حسابرسی ورسیدگی درآمدها و هزینه‌ها

حسابرسی ورسیدگی بیشتر به درآمدها و هزینه‌ها

تکمیل حسابرسی

هدف از ارائه حسابرسی ورسیدگی درآمدها:

• توصیف هدف‌های حسابرسی سال‌های درآمد و هزینه‌ها.
• توصیف روش‌های مناسب حسابرسی برای رسیدگی به حساب‌های درآمد و هزینه‌ها.
• تشریح کنترل‌های داخلی زیربنایی و لازم برای حقوق و دستمزد و توانایی تشخیص نقاط ضعف آن.
• تشریح اقدامات لازم برای تکمیل حسابرسی.

در تمام فصل‌های قبل که حساب‌های ترازنامه را مورد بحث قرار داد، روش‌های مربوط به حساب‌های صورت سود و زیان نیز بحث شد. در این فصل، اطلاعات بیشتری درباره حسابرسی درآمدها و هزینه‌ها و همچنین، اطلاعات مربوط به روش‌های تکمیل حسابرسی ارائه می‌شود.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

نوع و ماهیت درآمد و هزینه‌ها

امروزه، با تأکید بیشتری که بر عواید شرکت به عنوان نشانه‌ای از توانایی مالی و وضعیت خوب شرکت‌ها و همچنین، نشانه‌ای از وضعیت کلی اقتصادی آنها می‌شود، صورت سود و زیان شرکت‌ها را از دیدگاه مدیریت، سهامداران، اعتباردهندگان، کارکنان و دولت دارای اهمیت اساسی می‌کند. سطح نسبی عواید شرکت‌ها اغلب عامل اصلی مسائلی چون مذاکرات مربوط به حقوق و دستمزد، نرخ‌های مالیات بردرآمد، یارانه‌ها (سوبسیدها) و سیاست‌های مالی دولت است. در واقع، حسابداران حرفه‌ای با این نکته توافق دارند که اندازه‌گیری درآمد، با اهمیت‌ترین وظیفه حسابداری است.

روابط درآمدها و هزینه‌ها با حساب‌های مختلف ترازنامه در فصل‌های 16-11 مورد تأکید قرار گرفته است. به طور خلاصه، اصول مورد استفاده در تصمیم‌گیری‌های حسابداری مربوط به اقلام ترازنامه، اغلب بر اندازه‌گیری درآمد نیز اثر مستقیم دارد.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

چگونگی برخورد حسابرسان با رسیدگی به درآمدها و هزینه‌ها

اصل احتیاط، نیروی بسیار موثری است بر تصمیمات مربوط به درآمدها و هزینه‌ها. غیرعینی بودن برآوردهای حسابداری (برآورد مطالبات مشکوک الوصول،  عمر مفید دارایی‌ها و تضمین کارکرد کالاهای فروش رفته)، دلیل اصلی مهم باقی ماندن این مفهوم است. احتیاط در ارزشیابی دارایی‌ها یعنی در مواردی که بیش از یک ارزش منطقی برای آنها وجود دارد، حسابدار باید مبلغ کمتر را انتخاب کند. در مورد ارزشیابی بدهی‌ها، مبلغ بیشتر باید گزیده شود. بنابراین، هنگامی که مفهوم احتیاط درباره صورت سود و زیان به کار گرفته می‌شود، نتیجه آن رقم درآمد کمتر یا «محتاطانه» خواهد بود.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

بیشتر حسابرسان برای نظریه احتیاط، احترام زیادی قائلند. بخشی از این احترام از مفهوم مسئولیت قانونی در برابر اشخاص ثالث ناشی می‌شود. صورت‌های مالی که وضعیت مالی و نتایج عملیات را کمتر از واقع نشان می‌دهد تقریباً هرگز سبب اقامه دعوا علیه حسابرسان نمی‌گردد. با این وجود، حسابرسان باید بدانند که تأکید بیش از حد بر اصل احتیاط در گزارشگری مالی، برخوردی کوته‌بینانه با نیازهای جامعه امروزین است. صورت‌های مالی باید وضعیت مالی و نتایج عملیات را به طور مطلوب نشان دهد تا با ارزشترین حالت را  داشته باشد نه آن که آنها را کمترل از واقع منعکس کند.

یک صورت سود و زیان مطلوب و آگاه‌کننده، مطمئناً، اگر از ترازنامه بااهمیت‌تر نباشد کمتر از آن اهمیت ندارد. با وجود این، هنوز هم حسابرسی‌ها برمبنای سرفصل‌های ترازنامه سازمان می‌یابد. دلایل سازمان دادن حسابرسی‌ها برمبنای سرفصل‌های ترازنامه در فصل 10 بحث شد.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

با افزایش (تدریجی) اهمیت صورت سود و زیان، حسابرسان شروع به اثبات همزمان حساب‌های صورت سود و زیان و حساب‌های ترازنامه کردند؛ برای مثال، بازبینی هزینه استهلاک به طور همزمان با رسیدگی به اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات، بسیار آسانتر صورت می‌گیرد. پس از تعیین وجود و بهای تمام شده دارایی‌های استهلاک‌پذیر، بازبینی هزینه استهلاک به انجام دادن یک کار دیگر منحصر می‌شود.

از طرف دیگر، بازبینی هزینه استهلاک پیش از تعیین ماهیت و مبلغ دارایی‌های متعلق به صاحبکار و قابل استهلاک، بیشتر شبیه بستن اسب به پشت گاری خواهد بود. با همین گونه استدلالع رسیدگی به موجودی‌های مواد و کالا، به ویژه تعیین انقطاع دقیق معاملات مربوط در پایان سال مالی، گام عمده‌ای است در بازبینی و اثبات مبالغ فروش و بهای تمام شده کالای فروش رفته منعکس در صورت سود و زیان. اغلب مطالبی را که در شش فصل گذشته بحث شد، با وجود داشتن ترتیب ترازنامه‌ای، به حساب‌های مرتبط صورت سود و زیان نیز مربوط می‌شود.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

هنگامی که ترازنامه به تاریخ ابتدا و پایان سال مالی به طور کامل بازبینی شود، سود خالص نیز به گونه‌ای مطلوب مشخص می‌گردد. هر چند که حسابرسان برای ابراز نظر حرفه‌ای درباره انعکاس مطلوب نتایج عملیات توسط صورت سود و زیان، کارهای زیادی را باید انجام دهند.

در اینجا، تأکید بر این واقعیت ضرورت دارد که رسیدگی حسابرسان به معاملات درآمد و هزینه‌ها باید خیلی بیشتر از یک حاصل جنبی از رسیدگی به دارایی‌ها و بدهی‌ها باشد. حسابرسان از ترکیبی از عطف متقابل، روش‌های تحلیلی و تجزیه و تحلیل معاملات خاص استفاده می‌کنند تا اشتباهات، از قلم افتادگی‌ها و عدم یکنواختی‌هایی را بیابند که رسیدگی به حساب‌های ترازنامه آنها را فاش نمی‌کند.

هدف‌های حسابرسان از رسیدگی به درآمدها و هزینه‌ها، به ویژه، تعیین موارد زیر است:

1. کفایت سیستم کنترل داخلی درآمد و هزینه ها.
2. اعتبار درآمدها و هزینه‌های ثبت شده (وجود و مالکیت).
3. ثبت دفاتر بودن تمام معاملات درآمدها و هزینه‌ها (کامل بودن).
4. صحت محاسبات ریاضی جداول پشتوانه درآمدها و هزینه‌ها و انطباق آنها با حساب‌های دفتر کل (صحت محاسبات ریاضی).
5. درستی ارزشیابی حساب‌های درآمد و هزینه‌ها.
6. کفایت افشا و چگونگی ارائه حساب‌های درآمد و هزینه‌ها در صورت‌های مالی.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

درآمد

بررسی حسابرسان از فعالیت‌های فروش در فصل 12 و در ارتباط با مطالبات بحث شد. در اینجا (1) ارتباط درآمد با حساب‌های ترازنامه و (2) حساب درآمدهای متفرقه بحث می‌شود.

ارتباط درآمد با حساب‌های ترازنامه

همان گونه که پیشتر آمد، بیشتر حساب‌های درآمد را حسابرسان به طور همزمان با حسابرسی یک دارایی بدهی مرتبط، بازبینی می‌کنند. فهرست زیر، درآمدهایی را نشان می‌دهد که از این راه بازبینی می‌شود:

ویژگی مشترک اقلام درآمد یاد شده در بالا این است که حسابداری بیشتر آنها، اگر نه همه آنها، برمبنای تعهدی انجام می‌شود. حسابداری تعهد درآمدها سبب تقویت سیستم کنترل داخلی می گردد؛ زیرا، در این روش، کسب درآمد مستلزم ثبت آن به صورت مطالبات است. وقتی که مطالباتی ثبت دفاتر می‌شود، به نوعی پیگیری نیز می‌گردد. توجهی که به تأخیر دریافت‌ و جوه نقد یا هر گونه عدم ثبت وجوه نقد دریافتی می‌شود نیز اطمینان بیشتری را در مورد این گونه درآمدها فراهم می‌آورد؛ برای مثال، چنانچه سود سهام کسب شده با استفاده از فرض تعهدی در تاریخ شناسایی سهامداران مشمول سود[1] در دفاتر ثبت شود، عدم دریافت چک سود سهام یا قصور در ثبت آن آشکارا مشخص خواهد شد.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

درآمدهای متفرقه

گروهی از درآمدها که در بالا یاد نشده اما مورد توجّه حسابرسان است، درآمدهای متفرقه می‌باشد. همان گونه که از اسم درآمدهای متفرقه برمی‌آید، مجموعه‌ای از اقلام متفرقه و به نسبت ناچیز است که برخی از آنها یک بار تحصیل می‌شود و برخی دیگر احتمالاً در فواصل غیر متناوب وصول می‌گردد؛ در نتیجه، بیشتر شرکت‌ها این گونه درآمدها را پیش از وصول در دفاتر ثبت نمی‌کنند، و پس از وصول نیز حساب وجوه نقد را بدهکار و حساب درآمدهای متفرقه را بستانکار می‌نمایند. ضعف این روش در صورتی با اهمیت نیست که مبالغ مربوط به آنها، ناچیز و کسب آن به ندرت صورت گیرد. اما، اگر مبلغ گزافی از درآمد تحت عنوان درآمدهای متفرقه طبقه‌بندی گردد (به دلیل آسانی، گاه، از این روش استفاده می‌شود)، ضعف مزبور جدی خواهد شد.

بنا به دلایل بالا، حسابرسی باید صورت تجزیه و تحلیل حساب درآمدهای متفرقه را از صاحبکار دریافت یا خودشان تهیه کنند. اقلامی که ممکن است به طور نادرست درآمدهای متفرقه تلقی شده باشند عبارت است از:

1. وصول حساب‌ها و اسناد دریافتنی سوخت شده که قبلاً از دفاتر حذف شده است. این گونه وصولی‌ها باید به بستانکار حساب ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول منظور شود.
2. حذف چک‌های ارائه نشده به بانک یا حقوق و دستمزد مطالبه نشده (از دفاتر). این گونه اقلام باید به حساب بستانکاران منظور شود نه به حساب درآمدهای متفرقه.
3. حاصل فروش ضایعات. حاصل فروش ضایعات باید عموماً از بهای تمام شده کالای فروش رفته کسر شود.
4. تخفیفات یا برگشت حق بیمه‌های پرداختی. این اقلام باید با هزینه‌ یا حق بیمه‌های منقضی نشده پایاپای شود.
5. حاصل فروش دارایی‌های ثابت. از این وجوه باید برای تعیین سود یا زیان حاصل از فروش دارایی‌ها استفاده شود.

حسابرسان باید برای هر یک از اقلام بالا که با اهمیت باشد، ثبت اصلاحی پیشنهاد کنند تا طبقه‌بندی صحیح اعمال شود. حسابرسان همچنین باید روش‌های تحلیلی را اجرا و هر گونه نوسان غیرعادی را پی‌جویی کنند. حسابرسان با اجرای روش‌های تحلیلی، ممکن است مبالغ با اهمیتی از درآمدهای ثبت نشده یا اشتباهات عمده در طبقه‌بندی درآمدها را کشف نمایند.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

هزینه‌ها

کار حسابرسی مربوط به خرید و بهای تمام شده کالای فروش رفته در فصل 13 و همراه رسیدگی به موجودی‌های مواد و کالا بحث شد. در اینجا، روش حسابرسی سایر گونه‌های هزینه‌ها بحث می‌شود.

ارتباط هزینه‌ها با حساب‌های ترازنامه

حساب‌های هزینه‌ای که روش‌های بازبینی آنها در فصل‌های مربوط به سرفصل‌های ترازنامه مطرح شد به شرح صفحه بعد است:

هدف‌ها و روش‌های حسابرسی حقوق و دستمزد، هزینه‌های فروش و هزینه‌های عمومی و اداری، به جز آنهایی که در فهرست بالا آمد، به دنبال می‌آید. رسیدگی به حقوق و دستمزد به طور جداگانه و صرف نظر از تفکیک حقوق و دستمزد بین عملیات تولیدی و سایر عملیات ارائه می‌شود. بدیهی است، حقوق و دستمزد به طور جداگانه و صرف نظر از تفکیک حقوق و دستمزد بین عملیات تولیدی و سایر عملیات ارائه می‌شود. بدیهی است، حقوق و دستمزد تولیدی یا به طور مستقیم یا از طریق سرشکن کردن سربار کارخانه، به حساب موجودی‌ها منظور می‌گردد.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

برنامه حسابرسی هزینه‌های فروش، عمومی و اداری.

آزمون‌های محتوای زیر برای هزینه‌هایی که همراه باحسابهای ترازنامه بازبینی نشده است، مناسب می‌باشد:

1. روش‌های تحلیلی مربوط به این حساب‌ها را اجرا کنید.

الف- مانده مورد انتظار حساب را با توجّه به کلیه جوانب، برآورد کنید.

ب- مبلغ انحراف از مانده مورد انتظار را که بدون پی‌جویی بیشتر قابل قبول است، تعیین کنید.

پ- مانده حساب طبق دفاتر شرکت را با مانده مورد انتظار مقایسه کنید.

ت- انحراف‌های عمده از مانده مورد انتظار را پی‌جویی کنید.

2. صورت تجزیه و تحلیل حساب‌های هزینه انتخابی را دریافت یا خودتان تهیه کنید.
3. صورت تجزیه و تحلیل هزینه‌های اصلی موجود در اظهارنامه مالیاتی رادریافت یا خودتان تهیه کنید.حسابرسی ورسیدگی درآمدها
4. روش‌های تحلیلی مربوط به حساب‌های هزینه را اجرا کنید.

الف. مانده مورد انتظار حساب را با توجّه به کلیه جوانب، برآورد کنید.

حسابرسان مانده مورد انتظار حساب را با توجّه به عواملی چون بودجه، مانده حسابرسی شده سال قبل، متوسط‌های صنعت، روابط بین اطلاعات مالی و اطلاعات غیر مالی مرتبط، برآورد می‌کنند.

وجود یک برنامه بودجه‌ای اثربخش سبب کاهش خطر کنترل می‌شود؛ زیرا، بودجه‌ها اطلاعات لازم را برای ارزش‌های مورد انتظار، برای مدیریت فراهم می‌کنند. وجود این گونه ارزش‌های مورد انتظار سبب افزایش احتمال کشف اشتباهات توسط مدیریت می‌شود؛ زیرا، هر گونه انحراف عمده بین مبالغ بوده شده و واقعی، به موقع مورد توجّه قرار می‌گیرد.

وجود یک برنامه بودجه‌ای خوب، در رسیدگی به حساب‌های هزینه به حسابرسان نیز یاری می‌رساند. در مواردی که کنترل‌های اثربخشی بر امور بودجه‌بندی وجود دارد، مبالغ بودجه شده همواره ارزش‌های مورد انتظار خوبی را برای اجرای روش‌های تحلیلی حسابرسان فراهم می‌آورد.

تعیین درستی طبقه‌بندی هزینه‌ها، یکی از هدف‌های حسابرسی است که پیشتر توصیف شد. موضوع طبقه‌بندی هزینه‌ها بین سربار کارخانه، از یک طرف، و هزینه‌های فروش، عمومی و اداری، از طرف دیگر، بیشترین اهمیت را پیدا می‌کند. مخارج سربار کارخانه می‌تواند به درستی در جمع بهای تمام شده موجودی‌ها به دوره مالی بعد نقل شود، در حالی که، هزینه‌های فروش، عمومی و اداری معمولاً از درآمد دوره وقوع این هزینه‌ها کسر می‌گردد؛ در نتیجه، یک اشتباه در طبقه‌بندی هزینه‌ها می‌تواند اشتباهی را در سود خالص دوره سبب شود. حسابرسان می‌توانند بررسی درستی طبقه‌بندی هزینه‌ها را به آسانی با مقایسه مبالغ ماهانه هزینه‌های گوناگون همراه کنند. مقایسه جمع هزینه‌های سالانه می‌تواند از طریق درج مبالغ مربوط به سال قبل در کاربرگ اصلی یا تراز آزمایشی انجام شود؛ اما، در مقایسه ماه به ماه هزینه‌ها نیز باید مکمل این روش قرار گیرد.

مقایسه هزینه‌ها (و همچنین، درآمدها) با صنعت و اطلاعات غیرمالی، راهی دیگر است برای آشکار شدن شرایط مستلزم پی‌جویی. هر گونه انحراف از متوسط‌های صنعت باید پی‌جویی شود. هر گونه روابط غیر عادی بین اطلاعات مالی و اطلاعات غیر مالی، مانند بین تولید بر حسب مقدار و مبالغ ریالی فروش، نیز باید پی‌جویی گردد.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

ب- مبلغ انحراف از مانده مورد انتظار را که بدون پی‌جویی بیشتر قابل قبول است، تعیین کنید.

حسابرسان برای تشخیص این که چه انحرافاتی باید پی‌جویی شود و کدام یک ممکن است به طور اتفاقی رخ دهد، از برآوردهای اهمیت و خطای قابل تحمل بهره می‌گیرند.

پ- مانده حساب طبق دفاتر شرکت را با مانده مورد انتظار مقایسه کنید.

حساب‌های هزینه می‌تواند با ارزش‌های مورد انتظار حسابرسان به شرح بند الف بالا مقایسه شود؛ برای مثال، نسبت هزینه‌های فروش سال به فروش می‌تواند با نسبت سال قبل، متوسط‌های صنعت یا نسبت بودجه‌ای آن مقایسه گردد. از این راه، تفاوت‌های فاحش می‌تواند شناسایی شود. شکل 1-17 کاربرگ مقایسه‌ای گروه‌های عمده صورت سود و زیان سال مورد رسیدگی را با مبالغ سال قبل و متوسط‌های صنعت نشان می‌دهد.

ت- انحراف‌های عمده از مانده مورد انتظار را پی‌جویی کنید.

پرس و جو از مدیریت درباره انحرافات عمده در هزینه‌ها، شروع خوبی است برای پی‌جویی‌های حسابرسان. حسابرسان توضیحات مدیریت را درباره انحرافات عمده به راه‌های گوناگون، شامل تجزیه و تحلیل حساب‌ها، ارزیابی و اثبات می‌کنند. تجزیه و تحلیل حساب‌های هزینه مستلزم ردیابی اقلام ثبت شده در حساب‌های مزبور به دفاتر معین بستانکاران یا روزنامه پرداخت‌های نقدی است. از این مدارک حسابداری می‌توان به فاکتورها، گزارش‌های دریافت مواد و کالا، سفارش‌های خرید یا سایر شواهد پشتوانه مراجعه کرد.

2. صورت تجزیه و تحلیل حساب‌های هزینه انتخابی را دریافت کنید.

حسابرسان در اثر اجرای روش‌های بالا، برخی حساب‌های هزینه را برای بازبینی بیشتر انتخاب می‌کنند. از صاحبکار باید درخواست شود که صورت تجزیه و تحلیل این گونه حساب‌های انتخاب شده را همراه با اسناد و مدارک مربوط در اختیار حسابرسان قرار دهد تا مورد بررسی آنان واقع شود.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

کدام یک از حساب‌های هزینه به احتمال خیلی زیاد حاوی تحریف یا مشکلاتی برای حسابرسی است و از دیدگاه حسابرسان، مهم‌ترین حساب برای تجزیه و تحلیل می‌باشد؟ انجمن حسابداران رسمی آمریکا 1) آگهی و تبلیغات، 2) سهمیه‌ها و کمک‌ها[2]، 3) هزینه‌های حقوقی و قانونی و حق‌الزحمه‌های حرفه‌ای، 4) تعمیر و نگهداری، 5) اجاره و حق امتیازها و 6) مالیات‌ها، حق پروانه[3] و حق الزحمه‌ها را برای پی‌جویی پیشنهاد کرده است[4].

تجزیه و تحلیل هزینه‌های حقوقی و قانونی و حق الزحمه‌های حرفه‌ای ممکن است حق الزحمه‌های قانونی و حسابرسی را فاش کند که به درستی باید به حساب مخارج انتشار سهام یا اوراق قرضه، یا هزینه‌های ترکیب شرکت‌ها، منظور شود. تجزیه و تحلیل حق‌الزحمه‌های حرفه‌ای، اسامی وکلایی را برای حسابرسان تأمین می‌کند که باید درخواست اطلاعات مربوط به دعاوی و دیگر زیان‌های احتمالی برای آنان فرستاده شود. شکل 2-17 تجزیه و تحلیل هزینه‌ حق‌الزحمه‌های حرفه‌ای را نشان می‌دهد.

3. صورت تجزیه و تحلیل هزینه‌های اصلی موجود در اظهارنامه مالیاتی را دریافت یا خودتان تهیه کنید.

اظهارنامه مالیاتی عموماً باید با جداول حقوق و مزایای مدیران، مالیات‌ها، سفر و پذیرایی، سهمیه‌ها و کمک‌ها، و خسارت‌های پرداختی همراه باشد. علاوه بر اینها،  هزینه‌های مدیران نیز در صورت تجزیه و تحلیل حقوق و مزایای مدیران آورده می‌شود. بنابراین، حسابرسان باید صورت تجزیه و تحلیل هر یک از این حساب‌ها را که در سایر قسمت‌های حسابرسی به دست نیاورده‌اند از صاحبکار دریافت یا خودشان تهیه کنند. حسابرسان باید توجّه داشته باشند که این هزینه‌ها توسط مأمورین مالیاتی به دقت و موشکافانه مورد رسیدگی قرار خواهد گرفت.

حسابرسی حقوق و دستمزد

هزینه حقوق و دستمزد، عمده‌ترین هزینه‌ عملیاتی بسیاری از شرکت‌هاست و بنابراین، به توجّه دقیق حسابرسان نیاز دارد. در سال‌های گذشته، تقلبات حقوق و دستمزد، فراوان دیده می‌شد و مبالغ آنها نیز اغلب هنگفت بود؛ اما امروزه، در پنهان داشتن چنان تقلباتی به دلایل زیر، بسیار دشوار است: 1) تفکیک وظایف حقوق و دستمزد به طور گسترده، 2) استفاده از کامپیوتر با کنترل‌های مناسب برای تهیه و تنظیم حقوق و دستمزد و 3) ضرورت ارسال لیست حقوق و دستمزد کارکنان (حاوی درآمد، مالیات و بیمه آنان) به دستگاه‌های مختلف دولتی.

علاوه بر هدف‌های رسیدگی به هزینه‌ها (و درآمدها) که پیشتر آمد، حسابرسان هدف‌های دیگر زیر را نیز در ارتباط با حقوق و دستمزد دارند:حسابرسی ورسیدگی درآمدها

1. تعیین رعایت شدن یا نشدن مقررات دولتی مربوط به بیمه‌های اجتماعی، بیمه بیکاری، حداقل دستمزد و ساعات کار کارگران، مالیات‌های تکلیفی و سایر مقررات کارمندی و کارگری توسط صاحبکار.
2. تعیین رعایت شدن یا نشدن مفاد توافقنامه‌های با سندیکاهای کارگری در ارتباط با نرخ‌های دستمزد، حقوق و دستمزد ایام مرخصی و سایر شرایط قراردادی، توسط صاحبکار.

سیستم کنترل داخلی

برقراری یک سیستم کنترل داخلی قوی در مورد حقوق و دستمزد به چند دلیل حائز اهمیت است. با وجودی که امروزه کمتر تقلبی در حقوق و دستمزد رخ می‌دهد، امکان تقلب عمده در حقوق و دستمزد هنوز هم وجود دارد. تقلب‌های حقوق و دستمزد می‌تواند از طریق منظور کردن کارکنانی واهی در لیست حقوق و دستمزد، پرداخت اضافی به کارکنان و منظور کردن کارکنان مستعفی در لیست حقوق و دستمزد، صورت گیرد. دلیل دیگر برای تأکید بر لزوم وجود یک سیستم کنترلی داخلی قوی در مورد حقوق و دستمزد، ضرورت پردازش سریع و دقیق انبوهی از اطلاعات مربوط به ساعات کارکرد و نرخ‌های دستمزد جهت پرداخت به موقع و بدون اشتباه به کارکنان است. برقراری روابط خوب بین واحد تجاری و کارکنان آن مستلزم تهیه به موقع چک‌های (فیش‌های) حقوق و دستمزد و آن هم بدون هر گونه اشتباه است. همان گونه که در فصل‌های پیش آمد، سیستم کنترل داخلی ابزاری است که علاوه بر پیشگیری از تقلبات، دقت و قابلیت اتکای اطلاعات مالی را تأمین می‌کند.

وجود قوانین مختلف مالیاتی و غیره که تهیه و نگهداری مدارک مختلف مربوط به حقوق و دستمزد و تنظیم و ارائه گزارش‌های گوناگون مربوط به حقوق و دستمزد به کارکنان و مقامات ذیصلاح قانون را الزامی می‌دارد، دلیل دیگری است برای تأکید بیشتر بر اهمیت کنترل‌های داخلی حقوق و دستمزد. برای آن که شرکت مورد پیگردهای قانونی قرار نگیرد، تهیه و نگهداری مدارک دقیقی از ساعات کارکرد کارکنان نیز ضروری است.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

شیوه‌های دستیابی به کنترل‌های داخلی

کنترل‌های بودجه‌ای بر مخارج نیروی کار  کنترل مخارج نیروی کار به معنای پرهیز از ضایعات و کسب حداکثر محصول تولیدی بابت هر ریال خرج نیروی کار است. بسیاری از شرکت‌ها به عنوان راهی برای برقراری کنترل در مورد مخارج نیروی کار، مسئولیت کنترل مخارج هر بخش (یا واحد) شرکت را به رئیس یا یکی دیگر از سرپرستان آن بخش واگذار می‌کنند. از مسئول مربوط خواسته می‌شود که در ابتدای هر سال، برآوردی از مخارج سال جاری نیروی کار را در بخش تحت نظارت خود، برای مقاصد بودجه‌بندی ارائه کند. با گذشت زمان و رخ دادن هزینه‌های نیروی کار، مدیریت مالی شرکت گزارش‌های مقایسه‌ای مخارج واقعی و بودجه شده نیروی کار را به طور ماهانه به مدیریت ارشد شرکت ارائه می‌نماید. اثربخشی این ابزار کنترلی به مقدار قابل ملاحظه‌ای به میزان توجّه مدیریت ارشد به این گونه گزارش‌ها و اقداماتی بستگی دارد که در مورد انحرافات از بودجه صورت می‌گیرد.

گزارش به دستگاه‌های دولتی  یکی از کنترل‌های داخلی با اهمیت در مورد حقوق و دستمزد، ضرورت تهیه و ارائه گزارش‌هایی به دستگاه‌های دولتی است که عایدات و مالیات کسر شده برای کلیه کارکنان نشان دهد. چنین کنترلی با نگاه داشتن مخارج نیروی کار در سطح حداقل سروکار ندارد، اما، در پیشگیری از رخ دادن تقلب و کشف آن، ابزار مؤثری است. در مواردی نادر، گزارش‌های مخدوشی به منظور تقلب در حقوق و دستمزد به دستگاه‌های دولتی ارائه شده است، اما، این گونه تقلب‌ها مستلزم چنان برنامه‌ریزی گسترده‌ای از لحاظ تبانی اشخاص مختلف و دستکاری مدارک است که انجام شدن آن را ناممکن می‌سازد.

تفکیک وظایف  تقسیم کار حقوق و دستمزد بین چندین دایره شرکت، با اهمیت‌ترین کنترل داخلی حقوق و دستمزد است. فعالیت‌های حقوق و دستمزد شامل وظایف استخدام، ثبت اوقات کار[5]، تهیه لیست‌ حقوق و دستمزد و سایر مدارک مربوط، و توزیع حقوق و مزایا بین کارکنان است. چنانچه هر یک از این وظایف توسط دایره جداگانه‌ای از شرکت انجام شود، سیستم کنترل داخلی تقویت می‌گردد. ترکیب و تلفیق این وظایف در یک دایره یا زیر نظر تنها یک فرد، راه را برای تقلب‌های حقوق و دستمزد می‌گشاید. هر یک از این وظایف مربوط به حقوق و دستمزد در زیر تشریح می‌شود.

وظیفه استخدام

اولین گام عخده در راه برقراری یک سیستم قوی کنترل داخلی را دایره کارگزینی و به هنگام استخدام هر یک از کارکنان برمی‌دارد. نرخ مصوب حقوق و دستمزد باید در این مرحله از کار، در مدرک مربوط درج شود. استخدام شونده نیز باید مجوز کسر هر گونه کسور مرتبط را امضا کند. این مدارک باید در کارگزینی نگهداری شود، اما اعلامیه‌ای حاوی استخدام فرد جدید، نرخ دستمزد و کسور حقوق و دستمزدی روی باید به دایره حقوق و دستمزد ارسال گردد. استخدام فرد و نرخ مصوب دستمزد وی باید برای رئیس دایره‌ای فرستاده شود که وی قرار است در آن کار کند.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

دایره حقوق و دستمزد تحت هیچ شرایطی اجازه ندارد و نباید نام کسی را بدون دریافت نسخه رسمی اعلامیه دایره کارگزینی، به لیست حقوق و دستمزد اضافه کند. هر زمان که نرخ دستمزد یکی از کارکنان تغییر نماید، نرخ جدید دستمزد وی در مدارک مربوط نزد دایره کارگزینی درج می‌شود. دایره حقوق و دستمزد باید مجوز نرخ جدید را دریافت کند تا بتواند تغییر لازم را درباره وی اعمال نماید. با خاتمه خدمت هر یک از کارکنان، دایره کارگزینی اعلامیه خاتمه خدمت وی را به دایره حقوق و دستمزد می‌فرستد. بدین ترتیب، کار دایره حقوق و دستمزد و درستی اسامی و نرخ‌های دستمزد استفاده شده در لیست حقوق و دستمزد به مدارکی رسمی بستگی دارد که در خارج از دایره حقوق و دستمزد تهیه می‌شود.

شواهدی حاکی از تأیید کتبی مدیر کارگزینی و رئیس دایره مربوط برای افزودن یا قلم گرفتن اسامی از لیست حقوق و دستمزد و همچنین، اعمال تغییرات نرخ‌های دستمزد و تغییر طبقه‌بندی (مشاغل) کارکنان، لازمه وجود یک سیستم کنترل داخلی با کفایت است. دادن اجازه اعمال تغییرات در نرخ‌های دستمزد یا افزودن اسامی به لیست حقوق و دستمزد بدون داشتن مجوز رسمی از دایره کارگزینی به معنای تقلب طلب کردن است.

ثبت اوقات کار

وظیفه ثبت اوقات کار، تعیین ساعاتی (یا تعداد محصولاتی) را شامل می‌شود که باید بابت آن دستمزد پرداخت شود. استفاده از دستگاه‌های الکترونیکی ثبت اوقات کار، در برقراری کنترل‌های داخلی مناسب بر حقوق و دستمزد کمک بسیار مؤثری است. گزارش‌های متصدیان ثبت اوقات کاری داخلی مناسب بر حقوق و دستمزد کمک بسیار مؤثری است. گزارش‌های متصدیان ثبت اوقات کاری که در کارخانه می‌چرخند و تنها یک یا دو بار مزدبگیر را در طول می‌بینند در مقایسه با گزارش‌های سرپرستان که بنا به وظیفه، همواره با گروه به نسبت کوچکی از کارکنان در تماسند، کمتر قابل اتکاست.

مقایسه مرتب از گزارش‌های متصدیان ثبت اوقات کار یا سرپرستان با کارت‌های ساعت ثبت اوقات کار که ورود و خروج کارکنان در آن ثبت شده است، سبب تقویت سیستم کنترل داخلی می‌شود. در صورت پرداخت دستمزد براساس پارچه‌کاری، گزارش‌های آحاد تولید شده با مقادیر افزوده شده به موجودی‌ها طبق مدارک ثبت دائمی نیز می‌تواند مقایسه گردد.

کارکنان حقوق بگیری که مبلغ ثابتی را به طور ماهانه یا هفتگی دریافت می‌کنند ممکن است مجبور به استفاده از ساعت‌های ثبت اوقات کار نباشند. برخی شرکت‌ها از این گروه کارکنان می‌خواهند که هر هفته یا پانزده روز یک بار گزارشی حاوی اوقات صرف شده برای انجام دادن فعالیت‌های مختلف را تهیه و ارائه کنند. در صورت غیبت هر یک از کارکنان حقوق‌بگیر، مسئولیت تصمیم‌گیری درباره کسر کردن یا  نکردن از حقوق وی معمولاً به عهده رئیس دایره است.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

مدارک حقوق و دستمزد و تهیه (لیست) حقوق و دستمزد

دایره حقوق و دستمزد، مسئول محاسبه مبالغ پرداخت به کارکنان و تهیه کلیه مدارک مربوط است. دایره حقوق و دستمزد تحت هیچ شرایطی نباید وظایف مربوط به ثبت اوقات کار، استخدام یا توزیع حقوق و دستمزد را انجام دهد. حاصل کار دایره حقوق و دستمزد می‌تواند تهیه موارد زیر در نظر گرفته شود: 1) چک‌های حقوق و دستمزد (یا پاکت‌های حاوی آن، در صورت پرداخت حقوق و دستمزد به طور نقد)؛ 2) صورت وضعیت عایدات و مبالغ کسر شده از هر یک از کارکنان (فیش حقوق و دستمزد- م)؛ 3) روزنامه حقوق و دستمزد؛ 4) معین (یا کارت‌های) حساب کارکنان، که حقوق و مزایا و کسور از آن را برای هر یک از کارکنان نشان دهد؛ 5) صورت تسهیم (سرشکن کردن) حقوق و دستمزد، نشا‌ن‌دهنده تخصیص حقوق و دستمزد به کار مستقیم، سربار کارخانه و دیگر حساب‌های هزینه‌های دوایر و 6) ارسال گزارش‌های ماهانه، سه ماهه یا سالانه عایدات و مالیات کسر شده از کارکنان به  دستگاه‌های ذیربط دولتی. در صورت استفاده صاحبکار کامپیوتر، بسیاری از این وظایف می‌تواند به عهده مرکز کامپیوتر واگذار شود.

حقوق و دستمزد کارکنان باید با توجّه به ساعات کار گزارش شده توسط متصدیان ثبت اوقات ار و نرخ‌های مصوب حقوق و دستمزد و کسور مجاز از آن که توسط دایره کارگزینی اعلام می‌شود، محاسبه گردد.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

حسابرسان ممکن است با مدارک و روش‌های حقوق و دستمزد متفاوتی از سیستم دستی تا استفاده از پیچیده‌ترین تکنیک‌های کامپیوتری روبرو شوند. اما، حسابرسان می‌توانند انتظار داشته باشند که سیستم صاحبکار، مدارکی اساسی و زیربنایی چون مدارک ثبت اوقات کار، روزنامه حقوق و دستمزد، گروه‌بندی کارکنان و مدارک مربوط به درآمد کارکنان را فراهم آورد.

توزیع چک‌های حقوق و دستمزد یا پاکت‌های وجوه نقد بین کارکنان

توزیع چک‌ها یا وجوه نقد حقوق و دستمزد، وظیفه متصدی پرداخت[6] است. در صورت پرداخت نقدی حقوق و دستمزد، نسخه‌ای از لیست حقوق و دستمزد توسط دایره حقوق و دستمزد در اختیار متصدی پرداخت قرار می‌گیرد تا وی را در پاکت‌گذاری وجوه حقوق و دستمزد یاری رساند. پاکت‌ها بهتر است توسط دایره حقوق و دستمزد تهیه شود. در صورت پرداخت به وسیله چک، چک‌ها می‌تواند در دایره حقوق و دستمزد تهیه و آماده گردد و برای امضا، به صاحبان امضاء مجاز داده شود.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

چک‌های امضاشده یا پاکت‌های حاوی وجوه نقد حقوق و دستمزد تحت هیچ شرایطی نباید به دایره حقوق و دستمزد برگشت داده شود. دادن چک‌ها یا پاکت‌های حقوق و دستمزد به سرپرستان دوایر عملیاتی جهت توزیع آنها نیز عملی غیرقابل قبول است. وظیفه توزیع چک‌ها یا پاکت‌های حقوق و دستمزد باید منحصراً به عهده کسی واگذار شود که هیچ وظیفه دیگری در دایره حقوق و دستمزد نداشته باشد. متصدی پرداخت در زمان تحویل چک یا پاکت حقوق و دستمزد هر یک از کارکنان، باید کارت شناسایی آنان را بازدید کند. چک یا پاکت حقوق و دستمزد کسی که غایب است هرگز نباید تحویل کس دیگری شود. هنگامی که غایبین بعداً چک خود را تحویل می‌گیرند باید از آنان رسید کتبی دریافت گردد.

بیشتر شرکت‌هایی که حقوق و دستمزد را با چک می‌پردازند از یک حساب مخصوص بانکی برای این کار استفاده می‌کنند. دایره حسابداری، براساس خلاصه حقوق و دستمزد که دایره حقوق و دستمزد تهیه کرده است، یک برگه (سند) برای تمام مبلغ حقوق و دستمزد هفتگی (پانزده روزه یا ماهانه) تهیه می‌کند. این برگه برای مدیریت مالی شرکت فرستاده می شود تا وی یک چک به مبلغ کل حقوق و دستمزد از حساب (عمومی) بانک صادر کند. این چک به حساب مخصوص حقوق و دستمزد نزد بانک خوابانیده می‌شود و چک‌های حقوق و دستمزد کارکنان از این حساب بانکی صادر می‌گردد. برخی از شرکت‌ها عبارت «در صورت بیشتر بودن مبلغ این چک از … ریال، بی‌اعتبار است» را روی برگ‌های چک درج یا مهر می‌کنند.

در مواردی که حقوق و دستمزد به صورت نقد پرداخت می‌شود، حقوق و دستمزد مطالبه نشده باید به یک حساب مخصوص نزد بانک واریز و در یک حساب بدهی ویژه ثبت گردد. پرداخت بعدی این گونه وجوه به کارکنان مستلزم صدور چک و تهیه مدارک پشتوانه خواهد بود که، بدین ترتیب، کنترل‌های لازم به عمل می‌آید. حسابرسان باید اقلام بدهکار حساب حقوق و دستمزد مطالبه نشده را به طور کامل پی‌جویی کنند. خطرهای ذاتی باقی‌ ماندن حقوق و دستمزد مطالبه نشده نزد متصدی پرداخت، برگشت آن نزد کارکنان دایره حقوق و دستمزد یا مخلوط شدن آن با وجوه نزد صندوق دستی به قدری روشن است که نیازی به توضیح ندارد.

تشریح سیستم کنترل داخلی حقوق و دستمزد

پرسش‌های متداولی که حسابرسان باید برای تکمیل پرسشنامه‌های کنترل‌های داخلی، تهیه نمودگر سیستم یا سایر راه‌های تشریح سیستم کنترل داخلی حقوق و دستمزد به عمل آورند عبارت است از: آیا حساب بانکی ویژه‌ای برای حقوق و دستمزد وجود دارد؟ آیا فعالیت‌های ثبت اوقات کار، گردآوری اطلاعات حقوق و دستمزد، امضای چک‌های حقوق و دستمزد و توزیع چک‌های مربوط توسط دوایر یا افراد جداگانه‌ای انجام می‌شود؟ آیا تمام عملیات مربوط به تهیه حقوق و دستمزد، پیش از توزیع چک‌ها مورد بازبینی مستقل قرار می‌گیرد؟ آیا گزارش کارکرد کارکنان توسط سرپرستان تأیید می‌شود؟ آیا صورت مغایرت حساب بانکی حقوق و دستمزد هر ماه توسط کسی تهیه می‌گردد که وظیفه دیگری در مورد حقوق و دستمزد ندارد؟ آیا صورت مغایرت حقوق و دستمزد به طور ماهانه تهیه می‌شود؟ آیا لیست‌های حقوق و دستمزد هر ماه توسط مقامی غیر از تهیه‌کننده آن، تأیید می‌گردد؟

برنامه حسابرسی حقوق و دستمزد

روش‌های حسابرسی زیر معرف کاری است که عموماً به منظور تشخیص درستی پرداخت‌های حقوق، دستمزد، پاداش و کمیسیون انجام می‌گیرد:

1. شناختی از سیستم کنترل داخلی حقوق و دستمزد کسب کنید.
2. آزمون‌های روش‌های کنترل را در مورد معاملات حقوق و دستمزد دوره‌های انتخابی اجرا کنید. آزمون‌های مزبور باید شامل روش‌های خاص زیر باشد:

الف- نام و نرخ‌های حقوق یا دستمزد را به مدارک نگهداری شده در دایره کارگزینی ردیابی کنید.

ب- ساعات کارکردی مندرج در لیست حقوق و دستمزد را به کارت‌های ثبت اوقات کار و گزارش‌های کارکرد تأیید شده توسط سرپرستان، ردیابی کنید.

پ- چنانچه حقوق و دستمزد به جای ساعتی براساس پارچه کاری است، درآمد کارکنان را با مدارک تولید مغایرت‌گیری کنید.

ت- مبنای کسور از حقوق و دستمزد را تعیین و با مجوز کارکنان، مقایسه کنید.

ث- جمع‌های عمودی و افقی را آزمون کنید.

ج- جمع حقوق و دستمزد را با جمع چک‌های مربوط مقایسه کنید.

چ- جمع حقوق و دستمزد را با جمع بهای تمام شده نیروی کار طبق مدارک حسابداری صنعتی مقایسه کنید.

ح- چنانچه دستمزد به صورت نقد پرداخت می‌شود، رسیدهای دریافتی از کارکنان را با لیست حقوق و دستمزد مقایسه کنید.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

خ- در صورت پرداخت دستمزد با چک، ته‌سوش چک‌ها را با لیست حقوق و دستمزد مقایسه کنید.

د- پرداخت‌های بعدی حقوق و دستمزد مطالبه نشده را بررسی کنید. در این بررسی، رسیدهای دریافتی از کارکنان را با مدارک حقوق و دستمزد، نرخ‌های دستمزد و گزارش‌های کارکرد کارکنان مقایسه نمایید.

3. بر چگونگی استفاده از ساعات وقت‌نگار به هنگام ورود کارکنان، نظارت و کارت‌های ثبت اوقات کار استفاده نشده را پی‌جویی کنید.
4. برای نظارت سرزده بر توزیع چک‌های حقوق و دستمزد، و کنترل مدارک حقوق و دستمزد و چک کردن تمام کارکنان نامبرده شده در لیست، برنامه‌ریزی کنید.
5. صورت خلاصه پرداخت‌های به رؤسا و مدیران شرکت را دریافت یا تهیه کنید و آن را به قراردادها، صورتجلسات هیأت مدیره یا سایر مجوزهای مربوط ردیابی نمایید.
6. هر گونه نوسان غیر عادی در حقوق، دستمزد و کمیسوین‌های پرداختی را پی‌جویی کنید.
7. محاسبات مربوط به مبالغ اکتسابی کارکنان طبق طرح‌های مشارکت در سود را آزمون کنید.
8. کمیسیون‌های اکتسابی کارکنان را با رسیدگی به قراردادها و دیگر مدارک مثبته، آزمون کنید.
9. پرداخت‌های بابت بازنشستگی را با مراجعه به طرح مصوب و دیگر مدارک پشتوانه، آزمون کنید.

چهارمین روش یاد شده در بالا، یعنی برنامه‌ریزی حسابرسان برای نظارت سرزده بر توزیع چک‌های حقوق و دستمزد، نیاز به توجّه ویژه دارد. هدف حسابرسان از نظارت بر توزیع چک‌ها یا وجوه نقد بین کارکنان در یکی از روزهای معمول پرداخت حقوق و دستمزد، حصول اطمینان از این است که تمام اسامی مندرج در لیست حقوق و دستمزد شرکت، واقعاً نام کسانی است که در استخدام شرکتند. این روش به ویژه در مواردی مفید و کارساز است که مراحل مختلف حقوق و دستمزد به اندازه کافی تفکیک نشده تا کنترل‌های داخلی خوبی برقرار شود. تاریخچه تقب‌های حقوق و دستمزد نشان می‌دهد که هر گاه اجازه داده شده است تا یک نفر از کارکنان، مسئول نگهداری مدارک استخدام، کارت‌های اوقات کار، چک‌های حقوق و دستمزد و مدارک درآمد کارکنان باشد، اسامی واهی به لیست حقوق و دستمزد افزوده شده و تخلفاتی چون استفاده از نرخ‌های بیشتر از نرخ‌های مقرر و تداوم پرداخت پس از خاتمه خدمت به این گونه کارکنان، نیز رخ داده است.

حسابرسان برای نظارت بر توزیع چک‌ها یا پاکت‌های حقوق و دستمزد، ابتدا باید از در اختیار داشتن کلیه چک‌ها و پاکت‌های مربوط به حقوق و دستمزد اطمینان یابند. حسابرسان سپس نمایندگان شرکت را برای توزیع چک‌ها یا پاکت‌ها بین کارکنان، همراه می‌کنند. چنانچه حسابرسان، تمام دریافت‌کنندگان را شناسایی نکنند، اجرای این روش بدون معنا خواهد بود.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

چگونگی ارائه در صورت سود و زیان

میزان جزئیات در صورت سود و زیان

مشکل جالبی که صورت ارائه درآمدها و هزینه‌ها دارد، میزان جزئیات مربوط به اطلاعات عملیاتی است که می‌تواند افشا شود بدون آن که سبب پیچیده شدن یا به داراز کشیدن آن گردد. صورت سود و زیان باید حداقل، درآمد فروش، بهای تمام شده کالای فروش رفته، هزینه‌های فروش، هزینه‌های عمومی و اداری، مالیات بردرآمد و سود خالص را نشان دهد. رویدادهای خاصی چون توقف عملیات یک قسمت، رویدادهای غیر مترقبه و آثار تغییرات حسابداری باید مطابق با رهنمودها و الزامات هیأت استانداردهای حسابداری مالی، در صورت سود و زیان ارائه شود.

گزارشگری سود هر سهم

طبق بیانیه‌های هیأت استانداردهای حسابداری مالی، شرکت‌های سهامی عام باید سود هر سهم[7] را در متن صورت سود و زیان خود ارائه کنند. مبلغ سود هر سهم این گونه شرکت‌ها باید برمبنای سود حاصل از عملیات مستمر، سود پیش از اقلام غیر مترقبه، سود قبل از آثار انباشته تغییرات حسابداری و سود خالص، محاسبه و گزارش شود. محاسبات مربوط به سود هر سهم باید براساس میانگین موزون تعداد واقعی و معادل سهامی صورت گیرد که در طول سالی، در دست سهامداران بوده است. شرکت‌های با ساختار پیچیده سرمایه ممکن است علاوه بر گزارش سود اولیه هر سهم[8] ناگزیر از ارائه سود تقلیل یافته هر سهم[9] نیز باشند.

گزارشگری توسط شرکت‌های با فعالیت‌های نامتجانس

حرکت ترکیب شرکت‌ها در سال‌های اخیر سبب شده است شرکت‌های با عملیات کاملاً متفاوت در زیر کنترل واحدی قرار گیرند و مجتمع‌های بسیار بزرگ شرکت‌ها به وجود آید. گرچه اصلاح مجتمع معمولاً بیشتر برای ترکیب تعداد زیادی از شرکت‌ها به کار می‌رود، شرکت‌هایی نیز وجود دارند که از طریق گسترش و توسعه داخلی فعالیت‌های غیر مرتبط، به همان اندازه از نامتجانسی دست یافته‌اند. بنابراین، برای بررسی مشکلات خاص گزارشگری ناشی از پیدایش این گونه شرکت‌ها، در اینجا، واژه شرکت با فعالیت‌های نامتجانس[10] از تناسب بیشتری برخوردار است.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

در مورد شرکت با فعالیت‌های نامتجانسی که در صنایع غیر مرتبط فعالیت می‌کند، این پرسش مطرح می‌شود که آیا صورت سود و زیان سنّتی، شکل مطلوبی از ارائه هست یا خیر. آیا صورت سود و زیانی که در آمد و نتایج عملیات صنایع مختلف تشکیل‌دهنده شرکت با فعالیت‌های نامتجانس را به طور جداگانه نشان می‌دهد برای تحلیل‌گران مالی و دیگران، بیشتر مفید است؟ در گذشته، هر تحلیل‌گر مالی یا سرمایه‌گذار به آسانی می‌توانست متوجه شود که شرکت مورد نظرش به کدام رشته از صنایع مربوط است. از آنجا که برقراری چنین ارتباطی در مورد شرکت‌های بزرگ و با فعالیت‌های نامتجانس بسیار دشوار است، یک تجزیه و تحلیل ارزشمند از صورت سود و زیان، مستلزم افشای میزان سوددهی چندین قسمت گوناگون می‌باشد.

هیأت استانداردهای حسابداری مالی، شرکت‌های سهامی عام را ملزم به ارائه برخی اطلاعات ویژه مربوط به قسمت‌های صنایع در صورت‌های مالی سالانه کرده است. افشای مزبور شامل اطلاعات مربوط به فعالیت‌های شرکت در صنایع مختلف، عملیات خارجی[11] و فروش‌های شرکت به مشتریان عمده‌ است. از آنجا که این گونه اطلاعات از لحاظ ارائه مطلوب صورت‌های مالی طبق اصول پذیرفته شده حسابداری الزامی است باید حسابرسی شود تا مبنایی برای ارائه نظر مقبول درباره صورت‌های مالی فراهم آید. از این رو، بیانیه استانداردهای حسابرسی شماره 21، «اطلاعات مربوط به قسمت‌های واحد تجاری»[12]، مقرر می‌دارد که حسابرسان باید روش‌های زیر را درباره اطلاعات مربوط به قسمت‌های واحد تجاری اجرا کنند:

1. منطقی بودن شیوه‌های مدیریت را برای گردآوری این اطلاعات، ارزیابی کنید.
2. کفایت تفصیل اطلاعات ارائه شده را تعیین کنید؛ با استفاده از روش‌های تحلیلی، منطقی بودن آن را آزمون کنید.
3. منطقی بودن شیوه‌های سرشکن کردن هزینه‌ها را به قسمت‌های مختلف، ارزیابی کنید.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

رسیدگی به صورت گردش وجوه نقد

صورت گردش وجوه نقد، از روی سایر صورت‌های مالی و تجزیه و تحلیل‌ افزایش‌ها و کاهش‌های مربوط به مانده‌های حساب‌های خاص تهیه می‌شود. مبالغ منظور شده در صورت گردش وجوه نقد در کنار رسیدگی‌ به حساب‌های ترازنامه و صورت سود و زیان، حسابرسی می‌گردد. بدینسان، انجام دادن آزمون‌های حتوای محدودی ضرورت می‌یابد. حسابرسان تنها باید مبالغ مندرج در صورت گردش وجوه نقد را به مانده‌های منعکس در سایر صورت‌های مالی و مبالغ ثبت شده در کاربرگ‌های حسابرسی ردیابی کنند.

از آنجا که دریافت‌ها و پرداخت‌های نقدی باید بر حسب وجوه عملیاتی، وجوه سرمایه‌گذاری یا وجوه تأمین مالی گروه‌بندی و در صورت گردش وجوه نقد ارائه شود، هدف کفایت افشا و چگونگی ارائه حایز اهمیت ویژه است. حسابرسان باید تعیین کنند آنچه که به عنوان وجوه نقد و نقد و معادل نقد در صورت گردش وجوه نقد تجزیه و تحلیل شده است با مبلغ منعکس در ترازنامه برابری دارد. سرانجام، حسابرسان باید مطمئن شوند که صورت گردش وجوه نقد برای تمام سال‌هایی ارائه می‌شود که برای آن سال‌ها، صورت سود و زیان ارائه شده است.

تکمیل حسابرسی

روش‌های حسابرسی لازم برای تکمیل کار رسیدگی‌ها در باقیمانده‌ این فصل بحث می‌شود. این روش‌ها، تصمیم‌گیری‌ها و قضاوت‌ها در آخرین روز اجرای عملیات یا نزدیک به آن انجام می‌گیرد و برای تعیین نوع و ماهیت و محتوای اظهارنظر حسابرسان، اهمیت دارد.

روش‌های حسابرسی

نظر حسابرسان درباره صورت‌های مالی صاحبکار بر کلیه شواهدی مبتنی است که تا آخرین روز اجرای عملیات، گردآوری می‌شود و همچنین، مبتنی بر هر گونه اطلاعاتی است که پس از آن تاریخ بدست می‌آید. برای آن که برخی از روش‌های حسابرسی توصیف شده در قبل، اثربخش باشد نباید پیش از پایان اجرای عملیات اجرا شود. روش‌هایی که باید در پایان دوره یا نزدیک به آن اجرا گردد، عبارت است از:

تأییدیه وکیل حقوقی را دریافت کنید  تأییدیه وکیل حقوقی صاحبکار باید نزدیک به پایان اجرای عملیات کسب شود. همان گونه که در فصل 16 بحث شد، از ارسال درخواست تأییدیه وکیل حقوقی، کسب اطلاعات مربوط به دعاوی طرح شده و دعاوی در شرف طرح بر علیه صاحبکار است. برآورد وکیل حقوقی از نتایج احتمالی دعاوی بر علیه صاحبکار از لحاظ ارزیابی حسابرسان از چگونگی ارائه بدهی‌های احتمالی در صورت‌های مالی، حائز اهمیت است.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

تأییدیه مدیران را دریافت کنید  توصیفی کلی از تأییدیه‌ای که حسابرسان باید از مدیریت شرکت صاحبکار دریافت کنند در فصل 7 (از جلد اول) آمد. هدف اولیه از دریافت تأییدیه مدیران این است که مسئولین اصلی صاحبکار، به طور کتبی اعلام دارند که مسئول اصلی مطلوبیت ارائه صورت‌های مالی با آنان می‌باشد. از آنجا که صورت‌های مالی باید کلیه رویدادهای با اهمیت پس از تاریخ ترازنامه را منعکس کند، تأییدیه مدیران باید به تاریخ آخرین روز اجرای عملیات تاریخ‌گذاری شود.

روش‌های لازم را برای شناسایی رویدادهای پس از تاریخ ترازنامه، اجرا کنید  سایر روش‌های حسابرسی که به منظور شناسایی رویدادهای پس از تاریخ ترازنامه طراحی شده است نیز باید نزدیک به پایان اجرای عملیات اجرا گردد. این روش‌ها (به شرح فصل 7 از جلد اول) شامل بررسی صورتجلسات مجامع و هیأت مدیره، پرس و جو از مسئولین شرکت و بررسی صورت‌های مالی و مدارک حسابداری میان دوره‌ای است.

با استفاده از روش‌های تحلیلی، بررسی کلی را انجام دهید  همان گونه که در فصل 7 (از جلد اول) بحث شد، روش‌های تحلیلی باید در مرحله برنامه‌ریزی و همچنین، برای مقاصد بررسی کلی، در پایان اجرای عملیات اجرا شود. روش‌های تحلیلی که به عنوان بخشی از بررسی کلی اجرا می‌شود حسابرسان را در تعیین اعتبار نتایج حاصل، شامل نظری که باید اظهار شود، یاری می‌رساند. انجام دادن این بررسی کلی ممکن است سبب شناسایی زمینه‌هایی شود که به رسیدگی‌های بیشتری نیاز دارند و همچنین، زمینه ارزیابی کفایت اطلاعات گردآوری شده در نتیجه وجود روابط غیرعادی و غیر منتظره‌ای را فراهم آورد که در طول حسابرسی شناسایی گردیده است.

جستجو برای بدهی‌های ثبت نشده را تکمیل کنید  همان گونه که در فصل 16 آمد، جستجو برای بدهی‌های ثبت نشده شامل روش‌هایی است که در آخرین روز اجرای عملیات اجرا می‌شود.

بررسی و مرور کاربرگ‌های حسابرسی بیانیه استانداردهای حسابرسی شماره 22[13]، «برنامه‌ریزی و سرپرستی» مقرر می‌دارد که کار انجام شده توسط هر یک از همکاران باید بررسی شود تا مشخص گردد که به گونه‌ای مناسب و کافی اجرا شده است و یکنواختی نتایج حاصل با نتیجه‌گیری‌هایی که قرار است در گزارش حسابرسان ارائه گردد، ارزیابی شود.» بررسی کار انجام شده توسط اعضای تیم رسیدگی اساساً با بررسی کاربرگ‌های حسابرسی صورت می‌گیرد. حسابرسان ارشد عضو تیم رسیدگی معمولاً کاربرگ‌های تهیه شده توسط کمک حسابرسان و حسابرسان را بیدرنگ پس از تکمیل، مورد رسیدگی قرار می‌دهند. گرچه مدیران[14] حسابرسی و شرکای مؤسسه که حسابرسی زیر نظر آنان انجام می‌شود، در طول رسیدگی‌ها با حسابرسان ارشد و دیگر اعضای تیم رسیدگی در ارتباط می‌باشند، کاربرگ‌های حسابرسی را تا نزدیک به پایان عملیات حسابرسی یا حتی پس از آن، بررسی نمی‌کنند. شریک یا مدیر حسابرسی عموماً‌ به حساب‌هایی که خطر تحریف آنها بالاست، مانند برآوردهای عمده حسابداری برای نابابی موجودی‌ها و تعهدات ناشی از تضمین کارکرد محصولات، بیشتر توجه دارند. چنانچه بررسی شریک دومی نیز طبق کنترل‌های کیفیت مؤسسه اجباری باشد، بررسی شریک دوم معمولاً نزدیک به زمان صدور گزارش حسابرسان انجام می‌گیرد.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

بررسی موارد افشا در صورت‌های مالی  افزایش استانداردهای حسابرسی در سال‌های اخیر، ارزیابی کفایت افشا در صورت‌های مالی را برای حسابرسان دشوار کرده است. اتکا بر حافظه حسابرسان برای ارزیابی کیفیت افشا کارآمد نیست و جستجو برای موارد افشای خواسته شده در هر نوبت که صورت‌های مالی مورد بررسی قرار می‌گیرد نیز اثربخش نمی‌باشد. بدینسان، بیشتر موسسات حسابرسی اقدام به تهیه چک‌‌لیست موارد افشا کرده‌اند که در آن، تمام موارد افشای مورد درخواست هیأت استانداردهای حسابداری مالی و کمیسیون اوراق بهادار و بورس آورده شده است. حسابرسان این چک‌لیست را به عنوان بخشی از کار بررسی صورت‌های مالی، تکمیل می‌کنند.

ارزیابی یافته‌های حسابرسی

حسابرسان برای آن که بتوانند نظر مقبول اظهار کنند باید به این نتیجه برسند که خطر وجود تحریف با اهمیت در صورت‌های مالی در یک سطح پایین قرار دارد. بنابراین، برای ارزیابی یافته‌های حسابرسی، حسابرسان باید هم عوامل کمّی و هم عوامل کیفی را برای برآورد نهایی از اهمیت و خطر حسابرسی، مورد توجّه قرار دهند. حسابرسان برای ارزیابی خطر وجود اشتباه با اهمیت در صورت مال، به اشتباهاتی که می‌دانند در صورت‌های مزبور وجود دارد و همچنین، به اشتباهاتی که احتمال وجود آنها را می‌رود، توجّه می‌‌کنند؛ و این کار را براساس نتایج اجرای روش‌های حسابرسی انجام می‌دهند.

اشتباهات موجود در صورت‌های مالی  حسابرسان در طول رسیدگی‌های خود را برای اشتباهات با اهمیتی که در صورت‌های مالی کشف می‌کنند، ثبت‌های اصلاحی پیشنهاد می‌نمایند. هر گونه اشتباه با اهمیتی که حسابرسان کشف می‌کنند باید اصلاح شود. در غیر این صورت، حسابرسان نمی‌توانند درباره صورت‌های مالی مزبور نظر مقبول اظهار دارند.

اشتباهاتی که هر یک به تنهایی بی‌اهمیت است و توسط صاحبکار، اصلاح نشده است نیز باید مورد توجّه حسابرسان قرار گیرد. مجموع این گونه اشتباهات بی‌اهمیت می‌تواند ارائه نادرست صورت‌های مالی را به نحو با اهمیتی سبب شود. بدینسان، حسابرسان برای تعیین این که مجموع این گونه اشتباهات سبب تحریف با اهمیت در صورت‌های مالی می‌شود یا نه، آثار کلیه اشتباهات اصلاح نشده توسط صاحبکار را جمع می‌کنند.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

اشتباهات احتمالی در صورت‌های مالی  پاره‌ای روش‌های حسابرسی، مانند روش‌هایی که بر نمونه‌گیری حسابرسی و روش‌های تحلیلی متکی می‌باشد، برآوردی از اشتباهاتی را که ممکن است در یک حساب یا مانده مندرج در صورت‌های مالی وجود داشته باشد، برای حسابرسان فراهم می‌آورند. همان گونه که در فصل 8 از جلد اول آمد، در مواردی که از نمونه‌گیری در حسابرسی استفاده می‌شود، به این گونه اشتباهات احتمالی، خطای تعمیم یافته[15] گویند. با جمع کردن اشتباهات احتمالی و اشتباهات شناخته شده‌ای که اصلاح نشده است، حسابرسان می‌توانند برآوردی از اشتباه کل موجود در صورت‌های مالی بدست آورند. بدیهی است، چنانچه حسابرسان برآورد کنند که اشتباه با اهمیتی در صورت‌های مالی وجود دارد، دیگر در وضعیتی نخواهند بود که درباره صورت‌های مالی نظر مقبول ارائه نمایند.

در مواردی هم که اشتباه کل موجود در صورت‌های مالی به نوعی کمتر از با اهمیت برآورد می‌شود، باز هم حسابرسان ممکن است تصمیم بگیرند که نظر مقبول اظهار نکنند. حسابرسان با توجّه به این که اشتباه واقعی موجود در صورت‌های مالی ممکن است بزرگتر از برآورد آنان باشد، احتمالاً به این نتیجه می‌رسند که خطر وجود اشتباه با اهمیت در صورت‌های مالی، بسیار بالاست. در این صورت، از صاحبکار می‌خواهند که اشتباهات شناخته شده را اصلاح کند یا مجبور می‌شوند روش‌های اضافی رسیدگی را اجرا کنند تا خطر عدم کشف را هرچه بیشتر کاهش دهند. حسابرسان هرگز نباید درباره صورت‌های مالی که خطر وجود تحریف با اهمیت در آنها بالا برآورد می‌شود، نظر مقبول اظهار دارند.

گزارش به کمیته حسابرسی

بیانیه‌های استانداردهای حسابرسی شماره 60[16] و 61[17]  حسابرسان را ملزم می‌کند که برخی مطالب را به اشخاصی گزارش نمایند که وظیفه نظارت کلی بر فرآیند گزارشگری مالی شرکت، عموماً کمیته حسابرسی شرکت، را به عهده دارند. همان گونه که در فصل 5 از جلد اول آمد، حسابرسان باید هر گونه نارسایی عمده در سیستم کنترل داخلی (که به آن «شرایط قابل گزارش» گفته می‌شود) را به کمیته حسابرسی گزارش کنند. علاوه بر این، بیانیه استانداردهای حسابرسی شماره 61 گزارش کردن برخی اطلاعات مربوط به حسابرسی صاحبکاران پذیرفته شده در بورس و همچنین، حسابرسی واحدهای با کمیته فعال حسابرسی هیأت مدیره را الزامی داشته است. نکات حسابرسی که باید به کمیته حسابرسی گزارش شود شامل مسئولیت حسابرسان نسبت به کار حسابرسی و سایر اطلاعات همراه صورت‌های مالی، و هر گونه اصلاحات پیشنهادی عمده توسط حسابرسان است.

درباره مسائل حسابداری، حسابرسان باید اطلاعات مربوط به اهم رویه‌های حسابداری و نیز اطلاعات مربوط به برآورد‌های عمده حسابداری به عمل آمده توسط مدیریت را گزارش کنند. سرانجام، حسابرسان هر گونه عدم توافق با مدیریت‌ یا هر مشکلی را که در اجرای حسابرسی با آن روبرو شده‌اند با کمیته مزبور در میان می‌گذارند. چنانچه مدیریت صاحبکار مسأله‌ای حسابداری یا حسابرسی را با دیگر حسابرسان مطرح کند، حسابرسان شرکت نظر خود را به کمیته‌ حسابرسی منعکس خواهند کرد. هدف از گزارش کردن این گونه نکات، یاری رساندن به کمیته حسابرسی در انجام دادن نظارت بر مدیریت ارشد شرکت، است.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

مسئولیت‌های حسابرسان درباره سایر اطلاعات مندرج در گزارش‌های مالی

صورت‌های مالی حسابرسی شده معمولاً همراه سه نوع گزارش ارائه می‌شود: 1) گزارش‌های سالانه به سهامداران، 2) گزارش‌های به کمیسیون اوراق بهادار و بورس و 3) گزارش‌های مالی که توسط حسابرسان ارائه می‌گردد. علاوه بر صورت‌های مالی حسابرسی شده، اطلاعات فراوان دیگری نیز در این گونه مدارک وجود دارد. حسابرسان برای تکمیل حسابرسی باید برخی مسئولیت‌ها را درباره این گونه اطلاعات انجام دهند. مسئولیت حسابرسان درباره اطلاعات خاص، به نوع گزارش و ماهیت آن اطلاعات بستگی دارد.

اطلاعات مکمل خواسته‌ شده توسط واضعان استانداردهای حسابداری  همان گونه که در فصل 13 بحث شد، حسابرسان ملزم به اجرای روش‌های بررسی در مورد اطلاعات مکملی می‌باشند که خواسته هیأت استانداردهای حسابداری مالی و هیأت استانداردهای حسابداری دولتی است. این روش‌ها، به شکلی که در بیانیه استانداردهای حسابرسی شماره 27 تحت عنوان «اطلاعات مکمل مورد درخواست هیأت استانداردهای حسابداری مالی» آمده است، شامل پرس و جو از مدیریت درباره مناسب بودن نحوه ارائه اطلاعات مکمل و مقایسه این اطلاعات است با اطلاعات حسابرسی شده و دیگر اطلاعات شناخته شده برای حسابرسان[18]. انجمن حسابداران رسمی آمریکا نیز بیانیه‌هایی را در توصیف پرس و جوهای خاص و مقایسه‌هایی که باید درباره اطلاعات مکمل به خصوصی انجام شود، صادر کرده است؛ برای مثال، بیانیه استانداردهای حسابرسی شماره 40 تحت عنوان «اطلاعات مکمل مربوط به ذخایر مواد کانی»[19]، روش‌هایی را مقرر داشته است که باید درباره اطلاعات مربوط به ذخایر مواد کانی مورد درخواست بیانیه هیأت استانداردهای حسابداری مالی شماره 39 اجرا شود.

چنانچه اطلاعات مکمل خواسته شده از قلم افتاده یا به گونه‌ای مناسب ارائه نشده باشد یا حسابرسان نتوانند روش‌های محدود رسیدگی به آنها را تکمیل کنند، این واقعیت‌ها باید در یک بند توضیحی گزارش حسابرسان تشریح شود. از آنجا که ارائه این اطلاعات مکمل برای ارائه مطلوب صورت‌های مالی ضروری نیست، افزودن بند توضیحی یاد شده به عنوان غیرمقبول شدن اظهارنظر حسابرسان تلقی نمی‌گردد.

سایر اطلاعات مندرج در مدارک تهیه شده توسط صاحبکار  گزارش حسابرسان درباره صورت‌های مالی شرکت‌های بزرگ معمولاً همراه گزارش سالانه به سهامداران و گزارش به کمیسیون اوراق بهادار و بورس ارائه می‌شود. این گزارش‌های سالانه، علاوه بر صورت‌های مالی حسابرسی شده و اطلاعات مکمل ضروری، حاوی اطلاعات دیگری چون برنامه‌های شرکت برای آینده نیز می‌باشد. انجمن حسابداران رسمی آمریکا در بیانیه استانداردهای حسابرسی شماره 8، «سایر اطلاعات موجود در مدارک حاوی صورت‌های مالی حسابرسی شده»[20] رهنمودهای لازم را درباره این گونه اطلاعات برای حسابرسان ارائه کرده است. حسابرسان باید سایر اطلاعات را مطالعه کنند و اطمینان یابند که با اطلاعات مندرج در صورت‌های مالی حسابرسی شده یا در یادداشت‌های همراه آنها عدم یکنواختی با اهمیتی نداشته باشد. اگر سایر اطلاعات، دارای عدم یکنواختی باشد و حسابرسان به این نتیجه برسند که صورت‌های مالی حسابرسی شده و گزارش حسابرسان، هیچ یک، به تجدیدنظر نیاز ندارد، حسابرسان باید تجدیدنظر در سایر اطلاعات را از صاحبکار بخواهند. در صورت خودداری صاحبکار از تجدیدنظر در سایر اطلاعات، حسابرسان باید یکی از راه‌‌کارهای زیر را برگزینند: 1) گزارش حسابرسان را به منظور توصیف عدم یکنواختی مزبور، تجدیدنظر کنند، استفاده صاحبکار را از گزارش حسابرسان، محدود نمایند یا 3) از کار حسابرسی کنار روند. حسابرسان باید نسبت به وجود هر گونه تحریف با اهمیت در سایر اطلاعات نیز هشیار باشند و آنها را با صاحبکار در میان گذارند.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

اطلاعات همراه صورت‌های مالی به پیوست مدارک ارائه شده توسط حسابرسان  حسابرسان اغلب گزارش‌های مالی صاحبکار را برای وی تایپ و تکثیر می‌کنند، به ویژه، برای شرکت‌های کوچک با تعداد معدودی سهامدار. این گونه مدارک ممکن است حاوی اطلاعات دیگری علاوه بر صورت‌های مالی حسابرسی شده و گزارش حسابرسان، باشد. این اطلاعات همراه[21] عموماً مکمل صورت‌های مالی اساسی می‌باشد یا تجزیه و تحلیل آنها را ارائه می‌دهد؛ اما، از لحاظ ارائه صورت‌های مزبور بر طبق اصول پذیرفته شده حسابداری،‌الزامی نیست. هر گاه حسابرسان مدارکی را به صاحبکاران خود یا دیگران ارائه می‌کنند که حاوی صورت‌های مالی حسابرسی شده و اطلاعات همراه است باید درباره تمامی اطلاعات موجود در آن مدارک، گزارش دهند. چنانچه حسابرسان اطلاعات مزبور را حسابرسی کرده باشند باید نسبت به آنها به گونه‌ای اظهارنظر کنند که مشخص شود از تمام جنبه‌های با اهمیت در ارتباط با کلیت صورت‌های مالی، به نحو مطلوب ارائه شده است. در غیر این صورت، حسابرسان باید درباره آن اطلاعات، عدم اظهارنظر ارائه نمایند.

اصطلاحاتی که در فصل 17 معرفی یا بر آن تأکید شده است.

(اصل) احتیاط Conservatism  نظریه‌ای حسابداری برای ارزشیابی دارایی‌ها که طبق آن، از دو ارزشیابی قابل پذیرش در مورد دارایی‌ها، آن که کمتر است انتخاب می‌شود.

اشتباهات احتمالی در صورت‌های مالی Likely Errors in the Financial Statements  اشتباهات برآوردی حسابرسان برمبنای نتایج حاصل از اجرای روش‌های حسابرسی؛ برای مثال، خطای تعمیم‌یافته ناشی از یک نمونه، برآوردی است از اشتباه احتمالی موجود در جامعه مورد بررسی.

اقلام غیرمترقبه Extraordinary Items  رویداد یا معامله‌ای با ماهیت غیر عادی و رخ دادن غیر مستمر.

چک‌لیست افشا Disclosure Checklist  فهرستی از موارد افشای ویژه که توسط هیأت استانداردهای حسابداری مالی و کمیسیون اوراق بهادار و بورس مقرر شده است و در ارزیابی کفایت افشا در صورت‌های مالی بکار می‌رود.

روش‌های تحلیلی Analytical Procedures  ارزیابی گزارش‌های مالی با مطالعه روابط پذیرفتنی بین اطلاعات مالی و اطلاعات غیر مالی.

سود اولیه هر سهم Primary Earnings Per Sare  گونه‌ای از ارائه سود هر سهم براساس سهام عادی در دست سهامداران و دیگر اوراق بهاداری که ماهیتاً معادل سهام عادی می‌باشند و اثر تقلیل‌دهنده دارد.

سود تقلیل یافته هر سهم Fully Diluted Earnings Per Share  ارائه فرضی سود هر سهم به گونه‌ای که با فرض رخ دادن تمام موارد انتشار سهام متضمن تقلیل سود هر سهم در ابتدای دوره مالی، آثار تقلیل در سود هر سهم نشان داده شود.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

شرکت سهامی عام Public Company  شرکتی که اوراق بهادار آن در یک بورس اوراق بهادار منظم، معامله شود یا موظف است صورت‌های مالی خود را به کمیسیون اوراق بهادار و بورس ارائه دهد.

قسمت Segment  بخشی از یک واحد تجاری که فعالیت‌های آن معرف یک خط تجاری جداگانه یا گروه خاصی از مشتریان است.

پرسش و مسأله

گروه 1- پرسش

1-17. سه نمونه از حساب‌های درآمد را بنویسید که همراه با اثبات اقلام ترازنامه، بازبینی و اثبات می‌شود و اقلام مربوط به آنها را در ترازنامه نیز تعیین کنید.

2-17. سه نمونه از حساب‌های هزینه را بنویسید که همراه با اثبات اقلام ترازنامه، بازبینی و اثبات می‌شود و اقلام مربوط به آنها را در ترازنامه نیز تعیین کنید.

3-17. چگونه از روش‌های تحلیلی در بازبینی درآمد استفاده می‌شود؟

4-17. سه نمونه از اقلامی را بنویسید که اغلب به اشتباه جزء اقلام متفرقه طبقه‌بندی می‌شوند.

5-17. شما برای نخستین بار به حسابرسی صورت‌های مالی شرکت واران پرداخته‌اید و درباره استفاده کردن یا نکردن از بودجه برای کنترل هزینه‌ها پرس و جو می‌کنید. آقای سمندر سمنگانی، معاون مالی اداری شرکت، چنین توضیح می‌دهد که وی شخصاً بودجه هر سال را تهیه می‌کند، اما، بودجه را مدرکی کاملاً سری می‌داند. وی اضافه می‌کند شما می‌توانید آن را ببینید اما نمی‌خواهد هیچ یک از کارکنان شرکت آن را ببیند. نظر خود را در این باره بنویسید.

6-17. برای دستیابی به حداکثر کنترل داخلی در مورد حقوق و دستمزد، تقسیم وظایف بین دوایر مستقل شرکت به چه ترتیب باید باشد؟

7-17. «آزمون کنترل معاملات مربوط به حقوق و دستمزد» مستلزم اجرای چه روش‌های خاصی است؟

8-17. در مواردی که پرداخت بانکی حقوق و دستمزد امکان‌پذیر نیست، چه اقدامات کنترلی را برای پرداخت نقدی حقوق و دستمزد پیشنهاد می‌کنید؟

9-17. صاحبکاری از شما خواسته است روش‌هایی را برای تصفیه حقوق و دستمزد مطالبه نشده به وی پیشنهاد کنید. چه روش‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟

10-17. چرا رسیدگی حسابرسان به صورت گردش وجوه نقد شامل اثبات مبالغ آن صورت نمی‌شود؟حسابرسی ورسیدگی درآمدها

11-17. چه روش‌های حسابرسی را برای تشخیص منطقی بودن هزینه‌های فروش، عمومی و اداری پیشنهاد می‌کنید؟

12-17. چگونگی استفاده حسابرسان را از روش‌های تحلیلی، در رسیدگی به هزینه‌های فروش، عمومی و اداری توصیف کنید.

13-17. هیأت استانداردهای حسابداری مالی چه استانداردهایی را برای افشای جزئیات عملیات توسط شرکت‌های با فعالیت‌های نامتجانس وضع کرده است؟

14-17. حسابرسان مستقل چه راهنمایی‌هایی را باید برای نحوه ارائه عملیات متوقف شده در صورت سود و زیان، به صاحبکار ارائه کنند؟

15-17. روش‌های حسابرسی‌ای را بنویسید که باید نزدیک به پایان عملیات حسابرسی انجام شوند.

16-17. چک لیست افشا را توصیف کنید. منظور از آن چیست؟

17-17. در یک حسابرسی نخستین متوجه می‌شوید که صاحبکار شما مقررات قانونی مربوط به حقوق و دستمزد را رعایت نمی‌کند. آیا شما این موضوع را 1) به مقامات ذیصلاح قانونی گزارش می‌کنید، 2) با صاحبکار بحث می‌نمایید، 3) کلاً نادیده می‌گیرد، 4) قرارداد خود را فسخ می‌کنید و یا 5) اقدام دیگری به عمل می‌آورید. توضیح دهید.

18-17. چگونگی ارزیابی یافته‌های حسابرسی را توسط حسابرسان توصیف کنید.

19-17. حسابرسان مستقل نسبت به اطلاعات مندرج در گزارش‌های سالانه صاحبکار به مجمع عمومی چه وظیفه‌ای علاوه بر صورت‌های مالی حسابرسی شده دارند؟

20-17. در مواردی که حسابرسان مجموعه مدارکی را به صاحبکارانشان ارائه می‌دهند که شامل صورت‌های مالی حسابرسی شده است، چه مسئولیتی درباره اطلاعات همراه صورت‌های مالی به عهده دارند؟

گروه 2- پرسش‌های تحلیلی

21-17. حسابرسان در حسابرسی کاملاً برنامه‌ریزی شده از صورت‌های مالی، مرور و بررسی حساب‌های خاصی از ترازنامه و سود و زیان را هماهنگ می‌کنند.

پاسخ دهید:

چرا حسابرسان باید رسیدگی به اقلام ترازنامه و اقلام سود و زیان را هماهنگ کنند؟ با ذکر نمونه شرح دهید.

22-17. شرکت تمیزشو، صاحبکار جدید شما، یک باب لباسشویی سکه‌ای دارد. استفاده از ماشین‌های لباسشویی مستلزم انداختن سکه درون کنتور آن است که مدت زمان استفاده از ماشین را نیز ثبت می کند. چگونه می‌توانید مطمئن شوید که کلیه درآمد کسب شده شرکت تمیزشو در مدارک حسابداری آن ثبت شده است؟حسابرسی ورسیدگی درآمدها

23-17. ضمن حسابرسی نخستین از صورت‌های مالی شرکت وزان متوجه می‌شوید که آن شرکت یک کمیسیون دریافتی از شرکت بادسا به مبلغ 1/000/000 ریال به حساب درآمدهای متفرقه منظور کرده است. تحقیقات شما نشان می‌دهد که شرکت بادسا یک قطعه زمین را به مبلغ 50 میلیون ریال از شرکت چناران برای شرکت وزان خریداری و مبلغ 000/000/5 ریال کمیسیون از شرکت چناران دریافت کرده است.

پاسخ دهید:

آیا شما ایرادی به نحوه حسابداری کیسیون دریافتی از شرکت بادسا دارید؟ توضیح دهید.

24-17. ضمن حسابرسی سالانه از صورت‌های مالی شرکت پاکسا متوجه می‌شوید که شرکت در ابتدای سال مالی خود، ساختمانی را طی قرارداد اجاره بلند مدت، برای 10 سال اجاره کرده است. طبق این قرارداد که یک قرارداد اجاره عملیاتی است، شرکت پاکسا باید طی 9 سال آخر قرارداد هر مبلغ 000/100 ریال بابت اجاره بپردازد. خانم مهشید زنده، معاون مالی اداری شرکت، چنین توضیح می‌دهد که به دلیل خالی ماندن ساختمان برای مدتی طولانی، موجر از دریافت اجاره در سال اول خودداری کرده است و خانم زند معتقد است که شرکت پاکسا در سال جاری متحمل هیچ گونه هزینه‌ای بابت اجاره نشده است. آیا شما با نظر خانم زند موافقید؟ توضیح دهید.

25-17. شرکت سهامی وردا، یک شرکت سهامی عام و با فعالیت‌های نامتجانس است که تعدادی شرکت فرعی خارجی نیز دارد. مدیریت شرکت، صورت‌های مالی شرکت وردا را شامل افشای موارد مربوط به اطلاعات قسمت‌های طبق بیانیه شماره 14 هیأت استانداردهای حسابداری مالی، تهیه کرده است.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

مطلوب است:

تنظیم فهرست روش‌هایی که حسابرسان برای حسابرسی اطلاعات قسمت‌ها باید اجرا کنند.

26-17. شرکت بهرنگ مبلغ 200/597 ریال بدهی بابت مالیات مستغلات داشت. آقای مهران برفین که مدیر داخلی، صندوقدار و حسابدار شرکت بود به اشتباه این بدهی را دو بار پرداخت کرد. آقای برفین پس از ارسال چک دوم متوجه اشتباه خود شد و طی نامه‌ای از مقامات مالیاتی خواست که با اضافه دریافتی را مسترد دارند.

چندی بعد و پس از دریافت چک مربوط به اضافه پرداختی بالا، آقای برفین آن را با وجوه نقد دریافتی عوض کرد و مبلغ 200/597 ریال را برای خود برداشت.

آیا این اشتباه و دزدی احتمالاً از طریق انجام شدن حسابرسی توسط حسابرسان مستقل کشف می‌شود؟ هر گونه روش حسابرسی که این واقعیت را فاش می‌کند، بنویسید.

27-17. شرکت بهساز یک شرکت با فعالیت‌های کاملاً نامتجانس است که به تولید و فروش آنتی‌بیوتیک‌ها،‌ محصولات لبنی، تجهیزات بیمارستان، لوازم آرایشی و دارو می‌پردازد. صورت سود و زیان شرکت بهساز به چه شکلی باید تهیه شود؟

28-17. بهترین پاسخ را برای هر پرسش زیر انتخاب کنید و دلیل انتخاب خود را به طور کامل توضیح دهید.

الف- حسابرسان با اجرای روش‌های تحلیلی به این نتیجه می‌رسند که نسبت سود ناویژه صاحبکار از 30 درصد در سال قبل به 20 درصد در سال جاری کاهش یافته است. حسابرسان کدام یک از کارهای زیر را باید انجام دهند؟

1) ارائه نظر مشروط به دلیل ناتوانی صاحبکار در تداوم فعالیت.

2)‌ ارزیابی عملکرد مدیریت شرکت از لحاظ این کاهش.

3) اصرار در افشا طی یادداشت‌های همراه صورت‌های مالی.

4) توجّه به احتمال وجود اشتباه در صورت‌های مالی.

ب- کدام یک از روش‌های زیر بهترین راه است برای حسابرسان که مطمئن شوند، هر نام منعکس در صورت حقوق و دستمزد به یکی از کارکنان واقعی شرکت تعلق دارد؟

1)‌ مدارک کارگزینی را از لحاظ دقیق و کامل بودن رسیدگی کنید.

2) مطابقت نام کارکنان مندرج در اظهارنامه‌های مالیاتی را با مدارک حسابداری، رسیدگی کنید.

3) توزیع چک‌های حقوق و دستمزد توسط شرکت را به طور سرزده نظارت کنید.

4) از کارگاه‌ها بازدید و هر یک از کارکنان را از طریق کارت شناسایی آنان تأیید کنید.

پ- کدام مورد زیر برخورد حسابرسان را با کسب رضایت از هزینه استهلاک منعکس در صورت سود و زیان به بهترین وجه توصیف می‌کند؟

1) دقت ریاضی مبالغ منظور شده در سود و زیان را بابت هزینه استهلاک بازبینی کنید.

2) شیوه محاسبه هزینه استهلاک را مشخص کنید و اطمینان یابید که با اصول پذیرفته شده حسابداری منطبق است.

3) مبالغ تشخیص دارایی‌های قابل استهلاک را مشخص و هزینه استهلاک را بازبینی کنید.

ت- یک سیستم خوب کنترل داخلی در مورد پرداخت نقدی حقوق و دستمزد کدام روش زیر را الزامی می‌دارد؟حسابرسی ورسیدگی درآمدها

1) کارمند قسمت حقوق و دستمزد باید وجوه نقد و محاسبات مربوط را در پاکت بگذارد.

2) پاکت‌های حقوق و دستمزد مطالبه نشده باید نزد متصدی پرداخت نگهداری شود.

3) هر یک از کارکنان باید رسید دریافت حقوق و دستمزد را امضا کنند.

4) حساب بانکی جداگانه‌ای برای حقوق و دستمزد باید وجود داشته باشد.

ث- با انجام شدن کدام موارد زیر توسط صاحبکار، اجرای روش‌های تحلیلی حسابرسان تسهیل می‌شود؟

1) استفاده صاحبکار از یک سیستم حسابداری صنعتی استاندارد که تهیه گزارش‌های انحرافات را ممکن می‌سازد.

2) تفکیک موجودی‌های ناباب پیش از شمارش موجودی‌ها.

3) رفع ضعف‌های با اهمیت در سیستم کنترل داخلی پیش از شروع حسابرسی.

4) کاهش ارزش موجودی‌ها به اقل قیمت بازار یا قیمت تمام شده.

ج- حسابرسی مستقلی حسابرسی صورت‌های مالی سال 8×13 شرکت یاسمن را پذیرفت و عملیات حسابرسی را در تاریخ 30 آذر 8×13 شروع کرد. شرکت یاسمن صورت‌های مالی سال 8×13 را در تاریخ 17 اردیبهشت 9×13 به حسابرس مستقل داد. عملیات حسابرسی در تاریخ 10 خرداد 9×13 خاتمه یافت و گزارش حسابرس مستقل در 16 خرداد 9×13 صادر گشت. تأییدیه مدیران شرکت یاسمن به کدام تاریخ زیر باید صادر شود؟

1)‌ 29 اسفند 8×13

2) 17 اردیبهشت 9×13

3) 10 خرداد 9×13

4) 16 خرداد 9×13

گروه 3- مسأله

29-17. پرسش‌های زیر نمونه‌هایی متداونل از پرسش‌هایی است که می‌تواند در پرسشنامه‌ کنترل‌های داخلی مربوط به روش‌های حقوق و دستمزد یافت شود:

1) آیا وظایف کارکنان مسئول نگهداری مدارک مربوط به کارکنان و کسانی که پرداخت حقوق و دستمزد را تصویب می‌کنند به گونه‌ای کافی از هم تفکیک شده است؟

2) آیا وظایف مسئولین ثبت اوقات کار و کسانی که پاکت‌های حقوق و دستمزد را به کارکنان تحویل می‌دهند به گونه‌ای کافی از هم تفکیک شده است؟

مطلوب است:

الف- توصیف هدف هر یک از روش‌های کنترل داخلی بالا.

ب- تشریح نحوه آزمون هر یک از روش‌های ب الا.

پ- توصیف نحوه تغییر آزمون‌های محتوا به منظور جبران نارسایی کنترل‌ها با فرض این که اثر بخشی عملیاتی هر یک از روش‌های بالا نارسا باشد.

30-17. حسابرسان شرکت آبشار ضمن رسیدگی به صورت‌های مالی آن، روش‌های انباشت ساعات کار مستقیم شرکت را بررسی می‌کنند. هزینه‌یابی محصولات شرکت آبشار از طریق سیستم سفارش کار صورت می‌گیرد و دستمزد کلیه کارگران شرکت به طور ساعتی پرداخت می‌شود و برای اضافه‌کاری، 150 درصد دستمزد پرداخت می‌گردد.

مراحل پردازش اطلاعات حقوق و دستمزد و تعیین بهای تمام شده سفارش‌ها در نمودگر صفحه بعد می‌آید. مراحل «الف و پ» در قسمت ثبت اوقات کار، مرحله «ب» در کارگاه‌های کارخانه، مرحله «ت» در قسمت ممیزی حقوق و دستمزد، مرحله «ث» در بخش آماده‌سازی اطلاعات برای کامپیوتر (منگنه‌زنی) و مرحله «ج» در مرکز کامپیوتر انجام می‌شوند.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

مطلوب است:

الف- تنظیم فهرست کلیه اشتباهات و نارسایی‌های ممکن در هر یک از مراحل ششگانه الف تا ج.

ب- ارائه روش کنترلی که برای هر یک از اشتباهات و نارسایی‌های مزبور باید برقرار باشد.

توضیح:

بحث درباره روش‌های کنترل داخلی شرکت آبشار باید منحصر به اطلاعات ورودی ساعات کار مستقیم کارگران، طبق مراحل الف تا ج نمودگر، باشد. روش‌های کنترل مربوط به وظایف استخدام، ترفیع، خاتمه خدمت و تصویب نرخ دستمزد را بحث نکنید. در مرحله ج نیز کنترل‌های مربوط به تجهیزات، برنامه‌های کامپیوتر و عملیات کامپیوتر را بحث نکنید. پاسخ خود را برای هر یک از پردازش‌های اطلاعات ورودی به شرح زیر سازمان دهید.

31-16. خانم رخساره کامروا، کمک حسابرسی شما در حسابرسی صورت‌های مالی سال منتهی به 31 خرداد 5×13 شرکت ماهان، پیش از آن که بتواند ثبت روزنامه اصلاحی مربوط به درآمدهای متفرقه شرکت را پیشنهاد کند به مأموریت دیگری گماشته شد. کاربرگ تجزیه و تحلیل حساب‌ درآمدهای متفرقه شرکت ماهان که خانم کامروا تهیه کرده است در زیر می‌آید. شما کاربرگ مزبور را بررسی کرده و روش‌های اجرا شده توسط خانم کامروا را کافی تشخیص داده‌اید. شما معتقدید که کلیه اقلام منعکس در حساب درآمدهای متفرقه باید به حساب‌های دیگری منتقل شود.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

مطلوب است:

تنظیم ثبت روزنامه اصلاحی برای حساب درآمدهای متفرقه شرکت ماهان به تاریخ 31 خرداد 5×13.

32-16. شرکت تولیدی روزبه 50 کارگر تولیدی دارد و روش‌های زیر را برای حقوق و دستمزد اجرا می‌کند. سرپرست کارخانه، با متقاضیان کار مصاحبه و براساس این مصاحبه، آنان را استخدام می‌کند. هر متقاضی که استخدام می‌شود باید معافیت‌های خود را در فرمی ثبت و تحویل سرپرست کارخانه دهد که وی نیز نرخ دستمزد متقاضی را روی آن ثبت کند. فرم مزبور را سرپرست کارخانه به عنوان اعلامیه استخدام، به یکی از کارکنان حقوق و دستمزد تحویل می‌دهد. تغییرات بعدی نرخ‌های دستمزد را سرپرست کارخانه به طور شفاهی به دایره حقوق و دستمزد اطلاع می‌دهد.

مقداری کارت‌های ثبت اوقات کار استفاده نشده در جعبه‌ای نزدیک در وردی کارخانه نگهداری می‌شود. هر یک از کارگران، صبح روز شنبه یک کارت برمی‌دارد، آن را امضا می‌کند و ساعات ورود و خروج خود را طی هفته بامداد روی آن می‌نویسد. در پایان هفته، هر کارگر کارت خود را در جعبه دیگری می گذارد که نزدیک در کارخانه می‌باشد.

یکی از کارکنان حقوق و دستمزد، کارت‌های تکمیل شده را هر شنبه صبح از جعبه مربوط برمی‌دارد. کارت‌های مزبور بین دو کارمند حقوق و دستمزد به طور الفبایی تقسیم می‌شود؛ یکی از الف تا ص و دیگری از ض تا ی. هر یک از کارمندان حقوق و دستمزد مسئول کامل یک بخش است. درآمد ناخالص، کسور و خالص مبلغ قابل پرداخت هر کارگر را کارمندان حقوق و دستمزد محاسبه، در مدارک عایدی کارگران ثبت و چک‌های حقوق و دستمزد را تهیه و آنها را شماره‌گذاری می‌کنند. هر یک از کارگران که کارت ثبت اوقات کار نداشته باشد، به طور خودکار از لیست حقوق و دستمزد حذف می‌شود. چک‌های حقوق و دستمزد به طور دستی توسط رئیس حسابداری امضا و تحویل سرپرست کارخانه می‌شود. سرپرست کارخانه چک‌های حقوق و دستمزد کارگران را به آنان می‌دهد و ترتیبی می‌دهد که چک افراد غایب برای آنان ارسال شود. حساب‌ بانکی حقوق و دستمزد توسط رئیس حسابداری مغایرت‌گیری می‌شود. رئیس حسابداری همچنین، اظهار‌نامه‌های مالیاتی گوناگون سه ماهه و سالانه را تهیه می‌کند.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

مطلوب است:

ارائه پیشنهادهای اصلاحی برای بهبود سیستم کنترل داخلی شرکت تولیدی روزبه در مورد نحوه استخدام و روش‌های حقوق و دستمزد.

33-17. صاحبکار شما، یک مرکز تجاری با 30 مغازه دارد که آنها را به اجاره بلند مدت واگذار کرده است. طبق قرارداد اجاره بلند مدت واگذار کرده است. طبق قرارداد اجاره بلند مدت، هر مستأجر باید مبلغ معینی را به طور ماهانه بپردازد و علاوه بر آن، درصدی از فروش خالص سالانه خود را که بیش از مبلغ معینی باشد، به صاحبکار شما پرداخت کند. قرارداد اجاره بلند مدت همچنین مقرر می‌دارد که موجر حق دارد برای حصول اطمینان از مبالغ فروشی که هر مستأجر اعلام می‌کند، از خدمات حسابرسان مستقل برای رسیدگی به دفاتر و مدارک مستأجر استفاده کند.

صاحبکار از شما خواسته است دفاتر و مدارک رستوران شبنم، یکی از مستأجران، را حسابرسی کنید تا از درستی فروش آن به مبلغ 000/000/39 ریال طی سال منتهی به 29 اسفند 9×13 اطمینان یابد. محل رستوارن در اول فروردین سال 9×13 اجاره داده شده است. رستوران شبنم فقط غذا را سر میز ارائه می‌کند و غذا به بیرون نمی‌دهد. در مدتی که غذا ارائه می‌شود، چهار تا پنج نفر خدمتکار از مردم پذیرایی می‌کنند و صورتحساب‌های از پیش شماره‌گذاری شده برای مشتریان صادر می‌نمایند. مشتریان مبلغ صورتحساب‌ها را به صندوق می‌پردازند که متصدی آن، صاحب رستوران است. کلیه فروش‌ها، نقدی است. صاحب رستوران، امور حسابداری رستوران را نیز انجام می‌دهد. کلیه صورتحساب‌ها و نوارهای ماشین صندوق به طور مرتب نگهداری می‌شوند. رستوران دارای یک دفتر روزنامه فروش و یک دفتر کل نیز می‌باشد.

مطلوب است:

تنظیم فهرست روش‌های حسابرسی که برای رسیدگی به فروش کل سالانه رستوران شبنم ضروری می‌دانید.

34-17. مؤسسه اعتباری شیراز، 100 شعبه دارد. هر شعبه دارای یک رئیس و چهار یاپنج نفر کارمند است که توسط رئیس شعبه، استخدام شده‌اند. رؤسای شعب، مسئولیت تهیه لیست حقوق و دستمزد عهده‌دارند. کارمند هر شعبه، لیست حقوق و دستمزد را به عنوان رسید، امضا می‌کنند. ساعات کارکرد کارکنان از روی گزارش‌های کارکرد تهیه شده توسط کارکنان که به تأیید رئیس شعبه می‌رسد در لیست حقوق و دستمزد منعکس می‌شود.

لیست‌های حقوق و دستمزد هفتگی به همراه سایر گزارش‌ها و مدارک حسابداری برای شعبه مرکزی فرستاده می‌شود. شعبه مرکزی، مدارک عواید کارکنان و اظهارنامه‌های مالیاتی مربوط را از روی لیست‌های حقوق و دستمزد هفتگی تهیه می‌کند.حسابرسی ورسیدگی درآمدها

میزان حقوق و دستمزد کارکنان براساس تعرفه‌های ارزشیابی کارکنان و در شعبه مرکزی تعیین می‌شود. تغییرات در حقوق و دستمزد، ترفیع و نقل و انتقال کارکنان تمام وقت براساس پیشنهادهای رؤسای شعب و تأیید سرپرستان مناطق توسط کمیته حقوق و دستمزد مستقر در شعبه مرکزی صورت می‌گیرد. استخدام کارکنان تمام وقت یا خاتمه خدمت آنان توسط رؤسای شعب به کمیته حقوق و دستمزد گزارش می‌گردد. استخدام کارکنان پاره‌وقت و موقت، بدون ارجاع به کمیته حقوق و دستمزد صورت می‌گیرد.

مطلوب است:

الف- سوء استفاده‌هایی که می‌تواند از وجوه مربوط به حقوق و دستمزد در این سیستم به عمل آید.

ب- تنظیم برنامه‌ حسابرسی داخلی و حقوق و دستمزد برای استفاده در شعبه مرکزی به منظور حسابرسی لیست‌های حقوق و دستمزد شعب مؤسسه اعتباری شیراز.