مبانی اندازه‌گیری ارزش‌های جاری

روش‌های مختلف برای اندازه‌گیری اطلاعات مربوط به ارزش‌های جاری طبق نظر هیأت تدوین استانداردهای حسابداری مالی (FASB) پیش‌بینی شده که نحوه بکارگیری آن به شرح زیر می‌باشد.

الف – اندازه‌گیری کالا و خدمات با استفاده از شاخص قیمت‌های خاص، که ممکن است در داخل یا خارج از واحد تجاری تهیه شود.

ب – قیمت‌‌گذاری مستقیم:

1. تعیین قیمت جاری بر مبنای صورت حساب فروشندگان، یا سایر مبناهای قیمت‌گذاری (بر اساس مظنه رسمی بازار یا برآورد …)

2. تعیین قیمت بر اساس قیمت‌های سیاهه جاری (فهرست قیمت کالا و خدمات)

3. تعیین قیمت جاری بر اساس هزینه‌های تولید استاندارد.

در تبدیل و اندازه‌گیری اقلام در سیستم حسابداری ارزش‌های جاری مبتنی بر واحد پول دارای قدرت خرید ثابت (CC/CD)، می‌توان از شاخص قیمت‌های خاص و شاخص سطح عمومی قیمت‌ها، استفاده نمود. شاخص‌های خاص مربوط به کالا و خدمات خاص یا یک گروه از کالا و خدمات محدود کاربرد دارد. در مقابل، شاخص عمومی قیمت‌ها برای میانگین کلیه کالا و خدمات مصرفی مشترک عمومی به استثناء موارد جزئی بکار گرفته می‌شود.

l اندازه‌گیری اثرات ارزش‌های جاری مبتنی بر تغییرات قیمت‌ها

در الگوی حسابداری مبتنی بر ارزش‌های جاری بر اساس واحد پول، دارای قدرت خرید ثابت، اثرات از تغییر قیمت‌ها به صورت زیر اندازه‌گیری و در طی دوره جاری گزارش می‌شود:

1. محاسبه و اندازه‌گیری سود (زیان) قدرت خرید اقلام غیرپولی با استفاده از شاخص سطح عمومی قیمت‌ها.

2. اندازه‌گیری تغییرات در ارزش جاری هر یک از اقلام غیرپولی طی دوره، که نحوه محاسبه آن، معادل تفاوت بین ارزش جاری اول و پایان دوره می‌باشد، تابع روش خاصی است. در مورد دارایی‌هایی که در طی دوره تحصیل می‌شوند، ارزش جاری اول دوره همان ارزش‌های جاری در زمان مبادله (تاریخ تحصیل) می‌باشد، و در مورد دارایی‌هایی که طی دوره مصرف و یا فروخته شوند، ارزش‌های جاری در تاریخ گزارشگری، همان ارزش‌های جاری در زمان فروش یا مصرف دارایی می‌باشد، مجموع تغییرات در ارزش‌های جاری به شرح زیر تفکیک می‌شود:

الف. تغییر در ارزش جاری اقلام غیرپولی ناشی از تورم بر مبنای سطح عمومی قیمت‌ها:

به منظور اندازه‌گیری مجموع تغییر در ارزش جاری اقلام غیرپولی ضرورت دارد که، ارزش جاری اقلام غیرپولی اول دوره را از مبلغ تبدیل شده به واحدهای پولی دارای قدرت خرید ثابت پایان دوره با استفاده از شاخص عمومی قیمت‌ها کسر نمود. در دوره تورم، تغییرات در ارزش جاری اقلام غیرپولی ناشی از تورم مثبت بوده و در حالت رکود منفی می‌باشد.

ب – تغییر در ارزش جاری اقلام غیرپولی، پس از احتساب آثار خالص تورم:

به منظور اندازه‌گیری مجموع تغییرات در ارزش جاری ضرورت دارد که، مجموع تغییر در ارزش جاری را از تغییرات ناشی از تورم کسر نمود. تغییر در ارزش جاری اقلام غیرپولی پس از احتساب آثار تورم می‌تواند مثبت یا منفی باشد، اندازه‌گیری اثرات تغییر قیمت در ارزش جاری دارایی غیرپولی در مثال زیر تشریح شده است:

فرض کنید که ارزش جاری زمین در اول فروردین ماه سال 1×13 بالغ بر 100000 ریال، و ارزش جاری آن در 29 اسفند همان سال بالغ بر 112000 ریال، شاخص عمومی قیمت در اول دوره معادل 150 و پایان دوره معادل 165 بوده است. مجموع تغییرات در ارزش جاری بر مبنای واحد اسمی پول دوره (قبل از تعدیل) بالغ بر 12000 ریال (10000 – 11200) بوده، که این مبلغ متشکل از دو جزء به شرح زیر می‌باشد:

1. تغییر در ارزش جاری ناشی از تورم، که با ضرب کردن، ارزش جاری زمین در اول

دوره در کسر: شاخص قیمت در پایان دوره محاسبه می‌شود:

شاخص قیمت در اول دوره

= ارزش جاری زمین اول دوره به واحد پول جاری پایان دوره

2. تغییر در ارزش جاری پس از حذف آثار تورم به عنوان سود نگهداری ناشی از تورم[1] تلقی شده، که این مبلغ از تفاوت بین ارزش جاری زمین اول دوره بر مبنای واحد پول جاری پایان دوره بالغ بر 110000 ریال و ارزش جاری زمین در پایان دوره به مبلغ 112000 ریال بدست می‌آید:

2000 = 110000 – 112000 = سود نگهداری ناشی از تورم þ

در این مثال، قیمت‌های خاص زمین سریع‌تر از نرخ تورم بوده، در نتیجه افزایش در ارزش جاری بعد از حذف آثار تورم به عنوان سود (زیان) تحقق نیافته، در صورت سود و زیان به ارزش‌های جاری واحدهای پولی دارای قدرت خرید ثابت گزارش می‌گردد.

نمودار تغییرات در ارزش جاری با توجه به مثال فوق به شرح زیر است:

l ویژگی‌های مهم حسابداری مبتنی بر ارزش جاری شامل موارد زیر است:

1. انعکاس اثرات تغییر قیمت‌های خاص در صورت‌های مالی

2. ارزشیابی دارایی‌ها و بدهی‌ها به ارزش جاری در تاریخ گزارشگری

3. گزارش سود یا زیان ناشی از نگهداری با توجه به تغییر قیمت دارایی و بدهی واحد تجاری از طریق اندازه‌گیری قیمت‌های خاص. بدیهی است، اندازه‌گیری تغییرات قیمت‌های خاص معمولاً از طریق قیمت‌گذاری مستقیم یا قیمت‌گذاری بر مبنای شاخص‌های خاص انجام می‌گیرد.

4. اندازه‌گیری دارایی معادل وجه نقدی (معادل نقد) که واحد تجاری برای تحصیل همان دارایی (دارای مشابه) در شرایط موجود مجبور به پرداخت آن می‌باشد، در گزارشگری مورد توجه قرار می‌گیرد.

5. کمک و مساعدت به استفاده کنندگان صورت‌های مالی برای پیش‌بینی دقیق‌تر جریان‌های نقدی آتی.

6. ارزشیابی بهای تمام شده کالای فروخته شده طی دوره مالی به ارزش جاری (از طریق جایگزینی) و گزارش آن در صورت سود و زیان مبتنی بر ارزش جاری. بدیهی است سود حاصل از عملیات مستمر مبتنی بر ارزش جاری از تفاوت بین درآمد حاصل از فروش و بهای تمام شده کالای فروخته شده و سایر هزینه‌ها که بر مبنای ارزش جاری محاسبه شده، بدست می‌آید در این سیستم سود خالص واحد تجاری به دو بخش تقسیم شده، بخشی از آن مربوط به عملیات مستمر و بخش دیگر آن مربوط به سود یا زیان ناشی از نگهداشت دارایی در تاریخ گزارشگری می‌باشد.

[1] . Hoding Gain due to Inflation