تامین مالی بنگاه هاي کوچک و متوسط

تامین مالی بنگاه هاي کوچک و متوسط

مقدمه

امروزه حمایت از بنگاه هاي کوچک و متوسط یکی از الویت هاي اساسی در رشد و توسعه اقتصادي

بسیاري از کشورها به شمار می رود. این بنگاه ها نقش به سزایی در ایجاد اشتغال، فراهم ساختن بسترهاي مناسب

براي نوآوري و بهره برداري از منابع مالی کوچک دارند. بر اساس گزارشات مرکز آمار ایران، بخش عمده

اشتغال صنعتی کشور ( 59,2 درصد) طی سال 1390 در بنگاه هایی با کمتر از 400 نفر کارکن متمرکز بوده

است. علاوه بر موضوع اشتغال، نمی توان حضور برخی بنگاه هاي کوچک و متوسط را در زنجیره تامین بنگاه

هاي بزرگ نادیده گرفت. با توجه به اهمیت این بنگاه ها در کشور و وجود موانع مالی که در نهایت منجر به

تضعیف عملکرد آنها شده است، پرداختن به موضوع تامین مالی بنگاه هاي کوچک و متوسط در ایران و سایر

کشورهاي جهان ضروري به نظر می رسد، لذا در این گزارش پس از تشریح تعاریف گوناگون این بنگاه ها به

بحث پیرامون تامین مالی و اعطاي تسهیلات به آنها در ایران و سایر کشورهاي جهان پرداخته می شود.

تعریف بنگاه هاي کوچک و متوسط

تعاریف مختلفی به منظور تبیین شرکت هاي کوچک و متوسط ارائه شده است که در ادامه به برخی از

آنها اشاره می شود.

استیري و مشیري ( 1391 ) شرکت هاي کوچک و متوسط را شرکت هایی مستقل تعریف کرده اند که

تعداد کارکنان آن از مقدار خاصی تجاوز نمی کند. این مقدار مشخص در کشورهاي متفاوت، ثابت نبوده و با

توجه به مشخصه هاي آن کشور خاص، تغییر می کند.

بر اساس تعریف بانک جهانی، شرکت هاي کوچک و متوسط شرکت هایی هستند که تعداد آنها از

300 نفر تجاوز نکند و حداکثر درآمد یا گردش مالی سالانه 1 و دارایی هاي آنها نیز 15 میلیون دلار باشد.

معیارهایی که توسط این سازمان براي هر یک از بنگاه ها به تفکیک بنگاه هاي خرد، کوچک و متوسط به کار

گرفته می شود، در جدول زیر ارائه شده است.

جدول 1- معیارهاي طبقه بندي بانک جهانی به تفکیک خرد، کوچک و متوسط

١ Turn over

منبع: گیبسون و وارت، 2008

اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزي تهران

٢

معاونت بررسی هاي اقتصادي

صندوق بین المللی پول 2 و بانک توسعه بین امریکایی 3 نیز شرکت هاي کوچک و متوسط را شرکت

هایی می دانند که حدکثر تعداد کارکنان آنها 100 نفر و حداکثر درآمد یا گردش مالی سالانه آنها 3 میلیون

دلار باشد.

بر اساس تعریف بانک توسعه آفریقایی حداکثر تعداد کارکنان در بنگاه هاي کوچک و متوسط 50 نفر

.(2008 ، است و محدودیتی براي درآمد یا دارایی آنها وجود ندارد (گیبسون و وارت 4

جدول 2- معیارهاي برخی سازمان هاي بین المللی در مورد بنگاه هاي کوچک و متوسط

منبع: گیبسون و وارت، 2008

در اروپا نیز منظور از شرکت کوچک و متوسط، شرکتی است که گردش مالی سالیانه آن از 50 میلیون

یورو تجاوز نکرده است و ارزش ترازنامه اي دارایی هاي شرکت بیش از 43 میلیون یورو نیست. معیارهایی که

براي هر یک از بنگاه ها به تفکیک بنگاه هاي خرد، کوچک و متوسط توسط اتحادیه اروپا به کار گرفته می

شود، در جدول زیر ارائه شده است.

جدول 3- معیارهاي اتحادیه اورپا از بنگاه هاي کوچک و متوسط

٢ Multilateral Investment Fund (MIF)

٣ Inter-American Development Bank (IADB)

۴ Gibson, Vaart

www.ec.europe.ed/enterprise/sme-defination : منبع

اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزي تهران

٣

معاونت بررسی هاي اقتصادي

در کشور ترکیه شرکت کوچک و متوسط به شرکتی اطلاق می شود که حداکثر داراي 250 نفر

کارکن می باشد و گردش مالی سالیانه و ارزش دارایی هاي آنها از 40 میلیون تلر تجاوز نمی کند. معیارهاي

کشور ترکیه براي هر یک از بنگاه هاي خرد، کوچک و متوسط به کار گرفته می شود، در جدول زیر ارائه شده

است.

جدول 3- معیارهاي کشور ترکیه از بنگاه هاي کوچک و متوسط

تعریف سازمان هاي مختلف در ایران از بنگاه هاي کوچک و متوسط یکسان نیست. سازمان هاي

مختلف بنا به مقتضیات کاري خود تقسیم بندي متفاوتی براي بنگاه ها از حیث بزرگی، کوچکی و متوسطی

درنظر گرفته اند. در جدول زیر تعبیر سازمان هاي مختلف از این بنگاه نشان داده شده است.

جدول 4- معیارهاي ایران از بنگاه هاي کوچک و متوسط

. منبع: قانون تعریف بنگاه هاي کوچک و متوسط ترکیه، اصلاحیه 4 نوامبر 2012

منبع: سخنرانی رئیس کل بانک مرکزي وقت در همایش بنگاه هاي کوچک و زود بازده، 20 مرداد 1393

اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزي تهران

۴

معاونت بررسی هاي اقتصادي

علاوه بر طبقه بندي بنگاه هاي کوچک و متوسط توسط سازمان هاي فوق، در کتاب “افزایش توان

رقابت پذیري صنعتی” بنگاه هاي بزرگ؛ بنگاه هایی با بیش از 400 نفر کارکن، بنگاه هاي متوسط؛ بنگاه هایی با

تعداد کارکن بین 50 تا 400 نفر و بنگاه هاي کوچک؛ بنگاه هایی بین 10 تا 50 نفر کارکن تعریف شده است.

به طور کلی، بر اساس تحقیقات انجام شده می توان گفت؛ رایج ترین معیاري که براي تعیین بنگاه هاي

کوچک و متوسط به کار می روند، “تعداد کارکنان” است. سایر معیارها عبارتند از: میزان سرمایه، ارزش

دارایی، گردش مالی یا فروش سالانه و نوع مالکیت.

روش هاي تامین مالی بنگاه هاي کوچک و متوسط

اسلامی بیگدلی و بیگدلو ( 1384 ) منابع تامین مالی کارآفرینان را به چهار دسته تقسیم می کنند. این

چهار دسته عبارتند از: منابع خصوصی تامین مالی 5، تامین مالی از طریق بدهی (استقراض) 6، تامین مالی از طریق

. سرمایه (حقوق صاحبان سهام) 7 و روش هاي داخلی تامین مالی 8

منابع خصوصی تأمین مالی:

منابع خصوصی همان منابع شخصی (پس اندازهاي شخصی) و منابع دوستان و آشنایان است.

تامین مالی از طریق بدهی (استقراض):

تامین مالی از طریق بدهی شامل وجوهی است که مالکان کسب و کارهاي کوچک قرض نموده اند و باید

همراه بهره مربوطه بازپرداخت کنند.

در روش تأمین مالی از طریق بدهی، کارآفرین در عین حال که مالکیت شرکت را در اختیار دارد و

توان تصمیم گیري خود را از دست نخواهد داد، نسبت به بازپرداخت مبلغ بدهی به همراه بهره متعلقه در دوره

هاي آتی تعهد می نماید. مهم ترین منابع تأمین مالی از طریق بدهی عبارتند از: بانک هاي تجاري، قرض

، دهندگان مبتنی بر دارایی 9، اعتبار تجاري 10 ، عرضه کنندگان تجهیزات 11 ، شرکت هاي تأمین مالی تجاري 12

مؤسسات وام و پس انداز ۶، کارگزاري ها، شرکت هاي بیمه، اتحادیه هاي اعتباري 13 ، اوراق قرضه، عرضه

خصوصی 14 و کمک هاي دولتی.

۵ Private Source of Financing

۶ Debt Financing

٧ Equity Financing

٨ Internal Methods of Financing

٩ Asset-Based Lenders

١٠Trade Credit

١١Equipment Suppliers

١٢Commercial Finance Companies

١٣Credit Unions

١۴Private Placements

اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزي تهران

۵

معاونت بررسی هاي اقتصادي

تامین مالی از طریق سرمایه (حقوق صاحبان سهام) :

در تأمین مالی سرمایه اي، سرمایه گذار در زمره مالکان شرکت قرار می گیرد. این روش ضمن این

که ریسک را تقسیم می کند، عایدات بالقوه آن را نیز تقسیم می نماید. یکی از مهم ترین مزیت هاي تأمین

سرمایه از طریق سهام این است که نباید همانند یک وام بازپرداخت شود. برخی از منابع رایج این گونه تأمین

مالی عبارتند از فرشتگان کسب و کار 15 ، شرکا، شرکت هاي سهامی بزرگ 16 ، شرکت هاي سرمایه گذاري

. مخاطر ه پذیر 17 ، فروش عمومی سهام 18 ، نام نویسی عرضه شرکت هاي کوچک 19

روش هاي داخلی تامین مالی :

کسب و کارهاي کوچک لزوما نمی توانند به وسیله موسسات خارج از سازمان به تامین مالی بپردازند،

لذا استفاده از روش هاي تامین مالی داخلی مانند عاملیت حساب هاي دریافتنی 20 ، اجاره یا اجاره به شرط

تملیک (واسپاري) 21 ، کارت هاي اعتباري 22 و سود انباشته، با توجه به ظرفیت هاي ایجاد سرمایه هر کسب وکار

می تواند مفید واقع شود.

سازمان توسعه و همکاري هاي اقتصادي در تازه ترین گزارش خود 23 فهرستی از روش هاي تامین مالی

بنگاه هاي کوچک و متوسط را بر اساس میزان ریسک و بازدهی آنها ارائه کرده است که می تواند جایگزین

روش هاي سنتی تامین مالی شود. این روش ها در جدول 5 به چهار گروه تقسیم بندي شده اند.

١۵Business Angels

١۶Corporations

١٧Venture Capitalist

١٨IPO – Initial Public Offering

١٩Small Company Offering Registration – SCOR

٢٠Factoring

٢١Leasing

٢٢Credit Cards

٢٣ Financing SMEs and Entrepreneurs ٢٠١۴ and OECD SCOREBOARD

اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزي تهران

۶

معاونت بررسی هاي اقتصادي

جدول 5- روش هاي تامین مالی جایگزین براي کارآفرینان و بنگاه هاي کوچک و متوسط

Financing SMEs and Entrepreneurs and OECD Scoreboard, منبع: ٢٠١۴

در روش تامین مالی مبتنی بر دارایی، شرکت ها بر اساس اعتبارشان به وجه نقد دست پیدا نمی کنند

بلکه بر مبناي ارزش دارایی خاصی که در حوزه کسب و کار خود ایجاد کرده اند، به آن دست می یابند.

مهمترین نمونه هاي تامین مالی مبتنی بر دارایی، تنزیل اسناد دریافتنی، واسپاري (لیزینگ) و تنزیل اسناد دریافتنی

است. در روش تامین مالی به وسیله تنزیل (عاملیت) اسناد دریافتنی، یک شرکت اسناد دریافتنی از گروهی با

رتبه اعتباري بالا را به شرکت دیگري (عامل) جهت تنزیل اسناد می فروشد. روش زیر کلید گرفتن انبار نیز از

جمله روش هایی است که می تواند در ایران نیز به کار گرفته شود. در این روش وام دهی بر مبناي کالاها یا

محصولاتی صورت می گیرد که به عنوان وثیقه نگهداري می شوند. این محصولات می تواند در انباري

نگهداري شوند که به وسیله قرض دهنده تایید شده باشد. در صورت نگهداري در انبار قرض گیرنده، باید

٢۴ asset-based lending

٢۵ purchase order finance

٢۶ warehouse receipts

٢٧ leasing

٢٨ corporate bonds

٢٩ securitised debt

٣٠ covered bonds

٣١ subordinated loans/bonds

٣٢ silent participations

٣٣ participating loans

٣۴ profit participation rights

٣۵ convertible bonds

٣۶ bonds with warrants

٣٧ mezzanine finance

٣٨ private equity

٣٩ equity derivatives

ریسک/ بازدهی پایین ریسک/ بازدهی پایین ریسک/ بازدهی متوسط ریسک/ بازدهی بالا

تامین مالی مبتنی بر دارایی بدهی جایگزین (استقراض) ابزارهاي ترکیبی ابزارهاي سرمایه

(حقوق صاحبان سهام)

وام مبتنی بر دارایی 24 o

تنزیل اسناد دریافتنی o

تامین مالی خرید 25 o

زیر کلید گرفتن انبار 26 o

واسپاري 27 o

اوراق قرضه شرکتی 28 o

خرید دین توسط واسطه هاي o

مالی 29

اوراق قرضه تحت پوشش 30 o

بدهی هاي غیر ممتاز 31 o

شراکت خاموش (شراکت بی رأي) 32 o

مشارکت مدنی 33 o

مشارکت در سود (بدون حق رأي) 34 o

اوراق قرضه قابل تبدیل 35 o

اوراق قرضه تضمینی 36 o

تأمین مالی نیم اشکوب (زیر پله اي) 37 o

تامین مالی خصوصی (غیر o

بورسی) 38

سرمایه گذاري خطرپذیر o

فرشتگان کسب و کار o

مشتقات دارایی 39 o

اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزي تهران

٧

معاونت بررسی هاي اقتصادي

توسط شخص سوم مستقلی نیز کنترل شود. این روش فوایدي را براي وام گیرنده به دنبال دارد. وام گیرنده

می تواند از مواد خام به عنوان وثیقه اولیه استفاده نماید. بازپرداخت وام نیز همزمان با مصرف واقعی مواد خام

صورت می گیرد.

گروه بعدي، ابزارهاي بدهی جایگزین هستند که شامل انتشار اوراق قرضه شرکتی، اوراق قرضه تحت

پوشش و خرید دین توسط واسطه هاي مالی می شود. خرید دین توسط واسطه هاي مالی قابلیت استفاده در ایران

را نیز دارد. در این روش، وام اعطایی به بنگاه کوچک و متوسط توسط بانک به شرکت خاصی فروخته

می شود. این شرکت اوراق جدیدي را به پشتوانه پرداخت هاي بنگاه منتشر می کند و به سرمایه گذاران می

فروشد. سرمایه گذار ریسک عدم پرداخت بنگاه ها را می پذیرد و سود و اصل آنها را می پردازد. بنابراین، تامین

مالی بنگاه هاي کوچک و متوسط در این روش از سیستم بانکی به بازار سرمایه منتقل می شود.

ابزارهاي ترکیبی شامل برخی از اشکال مشارکت، انتشار اوراق قرضه، بدهی هاي غیر ممتاز و تامین

مالی نیم اشکوب (زیرپله اي) می شوند. این روش ها ترکیبی از تامین مالی مبتنی بر دارایی و بدهی هستند و

معمولا براي توسعه شرکت هاي موجود به کار می روند. در روش بدهی هاي غیرممتاز، مانده دارایی هاي یک

5 میان بستانکاران تقسیم می گردد. روش تامین مالی نیم اشکوب نیز در واقع نوعی تامین / ورشکست به نسبت 7

مالی دو رگه با ماهیت بدهی و حقوق صاحبان سهام است که در صورت عدم پرداخت کامل و به موقع، امکان

تغییر مالکیت یا بهره دارایی شرکت را براي وام دهنده فراهم می آورد، لذا ریسک این روش براي وام دهنده

پایین و براي وام گیرنده به مراتب بالاتر است. در این روش، وام دهنده در صورتی تمایل به پرداخت وام خواهد

داشت که شرکت داراي جریان نقدي بالا و پیشینه خوبی از درآمد و رشد باشد ودر حوزه صنعت مربوط به

خود سرآمد محسوب شود. ط

گروه بعدي مربوط به ابزارهاي سرمایه می باشد که نسبت به سایر روش ها ریسک بالاتري را براي

بنگاه ایجاد می کند. در میان روش هاي این گروه تامین مالی شخصی بالاترین ریسک را دارد. چنانچه مراحل

شکل گیري یک ایده کارآفرینانه را از مرحله شکل گیري تا تبدیل آن ایده به عمل و تأسیس یک کسب و کار

سودآور به شش مرحله زایش (بذرافشانی 40 )، راه اندازي (تاسیس 41 )، مرحله اولیه 42 (تولید آزمایشی و تکمیل

محصول)، رشد، گسترش و بلوغ تقسیم بندي نماییم، روش تامین مالی شخصی در مرحله بذرافشانی کسب وکار

قرار می گیرد که ریسک و به مراتب بازدهی بالایی را براي بنگاه به همراه خواهد داشت. پس از آن، روش

تامین مالی از طریق فرشتگان کسب و کار قرار دارد که معمولا سرمایه لازم براي کسب و کار را در مرحله

تاسیس فراهم می کنند. در مرحله اي که بنگاه به تولید آزمایشی می پردازد و محصول خود را تکمیل کرده

تامین مالی بنگاه هاي کوچک

اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزي تهران

٨

معاونت بررسی هاي اقتصادي

است (مرحله اولیه)، می تواند از طریق شرکت هاي سرمایه گذاري مخاطره پذیر 43 به تامین مالی بپردازد. در

کشور ترکیه بین سال هاي 2007 تا 2012 ، سرمایه گذاري در سپرده هاي سرمایه گذاري مخاطره آمیز بیش از 7

برابر افزایش یافت، اما در سال 2012 با کاهش تقریبا 71 درصدي از 373 میلیون لیر ترکیه در سال 2011 به 110

میلیون لیر ترکیه در سال 2012 رسید. در مرحله گسترش و توسعه برخی بنگاه ها از مشتقات دارایی استفاده

می نمایند. ابزار مشتقه، اوراق بهاداري هستند که به خودي خود ارزش ذاتی ندارند و ارزش آن ها براساس

حقوق صاحبان سهام تعیین می شود. به عبارت دیگر، براساس یک دارایی اصلی یا زیربنایی، اوراق بهادار فرعی

ایجاد می گردد. این اوراق بهادار با وجود آن که ارزش ذاتی ندارند ولی مانند یک اوراق بهادار مستقل در

بورس معامله می شوند. ابزارهاي مشتقه بسیار متنوعی در بازارهاي بین المللی وجود دارند ولی مهم ترین آن ها

اختیار معامله 44 ، قرارداد آتی 45 و گواهینامه حق تقدم خرید سهام 46 هستند.

تسهیلات اعطایی به بنگاه هاي کوچک و متوسط

نتایج بررسی توان رقابت پذیري بنگاه هاي صنعتی کشور در کتاب افزایش توان رقابت پذیري صنعتی

ایران (مسعود نیلی، 1391 ) موید تولید 64,6 درصد ارزش افزوده کارگاه هاي صنعتی در سال 1386 توسط 3,1

درصد از کارگاه هاي با اشتغال بیش از 400 نفر است. بر اساس گزارشات مرکز آمار ایران نیز 67 درصد ارزش

افزوده کارگاه هاي صنعتی با بیش از 10 نفر کارکن در سال 1390 متعلق به 3,3 درصد از این کارگاه ها (یعنی

کارگاه هایی با بیش از 400 نفر کارکن) می باشد.

مطالعات انجام شده در خصوص تسهیلات اعطایی به شرکت هاي بورسی (فرهاد نیلی، 1392 ) نشان می دهد که

بنگاه هاي بزرگ با سهم بالاي 70 % از دارایی شرکت هاي بورسی، حدود 73 % از تسهیلات بانکی را در بازه

1386 دریافت کرده اند. بر اساس شواهد آماري، بانک ها ترجیح می دهند به بنگاه هاي بزرگ – زمانی 91

تسهیلات بدهند. به عبارت دیگر، تمرکز تسهیلات اعتباري در ایران به بنگاه هاي بزرگ با سهم بالا از تولید ولی

با بهره وري پایین اختصاص دارد.

یک طرح سرمایه گذاري اشتراکی شرکت سرمایه گذاري انگلیسی با سرمایه ي ثابت با سود مالیاتی ، (VCT) ٤٣ سپرده ي سرمایه گذاري مخاطره آمیز

بالا است که به منظور فراهم سازي سرمایه ي خصوصی سهام داران براي شرکت هاي کم توسعه و به دست آوردن سرمایه براي سرمایه گذاران طراحی شده

ها شکلی از سرمایه خصوصی هستند که به طور عمومی داد و ستد می شوند. VCT . است

یا Put یا اختیار خرید و Call : نوعی اوراق بهادار است که در بازار بورس ایران وجود ندارد. اختیار معامله دو نوع کلی دارد (Option) ٤٤ اختیار معامله

اختیار فروش. به طور کلی قراردادهاي اختیار دربرگیرنده نوعی حق هستند که می توان در صورت لزوم از آن ها استفاده کرد. در قرارداد اختیار خرید،

خریدار حق خرید اوراق بهاداري را در زمانی مشخص دارد.

ابزار مشتقه اي است که بیشتر براي بازار کالاها و ارز کاربرد دارد. در قرارداد آتی دو طرف معامله قرار می گذارند که در زمانی (Future) ٤٥ قرارداد آتی

مشخص (مثلا سه ماه آینده) و با قیمتی معلوم ابزار مورد معامله (کالا یا ابزارهاي مالی) را معامله کنند. برخلاف اختیار معامله، در اینجا نوعی تعهد وجود

ندارد. معمولا قراردادهاي آتی منجر به تحویل فیزیکی کالا نشده و به صورت نقدي تسویه می شوند.

اورق بهاداري است که به دارنده آن اجازه می دهد که سهام عادي را در طول دوره و به قیمت حق تقدم (Warrant) ٤٦ گواهینامه حق تقدم خرید سهام

خرید خریداري نماید.

اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزي تهران

٩

معاونت بررسی هاي اقتصادي

با توجه به توضیحات فوق، می توان گفت سهم تسهیلات اعطایی به بنگاه هاي کوچک و متوسط در

1386 حدود 27 درصد بوده است. این موضوع در حالی است که بنابر گزارش سازمان – ایران طی سال هاي 91

توسعه و همکاري هاي اقصادي، سهم تسهیلات اعطایی به این بنگاه ها در برخی از کشورها (پرتقال، کره و

سوئیس) به بیش از 70 درصد می رسد. سهم تسهیلات اعطایی به بنگاه هاي کوچک و متوسط در ترکیه نیز

37,5 درصد در سال 2012 بوده که نسبت به 2011 حدود 2 درصد افزایش یافته است . جدول 6، سهم این

2007 در کشورهاي منتخب نشان می دهد. شایان ذکر است؛ همانطور که در – تسهیلات را طی سال هاي 2012

قسمت هاي پیشین نیز اشاره شد، کشورهاي مختلف داراي تعاریف گوناگونی نسبت به بنگاه هاي کوچک و

متوسط می باشند.

2007 (درصد) – ها از مجموع تسهیلات کسب و کار طی سال هاي 2012 SME جدول 6- سهم تسهیلات پرداختی به

اقدامات سایر کشورها براي تامین مالی بنگاه هاي کوچک و متوسط

با توجه به اهمیت بنگاه هاي کوچک و متوسط در کشورهاي مختلف اقداماتی در راستاي تسهیل

فرایند تامین مالی این بنگاه ها صورت گرفته است. بر اساس گزارشی که سازمان توسعه و همکاري هاي

اقتصادي به تازگی منتشر کرده است، فهرست اقدامات صورت گرفته در کشورهاي مختلف مطابق جدول 7

می باشد.

جدول 7- اقدامات سیاستی دولت ها براي بهبود وضعیت دسترسی به منابع مالی بنگاه هاي کوچک و متوسط

اقدامات سیاستی کشورها

تضمین وام هاي دولتی

استرالیا، بلژیک، کانادا، شیلی، کلمبیا، جمهوري چک، دانمارك،

فنلاند، فرانسه، یونان، مجارستان، ایرلند، اسرائیل، ایتالیا، کره،

مکزیک، هلند، نروژ، پرتقال، جمهوري روسیه، سوریه،جمهوري

اسلواکی، اسلوونی، اسپانیا، سوئد، سوئیس، تایلند، ترکیه، انگلستان،

امریکا

وام و تضمین هاي خاص براي شروع کسب و کار استرالیا، کانادا، دانمارك، مکزیک، هلند، سوریه، انگلستان

ضمانت صادرات دولتی، اعتبار تجاري

استرالیا، بلژیک، کانادا، کلمبیا، جمهوري چک، دانمارك، فنلاند،

مجارستان، کره، هلند، نیوزلند، اسپانیا، سوئد

ها SME اعطاي وام مستقیم به

استرالیا، بلژیک، کانادا، شیلی، کلمبیا، جمهوري چک، دانمارك،

فنلاند، فرانسه، یونان، مجارستان، ایرلند، اسرائیل، کره، نروژ، پرتقال،

سوریه، جمهوري اسلواکی، اسلووانی، اسپانیا، سوئد، ترکیه، انگلستان

یارانه نرخ سود

استرالیا، یونان، مجارستان، پرتقال، جمهوري روسیه، اسپانیا، ترکیه،

انگلستان

حمایت از کسب و کار، منابع مالی مربوط به حقوق صاحبان سهام و سرمایه

گذاري هاي ریسک پذیر

استرالیا، بلژیک، کانادا، شیلی، دانمارك، فنلاند، فرانسه، یونان،

مجارستان، ایرلند، اسرائیل، مکزیک، هلند، نیوزلند، نروژ، پرتقال،

اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزي تهران

١١

معاونت بررسی هاي اقتصادي

تامین مالی بنگاه هاي کوچک

بنگاه هاي خرد

بنگاه هاي کوچک

بنگا هاي متوسط

بنگاه هاي بزرگ

اسپانیا، سوئد، ترکیه، انگلستان

جمهوري چک، فرانسه، پرتقال، جمهوري روسیه، انگلستان SME بانک هاي

مشاوره در زمینه کسب و کار استرالیا، کلمبیا، دانمارك، فنلاند، هلند، نیوزلند، سوئد

معافیت هاي مالیاتی، استمهال پرداخت مالیات بلژیک، فنلاند، ایتالیا، نیوزلند، نروژ، اسپانیا، سوئد، ترکیه

واسطه گري اعتباري بلژیک، فرانسه، ایرلند، نیوزلند، اسپانیا

ها، نرخ بهره منفی براي سپرده SME اهداف بانکی براي اعطاي وام به به

هاي نزد بانک مرکزي ایرلند، دانمارك

کمک هاي مالی بانک مرکزي به بانک ها که مرتبط با نرخ خالص وام است انگلستان

بنگاه هاي کوچک و متوسط در ترکیه

تعریف بنگاه هاي کوچک و متوسط در کشور ترکیه به طور کامل با تعریف اتحادیه اروپا همخوانی

ندارد. همانطور که در قسمت هاي قبلی نیز اشاره شد، بر اساس قوانین ترکیه بنگاه هاي کوچک و متوسط،

واحدهاي اقتصادي هستند که کمتر از 250 نفر کارکن دارند و گردش مالی سالانه و ارزش ترازنامه اي دارایی

آنها از 40 میلیون تلر تجاوز نمی کند. در ترکیه بیش از 99 درصد بنگاه ها، کوچک و متوسط هستند که بیش از

98 آنها را بنگاه هاي کوچک با حداکثر 19 نفر کارکن تشکیل می دهد. بنگاه هاي بزرگ تنها 0,1 درصد از

بنگاه هاي این کشور را دربر می گیرند. شکل 1 ترکیب بنگاه ها را در ترکیه نشان می دهد.

شکل 1- ترکیب تعدادي بنگاه هاي اقتصادي در ترکیه به تفکیک اندازه بنگاه ها

Financing SMEs and Entrepreneurs and OECD Scoreboard, منبع: ٢٠١۴

Financing SMEs and Entrepreneurs and OECD Scoreboard, منبع: ٢٠١۴

اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزي تهران

١٢

معاونت بررسی هاي اقتصادي

اعطاي تسهیلات به بنگاه هاي کوچک و متوسط در ترکیه

تسهیلات اعطایی به کسب و کارها و بنگاه هاي کوچک و متوسط در ترکیه به ترتیب 174 درصد و

2007 افزایش یافته است. – 156 درصد طی بازه زمانی 2012

تسهیلات اعطایی به بنگاه هاي کوچک و متوسط در ترکیه از یک الگوي رشد پایدار در طول بازه

زمانی مذکور (به جز سال 2009 ) پیروي می نماید. وام هاي اعطایی به این بنگاه ها تنها در سال 2009 با کاهش

1,6 درصدي همراه بوده است. رشد 20,5 درصدي این تسهیلات طی سال 2012 نسبت به سال 2011 ، رقم

تسهیلات اعطایی به بنگاه هایی با حداکثر 250 نفر کارکن را به 196,2 میلیارد لیر ترکیه رسانده است.

2007 همچنان با رشد پایداري – مجموع تسهیلات اعطایی به کسب وکارها نیز طی سال هاي 2012

همراه بوده و در سال 2012 با رشد 14,7 درصدي به 522,9 میلیارد لیر ترکیه رسیده است.

همانطور که در جدول 6 نشان داده شد، سهم بنگاه هاي کوچک ومتوسط از مجموع تسهیلات

پرداختی به کسب و کارها در ترکیه طی سال 2012 ، معادل 37,5 درصد بوده که نسبت به سهم 40,1 درصدي

سال 2007 با کاهش تقریبا 3 درصدي مواجه بوده، اما در مقایسه با سهم 35,7 درصدي سال 2011 افزایش یافته

است.

مطالبات غیر جاري در کشور ترکیه ، 4,48 درصد از مجموع تسهیلات پرداختی به کسب وکار را طی

سال 2012 تشکیل داده است. بر اساس آخرین نماگر بانک مرکزي ایران 47 ، نسبت تسهیلات غیر جاري به کل

تسهیلات (ارزي و ریالی) در سال 1392 ، برابر با 14,1 درصد می باشد.

نسبت مطالبات غیر جاري بنگاه هاي کوچک و متوسط در ترکیه به مجموع تسهیلات اعطایی به آنها

طی سال 2012 ، معادل 3,26 درصد بوده است.

بنابر سخنان رئیس کل بانک مرکزي وقت در همایش بنگاه هاي کوچک و زودبازده، سهم مطالبات

سر رسید گذشته و معوق بنگاه هاي کوچک اقتصادي زودبازده و کارآفرین ایران تا پایان خرداد ماه 1393

معادل 13,6 درصد بوده است. بر اساس بررسی هاي انجام شده توسط کارگروه هاي بانک مرکزي، علت بالا

بودن مطالبات غیر جاري بنگاه هاي کوچک زودبازده و کارآفرین در ایران انحراف بالاي تسهیلات اعطائی به

این بنگاه ها و عدم نظارت کافی گزارش شده است.

٤٧ نماگر شماره 75 بانک مرکزي ج.ا.ا

اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزي تهران

١٣

معاونت بررسی هاي اقتصادي

جدول 8- مطالبات غیر جاري بنگاه هاي کوچک و متوسط در کشور ترکیه

یافته هاي کلیدي گزارش تامین مالی سازمان توسعه همکاري هاي اقتصادي

سازمان توسعه و همکاري هاي اقتصادي بنابر تحقیقاتی که در خصوص وضعیت بنگاه هاي کوچک و

متوسط در کشورهاي مختلف انجام داده، به طور خلاصه به نتایج زیر دست یافته است:

با وجود کاهش نرخ بهره، همچنان بنگاه هاي کوچک و متوسط با محدودیت در زمینه دسترسی 

اعتباري مواجه هستند.

شرایط اعتباري براي بنگاه هاي کوچک و متوسط در مقایسه با شرکت هاي بزرگ سخت تر و 18 کشور در میان 31 کشور کاهش نرخ بهره اسمی را تجربه ، شدیدتر است. اگر چه در سال 2012کردند، اما اسپرد نرخ بهره ٤٨ بین بنگاه هاي بزرگ و بنگاه هاي کوچک و متوسط در بسیاري از مواردافزایش یافته است. علاوه بر این، در بسیاري از کشورهاي مورد مطالعه، الزامات وثیقه اي طی سال

2012 افزایش یافته است. چنین موضوعی بیانگر افزایش ریسک گریزي در بانک ها می باشد.

تاخیر پرداخت و ورشکستگی در سال 2012 براي اغلب کشورهاي مورد مطالعه افزایش یافته است. 

چنین موضوعی را می توان به محدودیت گردش وجوه نقد ٤٩ ، عدم دسترسی کافی بنگاه ها به منابع

مالی، محدودیت نقدینگی مشتریان و بنگاه هاي در حال ورشکستگی یا کسب و کارهاي روبه انحلال

نسبت داد.

تامین مالی بنگاه هاي کوچک

اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزي تهران

١۴

معاونت بررسی هاي اقتصادي

با وجود بهبودهایی که در زمینه تامین مالی از طریق سرمایه صورت گرفته، منابع مالی جایگزین براي 

بنگاه هاي کوچک و متوسط و کارآفرینان محدود شده است.

اگرچه تامین مالی از طریق سرمایه طی سال هاي گذشته به شدت تحت تاثیر بحران هاي مالی قرار

گرفت، اما صندوق هاي سرمایه اي 50 طی سال 2012 به دلیل اقدامات سیاستی هدفمند در شمار زیادي

از کشورها به سطح قبل از بحران بازگشتند. با این وجود، وام هاي بانکی همچنان رایج ترین منبع تامین

مالی خارجی براي بنگاه هاي کوچک و متوسط و کارآفرین از جمله شرکت هایی با رشد بالا و نوآور

می باشند.

یکی از مهم ترین ابزارهاي مالی غیر بدهی 51 که منجر به بهبود ساختار سرمایه اي شرکت ها، کاهش

آسیب پذیري به هنگام فشار و کاهش وابستگی به بخش بانکی می شود و براي قدم نهادن به مرحله

جدیدي از توسعه به شرکت ها کمک می کند، تأمین مالی نیماشکوب است که اغلب شرکت هاي

کوچک ومتوسط با چنین ابزار تامین مالی سازگار نیستند؛ به طوري که اغلب شرکت هایی که از این

ابزار استفاده می کنند، در آینده نیازمند تامین مالی از طریق بدهی و سرمایه خواهند شد.

اغلب دولت ها اقدامات حمایتی براي تامین مالی شرکت هاي کوچک و متوسط را توسعه داده اند و 

ابزارهاي جدیدي را به کار گرفته اند. استفاده از ضمانت هاي دولتی براي تضمین تسهیلات بانکی به

بنگاه هاي کوچک و متوسط،گسترده ترین اقدامی می باشد که در این زمینه انجام شده است. علاوه بر

این، اقدامات جدیدي مانند ارائه سریع و کاهش تشریفات به برخی از برنامه ها افزوده شده است.

ابزارهاي عمومی دیگري که براي بهبود وضعیت تامین مالی بنگاه هاي کوچک و متوسط به کار گرفته

شده اند، عبارتند از: وام هاي مستقیم 52 ، وام هاي کوچک 53 ، ضمانت هاي صادراتی 54 ، حمایت از

سرمایه گذاري مخاطره پذیر (به شکل همکاري هاي مالی واعتبارات مالیاتی براي سرمایه گذاران و یا

ترویج تأمین مالی نیماشکوب).تامین مالی بنگاه هاي کوچک

2013 ، بنگاه هاي کوچک و – انتظار می رود که شرایط تامین مالی در اغلب کشورها طی سال هاي 14 

متوسط و کارآفرینان را با چالش روبه رو سازد.

بهبود مجموعه داده ها به منظور تحلیل روند تامین مالی بنگاه هاي کوچک و متوسط و کارآفرینی میان 

کشورهاي مختلف در زمان هاي متفاوت ضروري است.

داده هاي بهتر منجر به شناسایی دقیق نیازهاي مالی کسب و کارها می شود و مبنایی براي سیاست

گذاري آگاهانه فراهم می آورد. به منظور دستیابی به اطلاعات مفید و کاربردي یکپارچه سازي داده ها

۵٠ equity funding

۵١ non-debt financing instruments

۵٢ direct loans

۵٣ micro loans

۵۴ export guarantees

اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزي تهران

١۵

معاونت بررسی هاي اقتصادي

و استاندارد سازي روش هاي جمع آوري اطلاعات ضروري است. برخی از راهکارهایی که توصیه

می شوند، عبارتند از: ایجاد تمایز میان شرکت هاي با کارفرما و بدون کارفرما، گزارش کردن جریان ها

و انباشت هاي متغیرهاي مربوط به وام، اطلاعات بیشتر در خصوص فرمول بندي وام، یکپارچه سازي

تعاریف سرمایه گذاري مخاطره پذیر از نظر مرحله توسعه.

اهداف بلند مدت به هنگام بودن، مقایسه پذیري، شفافیت و یکپارچه سازي اطلاعات باید به طور فعال 

دنبال شوند؛ به ویژه از طریق ایجاد موسسات مالی که به طور منظم به مقامات مسئول در تسهیلات

بنگاه هاي کوچک و متوسط، نرخ هاي بهره، حمایت هاي دولت براي اعطاي وام و الزامات وثیقه اي

گزارش می دهند.تامین مالی بنگاه هاي کوچک

جمع بندي

نظر به اینکه حجم مطالبات غیر جاري نسبت به تسهیلات اعطایی بانک ها در ایران در سطح نسبتا بالایی 

قرار دارد، توصیه می گردد؛ واگذاري تسهیلات به صنایع کوچک و متوسط مانند وجوه اداره شده

تحت نظارت صورت گیرد.

در میان شیوه هاي تامین مالی پیشنهادي به نظر می رسد روش هاي زیر قابلیت به کارگیري در ایران را 

نیز داشته باشند:

– تامین مالی خصوصی (غیر بورسی) ، ریسک بالا

– زیرکلید گرفتن انبار، ریسک پایین

– خرید دین توسط واسطه هاي مالی، ریسک متوسط روبه پایین

– تنزیل اسناد دریافتنی، ریسک پایین

با توجه به ضرورت وجود داده هاي دقیق براي شناسایی نیازهاي مالی بنگاه هاي کوچک و متوسط و 

اتخاذ سیاست هاي آگاهانه در زمینه تامین مالی این بنگاه ها، به نظر می رسد عدم امکان دسترسی به

آمارهاي تسهیلات اعطایی سیستم بانکی به بنگاه ها (به تفکیک کوچک، متوسط و بزرگ) در ایران

مشکلاتی را براي ارزیابی عملکرد این بنگاه ها فراهم آورده است، لذا پیشنهاد می شود آمار تسهیلات

بانکی بر اساس اندازه بنگاه ها نیز ارائه گردد.

به منظور ایجاد سهولت در فرایند تامین مالی بنگاه هاي کوچک و متوسط (به خصوص واحدهاي 

کوچک یا تازه تاسیس شده تولیدي که در تامین وثائق مورد نیاز براي دریافت تسهیلات بانکی با

مشکل مواجه می شوند)، استفاده از خدمات صندوق ضمانت سرمایه گذاري صنایع کوچک مفید به

نظر می رسد.تامین مالی بنگاه هاي کوچک

اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزي تهران

١۶

معاونت بررسی هاي اقتصادي

منابع:

1. استیري، روح الله و مشیري، بنیامین. ( 1391 )، “ابزارهاي تامین مالی بنگاه هاي دانش بنیان”، مجموعه مقالات دومین

کنفرانس بین المللی توسعه نظام تأمین مالی در ایران.

2. اسلامی بیدگلی، غلامرضا و بیگ دلو، مهدي. ( 1384 )، “بررسی معیارهاي موثر در ارزیابی کسب و کارهاي مخاطره

.30- آمیز کارآفرینانه”، دانش مدیریت، شماره 68 ، ص 3

3. نیلی، فرهاد، 1392 ، ” تامین مالی شرکت هاي بورسی”، اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزي ایران.
4. نیلی، مسعود، 1391 ،”افزایش توان رقابت پذیري صنعتی ایران (رویکردي جامع به تحولات بهره وري در صنعت

ایران)”، اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزي تهران.

. 5. نماگرهاي اقتصادي بانک مرکزي ج.ا.ا، شماره 75