ارزش منصفانه دارایی فزونی باید از دیدگاه مالک دارایی مبلغ اضافی نسبت به ارزش منصفانه تحقق یافته محسوب می‌شود و به عنوان زیان‌های دوره گزارش می‌گردد. از این رو نیازی به حذف اثر ثبت «و» در کاربرگهای تلفیقی نیست.

[1] – برای اطلاعات بیشتر در مورد حسابداری اوراق مشارکت می‌توانید به نشریه 153 سازمان حسابرسی مراجعه کنید.