هدف‌های برنامه حسابرسی

هدف‌های برنامه حسابرسی

هدف‌های برنامه حسابرسی بدین منظور طراحی می‌شود که به هدف‌های خاصی در ارتباط با اقلام عمده مندرج در صورت‌های مالی دست یابد. این هدف‌ها، مستقیماً از گزاره‌های منعکس در صورت‌های مالی صاحبکار ناشی می‌شود.

گزاره‌های مدیریت گزاره‌های مدیریت[1]، اطلاعاتی است که در صورت‌های مالی تهیه شده صاحبکار منعکس و مورد تأیید مدیریت می‌باشد. به طور کلی، هر مجموعه صورت‌های مالی حاوی پنج گزاره مدیریت به شرح زیر است:

1. وجود یا رخداد- دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق صاحبان سرمایه مندرج در صورت‌های مالی، وجود دارد؛ معاملات ثبت شده در حساب‌ها، روی داده است.
2. کامل بودن- تمام معاملات، دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق صاحبان سرمایه که باید در صورت مالی ارائه می‌شد، منعکس شده است.
3. حقوق و تعهدات- صاحبکار نسبت به دارایی‌های منعکس در صورت‌های مالی دارای حق مالی است و نسبت به ایفای بدهی‌ها، متعهد می‌باشد.
4. ارزشیابی یا تسهیم- مبالغ دارایی‌ها، بدهی‌ها، حقوق صاحبان سرمایه، درآمدها و هزینه‌های منعکس در صورت‌های مالی، طبق اصول پذیرفته شده حسابداری تعیین شده است.
5. نحوه ارائه و افشا- حساب‌ها طبق اصول پذیرفته شده حسابداری در صورت‌های مالی، ارائه و طبقه‌بندی شده و تمام موارد با اهمیت، افشا گردیده است.هدف‌های برنامه حسابرسی

هدف‌های کلی می‌تواند براساس این گزاره‌ها و برای هر یک از انواع سرفصل‌های ترازنامه، شامل دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق صاحبان سرمایه، تعیین و تنظیم شود.

هدف‌های کلی برنامه‌های حسابرسی دارایی‌ها

برنامه حسابرسی هر یک از اقلام صورت‌های مالی باید به گونه‌ای متناسب آن قلم شود که بتواند هدف‌های خاص مربوط به رسیدگی به آن قلم را برآورده سازد. هدف‌های خاص رسیدگی به موجودی‌های نقد، دقیقاً همان هدف‌های خاص مربوط به رسیدگی به موجودی‌های موارد و کالا نیست. گرچه هدف‌های خاص رسیدگی به هر حساب و از این رو، روش‌های حسابرسی آن، با هدف‌ها وروش‌های رسیدگی سایر حساب‌ها متفاوت است ولی باید دانست که همه برنامه‌های حسابرسی اساساً برخورد یکسانی با اثبات اقلام ترازنامه و مبالغ مرتبط در صورت سود و زیان دارد.

برنامه حسابرسی هر یک از گروه‌های دارایی شامل روش‌هایی است که به منظور دستیابی به هدف‌های کلی زیر طراحی شده است:

این هدف‌های کلی در مورد تمام برنامه‌های حسابرسی دارایی‌ها به طور یکسان کاربرد دارد. تغییراتی که برای متناسب شدن این هدف‌های کلی با بدهی‌ها و حقوق صاحبان سرمایه ضروری است، در فصل‌های بعدی بحث می‌شود.

اثبات مانده حساب‌ها

هدف اصلی حسابرسان از ارزیابی سیستم کنترل داخلی، تعیین خطر کنترل مربوط به هر یک از ادعاهای عمده موجود در صورت‌های مالی است تا بتوانند نوع و میزان رسیدگی‌هایی را مشخص کنند که برای اثبات مانده حساب‌ها ضروری است. ارزیابی سیستم کنترل داخلی در فصل‌های پیش (فصل 5 و 6 از جلد اول این کتاب) به طور مفصل بحث شده است؛ پس، در اینجا به روش‌‌های اثبات مانده‌ها توسط حسابرسان پرداخته می‌شود.

اثبات وجود دارایی‌ها

اولین گام برای اثبات مانده حساب یک دارایی،‌ اثبات وجود آن دارایی‌ است. وجود دارایی‌هایی چون وجوه نقد، اوراق بهادار و موجودی‌های مواد و کالا معمولاً می‌تواند از طریق مشاهده عینی اثبات شود. هنگامی که دارایی‌هایی تحت کنترل اشخاص ثالث قرار دارد (مانند، موجودی نزد بانک و کالای امانی نزد دیگران) دریافت تأییدیه مستقیم از آن اشخاص می‌تواند روش مناسب باشد. وجود حساب‌های دریافتنی معمولاً با دریافت تأییدیه از مشتریان بابت بدهی آنان به شرکت، اثبات می‌گردد. اثبات وجود دارایی‌های نامشهود دشوارتر است؛ حسابرسان باید شوادی گردآوری کنند که نشان دهد مبالغی خرج شده و این مخارج احتمالاً دارای منافع اقتصادی آتی است.

اثبات مالکیت دارایی‌ها

روش‌هایی که وجود دارایی‌ را اثبات می‌کند، معمولاً مالکیت دارایی‌ها را نیز تأیید می‌نماید؛ برای مثال، تأییدیه موجودی نزد بانک‌، وجود وجوه نقد و مالکیت شرکت را نسبت به آن، مشخص می‌کند. بازرسی اوراق بهادار نیز وجود مالکیت اوراق مزبور، هر دو، را اثبات می‌کند؛ زیرا، نام مالک اوراق روی گواهینامه‌ها درج شده است.

مشاهده عینی سایر دارایی‌ها، مانند ماشین‌آلات و تجهیزات، وجود آن دارایی‌ها نه مالکیت آنها را اثبات می‌کند. ماشین‌آلات و تجهیزات ممکن است به جای تحصیل، با اجاره کوتاه مدت یا بلند مدت در اختیار شرکت باشد. حسابرسان برای اثباتن مالکیت صاحبکار بر این گونه دارایی‌ها باید شواهد و مدارکی چون قبوض عوارض و مالیات اموال، فاکتورهای خرید و اسناد مالکیت آنها را بازرسی کنند.هدف‌های برنامه حسابرسی

صاحبکار ممکن است مالکیت تمام دارایی‌هایی را که به درستی در صورت‌های مالی منعکس شده است، نداشته باشد؛ بلکه، طبق قراردادهایی چون قرارداد اجاره بلند مدت، حق استفاده از آنها را داشته باشد. مالکیت این گونه حقوق با بررسی قراردادهای مربوط مشخص می‌شود.

اثبات کامل بودن

طراحی آزمون‌های محتوایی که بتواند دارایی‌های ثبت نشده در دفاتر صاحبکار را کشف کند، دشوار است. به همین دلیل، حسابرسان برای تشخیص کامل بودن دارایی‌های ثبت شده، ناگزیرند به مقدار قابل ملاحظه‌ای بر آزمون‌های (رعایت روش‌های) کنترل داخلی صاحبکار متکی باشند.

بسیاری از آزمون‌های مربوط به دارایی‌های ثبت نشده شامل ردیابی مدارک تهیه شده در زمان تحصیل دارایی به ثبت دارایی‌ها در دفاتر حسابداری است؛ برای مثال، حسابرسان برای کشف حساب‌های دریافتنی ثبت نشده ممکن است تعدادی از مدارک حمل صادر شده طی سال را انتخاب و جزئیات آنها را به معاملات فروش ثبت شده ردیابی کنند. مشاهده دارایی‌های عینی، یکی از آزمون‌های مهم برای تشخیص کامل بودن ثبت این گونه دارایی‌هاست. حسابرسان در طول نظارت بر شمارش موجودی‌ها باید مراقب اقلامی از موجودی‌ها باشند که شمارش نشده اما،‌ در صورت خلاصه موجودی‌ها منظور گردیده است.

روش‌های تحلیلی نیز می‌تواند برای تشخیص شرایطی که نشانه ثبت نشدن دارایی‌ها، به کار گرفته شود؛ برای مثال، پایین بودن درصد سود ناخالص سال جاری در مقایسه با سال قبل ممکن است نشانه‌ مقادیر عمده‌ای از موجودی‌های مواد و کالا باشد که در دفاتر، ثبت نشده است.

اثبات انقطاع صحیح معاملات حسابرسان به عنوان بخشی از روش‌های حصول اطمینان از کامل بودن و همچنین، وجود دارایی‌های ثبت شده، انقطاع معاملات صاحبکار را آزمون می‌کنند. صورت‌های مالی باید کلیه معاملات انجام شده تا پایان سال را نشان دهد و هیچ یک از معاملات رخ داده بعد از پایان سال را  در برنگیرد. اصطلاح انقطاع معاملات به معنای فرآیندی است که تعیین می‌کند معاملات انجام شده در تاریخ‌های نزدیک به تاریخ ترازنامه، به درستی به دوره‌های مربوط تخصیص یافته است. (به این آزمون، آزمایش میان‌بر نیز گویند- مترجم).هدف‌های برنامه حسابرسی

اثر اشتباهات انقطاع معاملات بر صورت‌های مالی، بسته به ماهیت و نوع اشتباه، متفاوت است؛ برای مثال، اشتباه انقطاع معاملات در مورد ثبت ماشین‌آلات و تجهیزات بر ترازنامه اثر می‌گذارد و احتمالاً اثری بر صورت سود و زیان ندارد؛ زیرا، برای دارایی‌های تحصیل شده در چند روز پیش از پایان سال مالی، استهلاکی محاسبه و ثبت نمی‌شود. از طرف دیگر، اشتباه انقطاع معاملات در مورد ثبت کالای ارسالی برای مشتریان هم بر موجودی‌های مواد و کالا و هم بر بهای تمام شده کالای فروش رفته محاسبه و ثبت نمی‌شود.

از طرف دیگر، اشتباه انقطاع معاملات در مورد ثبت کالای ارسالی برای مشتریان هم بر موجودی‌های مواد و کالا و هم بر بهای تمام شده کالای فروش رفته اثر می‌گذارد. برخی از صاحبکاران هم بر موجودی‌های مواد و کالا و هم بر بهای تمام شده کالای فروش رفته اثر می‌گذارد. برخی از صاحبکاران ممکن است برای ارائه تصویر بهتری از وضع مالی خود دفاتر حسابداری را «باز نگه دارند» تا دریافت‌های نقدی و درآمدهای حاصل از معاملات رخ داده در اوایل دوره بعد را جزء حساب‌های سال جاری منظور دارند.

حسابرسان برای آزمون انقطاع معاملات باید معاملات ثبت شده در چندین روز قبل و بعد از تاریخ ترازنامه را بررسی کنند تا از درستی ثبت این معاملات در دوره مربوط مطمئن شوند. در مواردی که مدارکی چون چک‌ها، گزارش‌های دریافت (رسیدهای انبار) و مدارک حمل کالا دارای شماره ردیف است، یادداشت‌ کردن آخرین شماره صادر شده طی سال، حسابرسان را در تشخیص اِعمال صحیح انقطاع ثبت معاملات یاری می‌کنند.

ارزش دارایی‌ها

تعیین ارزش دقیق دارایی‌ها به دانش جامعی از اصول پذیرفته شده حسابداری نیاز دارد. حسابرسان نه تنها باید از منطبق بودن روش حسابداری مورد استفاده برای ارزشیابی دارای‌ها با اصول پذیرفته شده حسابداری اطمینان حاصل کنند، بلکه باید مناسب بودن روش ارزشیابی را با شرایط موجود نیز تعیین نمایند. پس از آن که حسابرسان از مناسب بودن روش ارزشیابی اطمینان یافتند، به اجرای رو‌ش‌هایی خواهند پرداخت که درستی کاربرد روش ارزشیابی توسط صاحبکار را آزمون می‌کند.

بیشتر دارایی‌ها به بهای تمام شده ارزیابی می‌شود. از این رو، سند رسمی مدارک پرداخت یا سایر شواهد مثبته مربوط به بهای تمام شده تحصیل دارایی‌ها، یکی از متداولترین روش‌های حسابرسی است. چنانچه بهای تمام شده تحصیل دارایی مشمول استهلاک باشد، حسابرسان باید معقول بودن نحوه تسهیم آن را ارزیابی و محاسبات مربوط به مبلغ استهلاک نشده دارایی را اثبات کنند. در مورد دارایی‌هایی که به اقل بهای تمام شده یا بازار ارزیابی می‌شود، پی‌جویی قیمت‌های جاری بازار و بهای تمام شده تحصیل، هر دو، ضروری است.هدف‌های برنامه حسابرسی

صحت محاسبات ریاضی مدارک

مبلغ منعکس در صورت‌های مالی بابت یک دارایی، تقریباً همیشه حاصل جمع مبالغ اقلام کوچکتری است؛ برای مثال، مبلغ منعکس در صورت‌های مالی بابت موجودی‌های مواد و کالا ممکن است شامل بهای تمام شده هزاران، یا شاید صدها هزار، قلم کالای موجود در انبار باشد. حسابرسان قبل از رسیدگی به هر یک از اقلام باید صحت محاسبات ریاضی مدارک زیربنای موجودی‌ها را آزمون کنند تا از انباشت آنها به مبلغ مندرج در دفتر کال و در نتیجه،  مبلغ منعکس در صورت‌های مالی، اطمینان یابند. حسابرسان اغلب برنامه‌های عمومی حسابرسی برای آزمون صحت ریاضی مدارک استفاده می‌کنند.

نحوه ارائه در صورت‌های مالی و افشا

حسابرسان حتی پس از اثبات تمام مبالغ دارایی‌ها باید روش‌هایی را اجرا کنند تا مطمئن شوند که نحوه ارائه اقلام در صورت‌های مالی با اصول پذیرفته شده حسابداری و تفاسیر آنها و همچنین، با اصل کلی کفایت افشا، منطبق است. روش‌هایی که در این مورد به کار می‌رود، شامل بررسی رویدادهای بعد از تاریخ ترازنامه، جستجو برای یافتن معاملات اشخاص وابسته، پی‌جویی زیان‌های احتمالی، بررسی موارد افشای اقلامی چون اجاره‌های بلند مدت، محدودیت‌های استفاده از موجودی‌های نقد (مانده‌های جبرانی)، دارایی‌های گرو گذارده شده و سود حاصل از نگهداری موجودی‌های مواد و کالا، بررسی طبقه‌بندی و توصیف‌های به کار رفته در تمام صورت‌های مالی است.

مثالی از طراحی برنامه حسابرسی

هدف‌های کلی که در بالا توصیف شد در مورد انواع گوناگون دارایی‌ها کاربرد دارد. برای دستیابی به هدف‌های خاص حسابرسی هر دارایی باید روش‌های حسابرسی مربوط به آن طراحی شود. هدف‌های خاص حسابرسی، بر حسب نوع دارایی‌ و اصول پذیرفته شده حسابداری حاکم بر ارزشیابی و نحوه ارائه آن، تغییر می‌کند.

حسابرسان، طراحی برنامه حسابرسی هر حساب به خصوص را با تعیین هدف کلی حسابرسی براساس گزاره‌های منعکس در صورت‌های مالی آغاز می‌کنند؛ سپس، هدف‌های خاص حسابرسی را برای رسیدگی به آن حساب تعیین و در نهایت، روش‌های رسیدگی لازم برای حصول هر یک از هدف‌های خاص حسابرسی را طراحی می‌نمایند. شکل 2-10 این فرآیند را برای حساب‌های دریافتنی توصیف می‌کند و روابط بین گزاره‌های مدیریت، هدف‌های حسابرسی و روش‌های حسابرسی را نشان می‌دهد.

شکل 2-10 تنها یک نمونه از روش‌های حسابرسی برای هر هدف خاص حسابرسان را نشان می‌دهد. معمولاً‌ روش‌های بیشتری باید اجرا شود تا هر یک از هدف‌های حسابرسی برآورده گردد؛ برای مثال، دستیابی به هدف حسابرسی که تعیین می‌کند حساب‌های دریافتنی به نحو درست و مناسبی در صورت‌های مالی ارائه شده است تنها با اجرای روشی که افشای حساب‌های دریافتنی واگذار یا گرو گذارده شده را مشخص می‌کند، امکان‌پذیر نیست. برنامه حسابرسی باید شامل روش‌های دیگری چون روش‌های طراحی شده برای کشف مطالبات از اشخاص وابسته، باشد که دیگر جنبه‌های حساب‌های دریافتنی را مورد رسیدگی قرار می‌دهد.هدف‌های برنامه حسابرسی

هدف‌های حسابرسی مربوط به ارزیابی سیستم کنترل داخلی توسط حسابرسان در شکل 2-10 نیامده است. ارزیابی سیستم کنترل داخلی توسط حسابرسان می‌تواند شواهدی را درباره هر یک از گزاره‌های مربوط به یک حساب، فراهم آورد. هر گونه شواهدی که در نتیجه ارزیابی سیستم کنترل داخلی بدست آید سبب می‌شود میزان آزمون‌های محتوای لازم برای دستیابی به هدف حسابرسی مربوط،‌ کاهش یابد.

چهار فصل آتی این کتاب به رسیدگی‌های مربوط به گروه‌های اصلی دارایی‌ها، به ترتیب از وجوه نقد تا اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات و دارایی‌های نامشهود، می‌پردازد. هدف‌های خاص حسابرسی و نمونه‌ای از برنامه حسابرسی برای هر گروه دارایی ارائه می‌شود تا چارچوب بحث مورد نظر را فراهم آورد. باید توجّه داشت که برنامه‌های حسابرسی ارائه شده در این کتاب تنها نمونه‌ای از روش‌های متداول حسابرسی است. در عمل، برنامه‌های حسابرسی باید متناسب با نوع فعالیت و سیستم کنترل داخلی صاحبکار تهیه شود. روش‌های رسیدگی منظور شده در برنامه‌های حسابرسی یک کار حسابرسی ممکن است از روش‌های لازم برای کار دیگر، کاملاً متفاوت باشد.

اثبات اقلام صورت سود و زیان

مبالغ مندرج در صورت سود و زیان اغلب می‌تواند به آسانی همراه با اثبات حساب دارایی مربوط به آن، اثبات شود؛ برای مثال، پس از اثبات سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه (یا اوراق مشارکت)،‌ درآمد بهره آن می‌توانند با استفاده از نرخ بهره مربوط و یک محاسبه ساده اثبات گردد. در سایر موارد، مبالغ صورت سود و زیان با همان روش‌هایی که برای ارزشیابی دارایی‌های مرتبط بکار می‌رود، تعیین می‌شود؛ برای مثال، تعیین مبلغ مستهلک نشده اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات مستلزم محاسبه (یا آزمون) هزینه استهلاک سال است. تعیین ارزش خالص حساب‌های دریافتنی نیز نیاز به برآورد هزینه مطالبات مشکوک‌الوصول دارد.

برخی اقلام صورت سود و زیان، مانند درآمد فروش، نمی‌تواند با چنین روش‌های رسیدگی مستقیمی اثبات شود. اما هنگامی که حسابرسان از صحت حساب‌های دریافتنی و درستی ثبت آنها اطمینان می‌یابند، شواهد غیر مستقیم قابل ملاحظه‌ای در مورد درستی فروش‌های نسیه در اختیار خواهند داشت.هدف‌های برنامه حسابرسی

رسیدگی به مدارک عمومی

حسابرسان مستقل در مراحل اولیه رسیدگی باید خود را با جنبه‌های مختلف فعالیت شرکت صاحبکار آشنا کنند؛ برای مثال، حسابرسان باید شناختی از طرح سازمان، ساختار مالی شرکت، کارخانه و یا کارگاه‌ها، انواع تولیدات، رویه‌های حسابداری و روش‌های کنترلی صاحبکار به دست آورند. اما، اطلاعات به دست آمده درباره فعالیت‌های داخلی شرکت صاحبکار به خودی خود کافی نیست. حسابرسان برای تفسیر و ارزیابی صحیح این گونه اطلاعات باید محیطی را که شرکت صاحبکار در آن فعالیت می‌کند، بشناسند. قوانین و مقررات، دعاوی حقوقی احتمالی، وابستگی با سایر شرکت‌ها و قراردادهای خرید و فروش صاحبکار تنها چند نمونه از عواملی است که می‌تواند بر فعالیت‌های داخلی شرکت صاحبکار اثر بگذارد. حسابرسان می‌توانند با رسیدگی به مدارک عمومی صاحبکار اطلاعات زیادی را درباره محیط کار شرکت صاحبکار و نیز، فعالیت‌های داخلی آن به دست آورند. اصطلاح مدارک عمومی برای موارد زیر به کار می‌رود:

1. مدارک غیر مالی:

الف- شرکت‌‌نامه و اساسنامه.

ب- قراردادهای مشارکت شرکا.

پ- صورتجلسات هیأت مدیره و مجامع عمومی.

ت- قراردادهای منعقد شده با مشتریان و فروشندگان مواد و کالا.

ث- قراردادهای استخدامی روسا و کارکنان، شامل قراردادهای با اتحادیه‌های صنفی و کارگری طرح‌های حق تقدم خرید سهام، سهیم شدن کارکنان در سود، پاداش و بازنشستگی.

ج- قوانین و مقررات دولتی که به طور مستقیم بر شرکت صاحبکار اثر دارد.هدف‌های برنامه حسابرسی

چ- پرونده‌های مکاتبات.

2. مدارک مالی:

الف- اظهارنامه‌های مالیاتی سال‌های گذشته.

ب- صورت‌های مالی و گزارش‌های سالانه سال‌های گذشته.

پ- تقاضای پذیرش در بورس و سایر مدارکی که پس از پذیرفته شدن در بورس، به بورس ارائه شده است.

3. مدارک حسابداری:

الف- دفتر کل.

ب- دفتر روزنامه عمومی.

بررسی این گونه مدارک قاعدتاً باید حسابرسان را در شناسایی مسائل نیازمند به توجّه زیاد در حین حسابرسی، یاری کند. حسابرسان همچنین، شناختی از ویژگی‌ها، سیاست‌ها و طرح‌های (آتی) تجاری صاحبکار بدست می‌آورند که آنان را قادر می‌سازد تا از انطباق معاملات منعکس در حساب‌ها با رهنمودهای مدیریت و چگونگی انجام یافتن آنها بر اساس مجوزهای صادر شده مدیریت، اطمینان یابند.

چنانچه اعضای گروه حسابرسی با تاریخچه و مسائل شرکت صاحبکار، وظایف و مسئولیت‌های کارکنان ارشد اصلی شرکت، و ماهیت و کیفیت مدارک و روش‌های حسابداری صاحبکار کاملاً آشنا باشند، خواهند توانست مراحل مختلف حسابرسی را با اطمینان اجرا کنند. چنانچه حسابرسان پیش از شروع به تجزیه و تحلیل معاملات و اثبات مانده حساب‌ها، این گونه اطلاعات زیربنایی را بدست نیاوردند، آنان کار خود را چون ماشین و بدون درک اهمیت واقعی از اغلب شواهدی که رسیدگی می‌کنند، انجام خواهند داد.هدف‌های برنامه حسابرسی

شرکتنامه و اساسنامه

نخستین باری که صورت‌های مالی شرکت صاحبکار مورد رسیدگی قرار می‌گیرد، حسابرسان نسخه‌ای از اظهارنامه ثبت، شرکتنامه و اساسنامه شرکت را دریافت می‌کنند. اظهارنامه ثبت شرکت سندی است که توسط مؤسسین شرکت تهیه و امضا می‌شود. در اظهارنامه ثبت شرکت معمولاً نام، موضوع، مرکز اصلی و مدت شرکت، هویت کامل و اقامتگاه موسسین شرکت؛ سرمایه نقدی و غیر نقدی، تعداد و نوع سهام، مبلغ اسمی هر سهم، میزان تعهد هر یک از مؤسسین و مبلغ پرداخت شده توسط هر یک از آنان آورده می‌شود.

شرتکنامه سندی است که به وسیه مؤسسین شرکت تهیه و امضاء می‌شود. شرکتنامه (که تنظیم آن برای تشکیل شرکت‌های سهامی، قانوناً الزامی نیست) حاوی اطلاعاتی چون نام شرکت و نوع آن، موضوع شرکت، تابعیت و مرکز اصلی شرکت، اسامی شرکا یا موسسین و محل اقامت آنان، مبلغ سرمایه نقدی و غیر نقدی،  میزان سهم‌الشرکه هر یک از شرکا، تاریخ تشکیل شرکت و مدت آن، تعداد مدیران و حدود اختیارات آنان، هویت بازرس (یا بازرسان) اصلی و علی‌البدل شرکت، محل شعب شرکت و ترتیبات انحلال شرکت، است.هدف‌های برنامه حسابرسی

اساسنامه سندی است حاوی مواد و مقررات حاکم بر روابط حقوقی شرکا یا سهامداران. در اساسنامه معمولاً نام، نوع، مدت، مرکز اصلی و شعب شرکت؛‌ مبلغ سرمایه و جزئیات آن؛ اهم از عملیات مجاز (موضوع شرکت)؛ اختیارات، وظایف، مسئولیت‌ها و چگونگی تشکیل و رسمیت ارکان شرکت (یعنی، مجامع عمومی، هیأت مدیره و بازرسان)؛ چگونگی و شرایط دریافت وام و اعتبار؛ سال مالی، ترتیب تهیه و ارائه گزارش‌های مالی؛ نحوه تغییر اساسنامه؛ و انحلال اختیاری آورده می‌شود.

نسخه‌ای از اظهارنامه ثبت، شرکتنامه و اساسنامه در پرونده دائمی نگهداری می‌شود تا مراجعه به آنها در حسابرسی‌های بعدی تسهیل گردد.هدف‌های برنامه حسابرسی

قراردادهای مشارکت شرکا

در حسابرسی شرکت‌های ضمانتی، قرارداد مشارکت شرکا باید همانند شرکتنامه و اساسنامه شرکت‌های سهامی مورد بررسی و رسیدگی قرار گیرد. قرارداد مشارکت شرکا، توافقی است بین شرکای ضشرکت درباره چگونگی اداره امور و عملیات شرکت. اطلاعات موجود در این گونه قراردادها معمولاً‌ شامل موارد زیر است:

1. نام و نشانی شرکت.
2. نام و نشانی هر یک از شرکا.
3. مبلغ، تاریخ سرمایه‌گذاری و نوع سرمایه‌گذاری هر یک از شرکا.
4. چگونگی تقسیم سود، میزان حقوق و دستمزد شرکا، بهره سرمایه ومحدودیت‌های مترتب بر برداشت شرکا.
5. وظایف، مسئولیت‌ها و اختیارات هر شریک.
6. چگونگی بیمه عمر شرکا.
7. چگونگی انحلال و تقسیم دارایی‌های شرکت.

حسابرسان در حسابرسی‌های بعدی باید تغییرات اعمال شده در قرارداد مشارحکت را اخذ و در پرونده دائمی نگهداری کنند. چنانچه در فاصله دو حسابرسی، تغییری رخ نداده باشد باید این مطلب را در پرونده دائمی یادداشت نماید.هدف‌های برنامه حسابرسی

صورتجلسات مجامع عمومی و هیأت مدیره

صورتجلسات مجمع عمومی و هیأت مدیره، مدرک رسمی از مذاکرات و تصمیمات اتخاذ شده در جلسات هیأت مدیره و مجامع عمومی شرکت است. بررسی و تصمیم‌گیری در مورد گزارش‌های مالی و فعالیت‌های هیأت مدیره، چگونگی و شرایط انتخاب مدیران و بازرسان شرکت، توزیع سود، حق حضور و پاداش اعضای هیأت مدیره، تفویض اختیارات به هیأت مدیره و تحصیل یا واگذاری شرکت‌های فرعی، نمونه‌هایی از تصمیماتی است که در مجامع عمومی عادی صاحبان سهام گرفته می‌شود.

تأیید و انتصاب مؤسسه حسابرسی پیشنهاد شده توسط هیأت مدیره نیز یکی دیگر از وظایف مجامع عمومی عادی صاحبان سهام است. نماینده (یا نمایندگان) مؤسسه حسابرسی به منظور پاسخگویی به موارد مربوط به کنترل‌های داخلی و عملیات مالی شرکت، در جلسات مجامع عمومی عادی صاحبان سهام حضور می‌یابند. تصمیم‌گیری نسبت به هر گونه تغییر در مواد اساسنامه، افزایش یا کاهش سرمایه و چگونگی آن، و انحلال پیش از موعد شرکت، منحصراً در اختیار مجامع عمومی فوق‌العاده صاحبان سهام است.هدف‌های برنامه حسابرسی

هیأت مدیره شرکت جز درباره موضوعاتی که صراحتاً در صلاحیت مجامع عمومی است می‌تواند تصمیم‌گیری کند مشروط بر آن که تصمیمات و اقدامات آنان در حدود موضوع شرکت باشد.

صورتجلسات هیأت مدیره معمولاً حاوی مصوباتی درباره صدور مجوز معاملات، آئین‌نامه‌های داخلی شرکت، عزل و نصب کلیه مأموران و کارکنان شرکت، گشایش و بستن حساب‌های بانکی، چگونگی وصول مطالبات و پرداخت‌ بدهی‌های شرکت، تعیین امضاهای مجاز، اقامه دعوا علیه اشخاص ثالث، تعیین حقوق و مزایای مدیران و کارکنان شرکت، تعیین روش‌های عمده حسابداری مورد استفاده شرکت، انعقاد قراردادهای بلند مدت با مشتریان و فروشندگان مواد و کالا و اجاره‌های بلند مدت، پیشنهاد ایجاد اندوخته‌های اختیاری، پیشنهاد میزان و چگونگی تقسیم سود و پیشنهاد اصلاح اساسنامه به مجامع عمومی و نظایر آن است. علاوه بر این، خلاصه مذاکرات هیأت مدیره درباره دعاوی در شرف طرح، بازرسی‌های مقامات ذیصلاح قانونی و سایر موارد زیان‌های احتمالی نیز ممکن است در صورتجلسات هیأت مدیره ثبت شود.

کمیته‌های هیئت مدیره  هیأت مدیره شرکت‌های بزرگ معمولاً‌ با واگذاری هر جنبه خاص عملیات به یک کمیته، امور شرکت را اداره می‌کنند. کمیته حسابرسی و کمیته سرمایه‌گذاری، دو نمنونه مشهور از کمیته‌های هیأت مدیره است. همان گونه که در فصل‌های 4 و 5 جلد اول این کتاب آمده است، کمیته حسابرسی هم با حسابرسان مستقل و هم با حسابرسان داخلی شرکت ارتباط نزدیک دارد و ممکن است در مذاکرات مربوط به ضعف‌های سیستم کنترل داخلی، رویه‌های حسابداری و اعمال غیر قانونی احتمالی یا تقلب‌های احتمالی مدیریت نیز درگیر شود. کمیته سرمایه‌گذاری، فعالیت‌های سرمایه‌گذاری توسط مدیریت را در فواصل زمانی معین مورد بررسی و تصویب قرار می‌دهد. صورتجلسات کمیته‌های هیأت مدیره نیز به اندازه صورتجلسات هیأت مدیره، از لحاظ رسیدگی‌های حسابرسان حایز اهمیت است.هدف‌های برنامه حسابرسی

روش بررسی صورتجلسات مجامع عمومی و هیأت مدیره  در حسابرسی نخستین ممکن است پرونده دائمی نگهداری می شود و در حسابرسی‌های بعدی نیز برحسب مورد و لزوم، صورتجلسات جدید به آن اضافه می‌گردد.

سرپرست گروه رسیدگی نسخه‌ای از تمام صورتجلسات هیأت مدیره، از جمله صورتجلسات کمیته‌های هیأت مدیره، و مجامع عادی و فوق‌العاده صاحبان سهام را از دبیر جلسات یا دیگر مسئولیت شرکت دریافت می‌کند. نسخه‌های دریافتی باید توسط مسئولین شرکت گواهی گردد و به منظور حصول اطمینان از کامل و دقیق بودن آنها، نسخ مزبور باید با اصل صورتجلسات تطبیق داده شود.

حسابرسان با بررسی صورتجلسات مجامع عمومی و هیأت مدیره (1) تاریخ تشکیل و حضور اعضا را به تعداد مقرر (حد نصاب) و (2) خلاصه‌ای از صورتجلسات را که فکر می‌کنند بر چگونگی اجرای حسابرسی آنان اثر می‌گذارد، یادداشت می‌کنند. اطلاعات کم اهمیت می‌تواند به سرعت مرور شود و یادداشت کردن نکات می‌تواند به مواردی محدود گردد که پی‌جویی آنها در طول رسیدگی‌ها، ضروری به نظر می‌رسد. برای این مرحله از کار، هیچ جایگزینی برای ترجبه و پختگی قضاوت و حسابرسان وجودن ندارد؛ صورتجلسات عموماً حاوی نکات مختلفی است از نکات حایز اهمیت برای حسابرسی گرفته تا نکاتی که با آسودگی خاطر می‌توان از آنها گذشت.هدف‌های برنامه حسابرسی

مصوبه‌های عمده‌ای چون اعلام سود سهام و مجوز اخذ وام و اعتبار که در صورتجلسات ثبت شده است معمولاً به اقداماتی می‌انجامد که مستلزم ثبت در دفاتر حسابداری است. حسابرسان با پیشرفت اجرای عملیات حسابرسی باید مصوبه‌ها را از صورتجلسات به دفاتر و مدارک حسابداری شرکت ردیابی کنند و نسخه‌های صورتجلسات مربوط و کاربرگ تجزیه و تحلیل حساب مورد نظر را به یکدیگر عطف دهند. همچنین، رویدادهایی که در دفاتر حسابداری ثبت شده است و معمولاً به مجوز هیأت مدیره نیاز دارد باید به نسخه صورتجلسات موجود نزد حسابرسان ردیابی و به یکدیگر عطف داده شود.

چگونگی تعیین در اختیار قرار گرفتن تمامی صورتجلسات  حسابرسان چگونه مطمئن می‌شوند که کلیه صورتجلسات در اختیار آنان قرار گرفته است؟ اولاً، حسابرسان پرونده دائمی را برای آگاهی از انواع کمیته‌های مختلف هیأت مدیره و جداول زمان‌بندی تاریخ تشکیل جلسات عادیم هر یک از کمیته‌ها بررسی می‌کنند. ثانیاً، اولین اقدام در هر جلسه هیأت مدیره یا کمیته‌های آن معمولاً تصویب صورتجلسه مذاکرات جلسه قبل است.

بدین ترتیب، حسابرسان می‌توانند آخرین صورتجلسه موجود را بررسی و تاریخ تشکیل جلسه قبلی را تعیین کنند و از این راه، صورتجلسات گذشته را مرور و در نتیجه، تاریخ تشکیل تمام جلسات را مشخص کنند و صورتجلسات مربوط را بخواهند. حسابرسان همچنین باید تأییدیه‌ای حاکی از در اختیار قرار دادن کلیه صورتجلسات (اعم از هیأت مدیره و کمیته‌های آن) از مدیریت دریافت کنند. خودداری شرکت صاحبکار از تسلیم نسخه‌ای از کلیه صورتجلسات، محدودیتی عمده در دامنه رسیدگی حسابرسان به وجود می‌آورد. استانداردهای پذیرفته شده حسابرسی[2] مقرر می‌دارد که حسابرسان در موارد وجود محدودیت عمده در دامنه رسیدگی، نسبت به صورت‌های مالی عدم اظهار نظر ارائه کنند.

ارتباط صورتجلسات شرکت با هدف‌های حسابرسی  نوع و ماهیت اطلاعاتی که باید از صورتجلسات استخراج شود و فایده‌آنها برای  حسابرسان می‌تواند با ذکر چند مثال روشن گردد. شکل 3-10 چندین هدف حسابرسی و رویدادهای مربوط به آنها را نشان می‌دهد که معمولاً نیاز به مصوبه هیأت مدیره یا کمیته‌های آن دارد.هدف‌های برنامه حسابرسی

قراردادهای منعقده توسط شرکت صاحبکار

حسابرسان باید در آغاز کار حسابرسی، نسخه‌ای از کلیه قراردادهای عمده صاحبکار را دریافت کنند. اطلاعاتی که از این گونه قراردادها به دست می‌آید ممکن است حسابرسان را در تجزیه و تحلیل حساب‌هایی چون پیش‌پرداخت به فروشندگان، علی‌‌الحساب‌های پرداختی بابت پیشرفت کار موضوع قراردادهای ساختمانی و طرح‌های تقدم خرید سهام یاری رساند. حسابرسان ممکن است علاوه بر قراردادهای ساخت و تولید منعقد شده با دستگاه‌های دولتی و سایرین، قراردادهای منعقد شده با فروشندگان مواد و کالا، موافقتنامه‌های استفاده از نام تجارتی، قراردادهای کارگری، اجاره‌های بلند مدت، طرح‌های بازنشستگی و حق تقدم خرید سهام و قراردادهای پرداخت پاداش به رؤسا و مدیران شرکت صاحبکار را بررسی کنند.

مفاد قراردادهای موجود اغلب عاملی عمده در تعیین توان پرداخت بدهی و برآورد میزان سودآوری آتی صاحبکار است. چنانچه رسیدگی‌ به نمایندگی از طرف سرمایه‌گذاران بالقوه، وام و اعتباردهندگان یا خریداران شرکت صورت می‌گیرد، نوع و ماهیت قراردادهای منعقده با مشتریان ممکن است مهم‌ترین عامل تعیین ارزش روز شرکت باشد.

حسابرسان ممکن است برای تفسیر قراردادهای عمده، گهگاه، به کمک مهندسان،‌ حقوقدانان و سایر کارشناسان نیاز پیدا کنند. قراردادها ممکن است دارای موادی درباره سود خالص یا سرمایه در گردش باشد. اما،  متأسفانه تنظیم‌کنندگان این گونه قراردادها معمولاً از معنای واقعی این گونه واژه‌ها در حسابداری، بی‌اطلاعند. مهارت در تجزیه و تحلیل آثار مالی قراردادها، تخصصی است که روز به روز برای حسابرسان با اهمیت‌تر می‌شود.

نام و آدرس طرفین قرارداد، تاریخ مؤثر و طول مدت قرارداد، زمان‌بندی اجرای قرارداد، شرایط و چگونگی تعدیل قیمت‌ها (مانند، تعدیلات مربوط به تغییر شاخص هزینه زندگی)، راه‌حل اختلافات، موارد فسخ قرارداد و مفاد مربوط به حسابرسی مدارک به منظور تعیین مبالغ بدهی، از جمله مواردی است که حسابرسان باید در بررسی‌ قراردادها به آن توجّه کنند.

قوانین و مقررات

اگرچه حسابرسان مستقل، تخصصی در حقوق و تعبیر و تفسیر قوانین ندارند و قاعدتاً نمی‌توانند درباره مسائل حقوقی، طرف مشاوره صاحبکار واقع شوند، اما هر حسابرس مستقلی باید (1) قوانین و مقررات حاکم بر حرفه و عملیات حسابرسی را به طور کامل بداند؛‌ (2) آگاهی متعارف از قوانین و مقررات جاری کشور داشته باشد و (3) با قوانین و مقررات حاکم بر مؤسسه تحت رسیدگی و معاملات و فعالیت‌های آن آشنا باشد.هدف‌های برنامه حسابرسی

در مواردی که مسئله‌ای حقوقی در کار حسابرسی، مؤثر یا مستلزم افشا در صورت‌های مالی است، حسابرس باید درباره آن مسئله با وکیل یا مشاور حقوقی صاحبکار و در موارد مقتضی، با مشاور حقوقی خود مشورت و تبادل نظر بنماید. اهم قوانین و مقرراتی که آشنایی حسابرسان با آنها لازم است، به شرح زیر می‌باشد:

الف- قوانین و مقررات مربوط به حرفه و عملیات حسابرسی

1. مهمترین قانونی که در گذشته درباره حرفه حسابرسی در ایران به تصویب رسید مواد 275 تا 281 قانون مالیات‌های مستقیم، مصوب سال 1345 بود که شرایط انتخاب، ارجاع کار، گزارش و استقلال حسابداران رسمی را مقرر می‌داشت. به استناد و در اجرای این قانون، آئین‌نامه مربوط به نحوه انتخاب و اساسنامه کانون حسابداران رسمی در سال‌های 1346 و 1351 به تصویب رسید
4. اما با بروز انقلاب اسلامی که به انتخاب مدیران دولتی برای تعدادی از شرکت‌ها، مصادره شرکت‌های متعلق به تعدادی از سرمایه‌داران وابسته و ملی کردن تعدادی از صنایع[3] انجامید، فعالیت‌ مؤسسات حسابرسی موجود با اشکالات جدی مواجه و سرانجام در سال 1359 در لایحه قانونی مربوط به اصلاح پاره‌ای از مواد قانون مالیات‌های مستقیم[4] مصوب شورای انقلاب، مواد راجع به حسابداران رسمی لغو و کانون حسابداران رسمی منحل گردید. آشنایی با قانون و مقررات فوق می‌تواند از لحاظ آگاهی از سوابق امر، برای حسابرسان مفید باشد.هدف‌های برنامه حسابرسی

1. در پی افزایش روزافزون شرکت‌های دولتی، شرکت سهامی حسابرسی که سهام آن تماماً متعلق به دولت بود در سال 1350 تشکیل شد و مسئولیت حسابرسی شرکت‌های دولتی را عهده‌دار گردید. مالکیت و تسلط بخش عمومی بر تعدادی از شرکت‌ها و سایر واحدهای اقتصادی به دنبال ملی کردن تعدادی از صنایع و مصادره تعدادی از شرکت‌ها در سال‌های 1359 تا 1361 موجب ایجاد مؤسسه حسابرسی سازمان صنایع ملی و سازمان برنامه[5]، مؤسسه حسابرسی بنیاد مستضعفان[6] و مؤسسه حسابرسی شاهد[7] شد.
5. این مؤسسات به موجب قانون تشکیل سازمان حسابرسی[8]، در هم ادغام شد و سازمان حسابرسی عملاً در سال 1367 شروع به فعالیت کرد. در قانون و اساسنامه قانونی سازمان حسابرسی[9]، وظایف بازرسی قانون و امور حسابرسی کلیه دستگاه‌هایی که مالکیت عمومی بر آنها مترتب است، به سازمان حسابرسی محول گردیده و علاوه بر آن، سازمان حسابرسی به عنوان مرجع تخصصی رسمی تدوین اصول و ضوابط حسابرسی معین شده است.[10] کلیه حسابرسان مستقل باید با قانون و اساسنامه سازمان حسابرسی آشنا باشند، اما حسابرسان مستقلی که در آن سازمان یا برای آن کار می‌کنند باید از مقررات قانونی و اساسنامه سازمان حسابرسی کاملاً مطلع باشند.

1. علاوه بر قوانین و مقررات فوق که مقرراتی را درباره حسابرسی وضع کرده است با توجّه به این که به موجب قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذیصلاح به عنوان حسابدار رسمی، وظایف بازرس و حسابرس تلفیق شده است، آگاهی کامل از مواد 144 تا 156 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت درباره بازرسان شرکت‌های سهامی که از جمله مقررات حاکم بر کار حسابرسی و حسابرسان است، برای حسابرسان مستقل لازم می‌باشد.

1. به دنبال اتخاذ سیاست‌های جدید اقتصادی در سال 1372، قانونی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید که نحوه استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران رسمی را برای حسابرسی و بازرسی قانونی شرکت‌های سهامی و برخی دیگر از مؤسسات انتفاعی مقرر می‌دارد. به موجب این قانون، مقرر است آئین‌نامه‌های مربوط به چگونگی استفاده از خدمات و گزارش‌ها، تعیین صلاحیت و چگونگی انتخاب و اساسنامه جامعه حسابداران رسمی ایران به تصویب هیأت وزیران برسد و جامعه حسابداران رسمی ایران تشکیل شود. آگاهی کامل از این قانون و آئین‌نامه و سایر مقرراتی که در اجرای آن تهیه و تصویب می‌شود برای حسابرسان مستقل ضروری است.هدف‌های برنامه حسابرسی

ب- قوانین و مقررات تجاری

قوانین و مقررات حاکم بر تأسیس، تشکیل، ثبت، روابط بین شرکا و سهامداران، معاملات و عملیات واحدهای انتفاعی از مهم‌‌ترین قوانینی است که آگاهی از آنها برای حسابرسان مستقل لازم است. اهم قوانین و مقررات مزبور عبارت است از:

1. قانون تجارت مصوب سال 1310 و آئین‌نامه‌های اجرایی آن.
2. اصلاحیه قانون تجارت درباره شرکت‌های سهامی، مصوب 1347 و آئین‌نامه‌های مربوط.
3. قانون اداره تصفیه امور ورشکستگی و آئین‌نامه‌های مربوط به امور ورشکستگی
4. قانون ثبت شرکت‌ها و مالکیت‌های صنعتی و نظامنامه‌ها و آئین‌نامه‌های مربوط و همچنین آئین‌نامه مربوط به ثبت تشکیلات و مؤسسات غیر تجاری.
5. قانون ثبت علایم و اختراعات و آئین‌نامه‌های مربوط.
6. قانون صدور چک.

پ- قوانین و مقررات مالیاتی

قوانین و مقرراتی که وظایف مؤدیان را از لحاظ ثبت و نگهداری مدارک‌، اسناد و دفاتر منظم و تسلیم اظهارنامه و محاسبه و پرداخت مالیات، وصول و ایصال مالیات‌های تکلیفی معین می‌کند، از جمله مقرراتی است که آگاهی از آن برای حسابرسان ضروری است. قانون مالیات‌های مستقیم، مصوب سال 1366 و آئین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های اجرایی آن از جمله مهم‌ترین این نوع از قوانین است.هدف‌های برنامه حسابرسی

ت- قوانین و مقرارت مربوط به اموال و معاملات

قوانین و مقررات مربوط به اموال، عقود و معاملات از جمله قوانین حاکم بر فعالیت‌های مؤسسات است و از این رو، آگاهی حسابرسان مستقل از آنها لازم است. در این مورد، حسابرسان مستقل باید با بهای مربوط به اموال، اسباب تملک، عقود و معاملات و الزامات را از قانون مدنی و قانون و‌ آئین‌نامه‌های مربوط به عملیات بانکی بدون ربا بدانند.

ث- قوانین کار و تأمین اجتماعی

مسئولیت کارفرمایان در مقابل کارکنان را قوانین کار و تأمین اجتماعی معیین و مقرر می‌کند. بنابراین، آگاهی از قوانینی که تعهداتی را برای کارفرما در این گونه موارد فراهم می‌نماید، برای حسابرسان مستقل لازم است.

ج- قوانین و مقررات ناظر بر مؤسسات دولتی

در مواردی که شرکت‌ها یا مؤسسات انتفاعی دلوتی حسابرسی می‌شوند، آشنایی با مقررات خاص حاکم بر این گونه مؤسسات لازم می‌باشد. از جمله قوانین و مقرراتی که در این مورد وجود دارد عبارت است از؛ قانون محاسبات عمومی، قانون برنامه و بودجه و قوانین مربوط به تأسیس، تشکیل و فعالیت هر یک از این مؤسسات.

چ- قوانین خاص

برخی از فعالیت‌های اقتصادی تحت قوانین و مقررات خاص صورت می‌گیرد؛ مثلاً، مؤسسات آب و برق تحت قوانین و مقررات خاص اداره می‌شوند. از این رو، در حسابرسی هر یک از این گونه مؤسسات، چنانچه فعالیت مؤسسه مورد رسیدگی تابع قوانین و مقررات خاصی باشد، آگاهی از آن قوانین برای انجام دادن حسابرسی آن مؤسسه لازم است.

اعملا غیر قانونی صاحبکار  تأثیر قوانین و مقررات مختلف بر صورت‌های مالی صاحبکار متفاوت است. برخی از قوانین بر صورت‌‌های مالی صاحبکار اثر مستقیم دارد و در هر نوبت حسابرسی به آنها توجه خاص مبذول می‌شود؛ برای مثال، قانون مالیات‌های مستقیم که بر مالیات بر درآمد بیشتر صاحبکاران اثر می‌گذارد. مسؤولیت حسابرسان نسبت به کشف موارد نقض این گونه قوانین به مراتب بیشتر از مسؤولیت آنان نسبت به کشف اعمال غیر قانونی ناشی از نقض قوانینی است که تنها به طور غیر مستقیم بر صورت‌های مالی صاحبکار اثر می‌گذارد. یک عمل غیر قانونی، ممکن است نیاز به انعکاس در صورت‌های مالی داشته باشد و حتی ممکن است تداوم فعالیت شرکت صاحبکار را زیر سؤال ببرد.هدف‌های برنامه حسابرسی

همان گونه که در استاندارد حسابرسی اعمال غیر قانونی صاحبکار آمده است، رسیدگی‌های منطبق با استانداردهای پذیرفته شده حسابرسی حسابرسان باید به گونه‌ای طراحی و برنامه‌ریزی شود که از کشف اعمال غیر قانونی با اثر مستقیم بر صورت‌های مالی، اطمینانی معقول بدست آید؛ مسئولیتی مشابه مسؤولیت حسابرسان نسبت به کشف اشتباهات و سوء جریانات با اهمیت. حسابرسی عموماً برای کشف موارد نقض قوانینی که اثر غیر مستقیم بر صورت‌های مالی دارد، مبنایی فراهم نمی‌آورد. در برخی کشورها، مردم و رسانه‌های گروهی، گهگاه، حسابرسان را به دلیل کشف نکردن اعمال غیر قانونی صاحبکارشان، سرزنش می‌کنند.

تنها اشخاص آگاه از دامنه و محدودیت‌های حسابرسی می‌دانند که به دلیل ماهیت حسابرسی نمی‌توان برای کشف تمام انواع اعمال غیر قانونی صاحبکار، بر حسابرسی اتکا کرد. البته، برخی از روش‌های حسابرسی، چون مطالعه و بررسی صورتجلسات هیأت مدیره و پرس و جو از مدیریت و وکیل حقوقی صاحبکار، گاه به کشف برخی از اعمال غیر قانونی صاحبکار منجر می‌شود. حسابرسان همچنین، نسبت به اطلاعاتی که احتمال رخ دادن عمال غیر قانونی را دربردارد؛ مانند، وجود معاملات غیر مجاز، پی‌جویی‌های مقامات قانونی و پرداخت‌های سنگین یا غیر عادی؛ در تمام طول رسیدگی‌های خود باید هشیارانه عمل کنند.

حسابرسان مستقل تحت هیچ شرایطی نباید از آن دسته از اعمال صاحبکار که می دانند نادرست یا غیر قانونی است، چشم‌پوشی کنند. یا آنها را نادیده بگیرند. این بدان معنا نیست که حسابرسان مستقل باید این گونه اعمال را به مقامات قانونی گزارش کنند؛ بلکه بدان معناست که حسابرسان مستقل نباید اجازه دهند نام مؤسسه حسابرسی آنان با آن دسته از صورت‌های مالی ارتباط پیدا کند که گمراه‌کننده است یا اعمالی را پنهان می‌دارند که منطقاً قابل دفاع نیست.هدف‌های برنامه حسابرسی

چنانچه حسابرسان مستقل از وجود اعمال نادرست یا اعمالی که به وضوح غیر قانونی است آگاه باشند باید تلاش کنند اثر (یا آثار) آن را بر صورت‌های مالی، تعیین کنند. انجام دادن این کار مستلزم مشورت با وکیل حقوقی یا دیگر کارشناسان است. حسابرسان همچنین باید موضوع را با مدیریت ارشد صاحبکار در میان گذارند و به کمیته حسابرسی هیأت مدیره (در صورت وجود) نیز اطلاع دهند تا اقدامات اصلاحی بتواند صورت گیرد. افشای لازم در صورت‌های مالی یا اصلاح و تعدیل آن نیز باید به عمل آید. چنانچه صاحبکار از انجام دادن اقدامات مناسب سر باز زند، حسابرسان باید رابطه خود را با آن صاحبکار قطع کنند. چنین عملی از طرف حسابرسان نشانه روشنی است از این که نمی‌خواهند به هیچ وجه با اعمال متقلبانه و غیرقانونی مرتبط شوند.[11]

کشف تقلبات  چند تقلب بزرگ، از جمله ارائه صورت‌های مالی حساب‌آرایی شده، در سال‌های اخیر در برخی کشورها رخ داده که خسارات فراوانی را به سرمایه‌‌گذاران وارد کرده است. تمیز تقلب‌کارکنان از تقلب مدیریت برای بررسی مسؤولیت حسابرسان نسبت به کشف تقلبات مفید است. تقلب کارکنان، اعمال خلافی است که با وجود تلاش مدیریت در پیشگیری از آنها در داخل شرکت رخ می‌دهد. همان گونه که در فصل پنجم از جلد اول این کتاب آمده است، سیستم کنترل داخلی قوی به منزله سپری است در برابر تقلب‌ کارکنان. سهم حسابرسان مستقل در پیشگیری از تقلب کارکنان، مطالعه و بررسی سیستم کنترل داخلی و ارائه پیشنهادهایی در جهت بهبود آن است.

تقلب مدیریت  تقلب مدیریت هنگامی رخ می‌دهد که مدیران ارشد شرکت، به طور آگاهانه سهامداران، اعتباردهندگان و حسابرسان مستقل را فریب می‌دهند. هدف مدیریت از تقلب، عموماً انتشار صورت‌هایی است که در آمد شرکت و قدرت مالی آن را بیش از واقع نشان دهد؛ برای مثال، مدیریت می‌تواند با بیش از واقع نشان دادن نتایج عملیات و وضعیت مالی شرکت، حقوق و پاداش بیشتری دریافت دارد یا از حق تقدم خرید سهام و قیمت روز بالاتری برای سهام خود بهره‌مند شود. تقلب مدیریت از چنان اهمیتی در حرفه حسابرسی برخوردار است که سبب تشکیل کمیته ملی گزارشگری مالی متقلبانه توسط نهادهای عمده حسابداری در آمریکا شده است.

هدف این کمیته، شناسایی عوامل ایجادکننده گزارشگری متقلبانه و یافتن راه‌های پیشگیری از وقوع آن، مانند نقش حسابرسان مستقل و داخلی، است. استاندارد حسابرسی مسؤولیت حسابرسان نسبت به کشف اشتباهات و سوء جریانات به گونه‌ای که توسط کمیته استانداردهای پذیرفته شده حسابرسی ارائه شده بود، مورد تأیید اصولی این کمیته قرار گرفت. همان گونه که در فصل 4 از جلد اول این کتاب آمده است، حسابرسان موظفند رسیدگی‌های خود را به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که از کشف اشتباهات و سوء جریانات با اثر با اهمیت بر صورت‌‌های مالی، اطمینان معقول کسب کنند و رسیدگی‌های خود را با اعمال دقت و مهارت انجام دهند.

هدف‌های برنامه حسابرسی

حسابرسان باید توجه خاصی به شرایطی داشته باشند که انگیزه تقلب مدیریت؛ مانند، وضعیت مالی نه چندان خوب شرکت، ورشکستگی‌های زیاد در رشته‌ای که شرکت صاحبکار در آن فعالیت می‌کند یا ضرورت حفظ روند رشد سودآوری شرکت به منظور تثبیت قیمت سهام شرکت‌ در بورس اوراق بهادار، را ایجاد می‌کند.

پرونده‌های مکاتبات

پرونده‌‌های مکاتبات عمومی صاحبکار می‌تواند اطلاعات گرانبهایی را برای حسابرسان داشته باشد، اما، یافتن این گونه اطلاعات در مجموعه پرحجمی از پرونده‌های مکاتبات عمومی، امری است بسیار وقت‌گیر و پرهزینه. هنگامی که بررسی صورتجلسات، قراردادها یا سایر پرونده‌ها حاکی از وجود مکاتبات عمده و مورد توجه حسابرسان باشد، حسابرسان باید از مسئولین شرکت بخواهند که نسخه‌ای از آنها را در اختیار آنان قرار دهد. علاوه بر این، پرونده‌های مکاتبات صاحبکار با بانک و سایر مؤسسات اعتباری، وکلای حقوقی شرکت، دفاتر اسناد رسمی و دستگا‌ه‌های دولتی نیز معمولاً توسط افراد تیم رسیدگی، مطالعه و بررسی می‌شود. مکاتبات صاحبکار عموماً به عنوان مدارک موثق تلقی می‌شود، اما چنانچه تردیدی نسبت به درستی آنها وجود داشهت باشد، حسابرسان ممکن است تأیید محتوای مکاتبات را از نویسندگان آنها درخواست کنند.

اظهارنامه‌های مالیاتی سال‌های گذشته

بررسی اظهارنامه‌های مالیاتی سال‌های گذشته و برگ‌های تشخیص صادرشده در ارتباط با آنها کمک موثری است به حسابرسان در برنامه‌ریزی نسبت به خدمات مشاوره مالیاتی که باید طبق مفاد توافقنامه حسابرسی ارائه کنند. همواره این احتمال وجود دارد که مالیات تشخیصی مقامات مالیاتی نسبت به عملکرد سال‌های اخیری که هنوز برگ تشخیص قطعی برای آنها صادر نشده است، بیش از برآورد صاحبکار از مالیات بر درآمد سال‌ها باشد. حسابرسان ممکن است با بررسی اظهارنامه‌‌های مالیاتی و دیگر مدارک مرتبط از مواردی آگاه شوند که متضمن پرداخت مالیات بیشتری باشد یا برعکس، مواردی را بیابند که درخواست برگشت مالیات‌های پرداخت شده را ایجاب کند.

صورت‌ها و گزارش‌های مالی سال‌های گذشته

یکی از راه‌های آسان برای آشنایی با سوابق مالی و مشکلات تجاری شرکت صاحبکار، بررسی صورت‌ها و گزارش‌های مالی سال‌های گذشته شرکت و نیز، صورت‌های مالی ماهانه یا سه ماهه در سال جاری است. چنانچه شرکت صاحبکار در سال‌های قبل نیز توسط حسابرسان فعلی مورد رسیدگی قرار گرفته و گزارش حسابرسی دریافت کرده است، بررسی این گزارش‌ها نیز می‌تواند برای تشخیص نکات و موارد نیازمند توجه خاص حسابرسان، مفید واقع شود.

گزار‌ش‌های ارائه شده به بورس اوراق بهادار

تقاضای پذیرش و دیگر گزارش‌های ادواری که صاحبکار به بورس اوراق بهادار ارائه کرده است حاوی اطلاعات گرانبهایی برای حسابرسان، به ویژه در حسابرسی نخستین، می‌باشد. ساختار سرمایه، خلاصه صورت سود و زیان سه سال گذشته، مشخصات شرکت‌های وابسته، شرحی از نوع فعالیت تجاری، دارایی‌ها و بدهی‌های شرکت، دعاوی در شرف طرح، نام اعضای هیأت مدیره و مسئولین شرکت صاحبکار و حقوق و مزایای آن، طرح‌های حق خرید سهام شرکت‌ و مشخصات سهامداران اصلی شرکت از جمله اطلاعاتی است که مدر مدارک یاد شده در بالا یافت می‌شود.

بررسی و آزمون مدارک حسابداری

حسابرسان در ابتدای رسیدگی‌های خود باید سیستم حسابداری صاحبکار را بررسی و کیفیت مدارک حسابداری آن را تعیین کنند. بررسی این مدارک، حسابرسان را از روش‌های حسابداری صاحبکار، مدارک حسابداری مورد استفاده و روش‌های کنترل داخلی موجود در شرکت آگاه می‌سازد. آزمون مدارک حسابداری، صحت ریاضی مدارک را مشخص می‌کند و از تأمین هدف‌های ثبت و طبقه‌بندی معاملات توسط دفاتر روزنامه و کل، اطمینان می‌دهد.

کیفیت مدارک حسابداری صاحبکار از یک کار حسابرسی به کار دیگر می‌تواند بسیار متفاوت باشد. مدارک حسابداری بسیاری از صاحبکاران متناسب با کار آنان طراحی شده است، به خوبی ثبت و ضبط می‌شود و به آسانی قابل درک می‌باشد. دفاتر روزنامه و کل این گروه از صاحبکاران عموماً به روز نوشته شده‌اند، با هم مطابقت دارند و تقریباً بدون اشتباه است. هنگامی که حسابرسان تشخیص می‌دهند مدارک حسابداری یک صاحبکار به طور قابل ملاحظه‌ای قابل اتکاست، می‌توانند انجام دادن رسیدگی‌های لازم را برای اثبات مانده حساب‌ها، به حداقل برسانند.

هدف‌های برنامه حسابرسی

برعکس، مدارک حسابداری برخی از صاحبکاران ممکن است حاکی از معاملات ثبت نشده، ثبت‌های بدون مدرک و اشتباهات ثبتی فراوان باشد. در این گونه موارد، حسابرسان ممکن است برای اثبات مانده حساب‌ها مجبور به رسیدگی‌های فراوان باشند. گهگاه، مدارک حسابداری صاحبکار ممکن است چنان نارسا و ناکافی باشد که حسابرسان باید نسبت به صورت‌های مالی آن، عدم اظهار نظر ارائه کنند.

میزان آزمون‌ها  اگر مدارک حسابداری صاحبکار به خوبی طراحی و ثبت و ضبط شده باشد، منطقی خواهد بود که زمان کمتری به اثبات صحت مدارک آن تخصیص داده شود تا صاحبکارانی که شرایط مدارک آنها رضایت‌بخش نیست. میزان آزمون‌های حسابرسان به دو عامل (1) شکل ظاهری و عمومی مدارک و (2) فراوانی وقوع و اهمیت اشتباهاتی بستگی دارد که در طول آزمون‌ها کشف می‌شود.

مدارک حسابداری با کیفیت بالا، ویژگی‌هایی دارد که فوراً به چشم می‌خورد؛ مانند، ثبت‌های دفتر روزنامه‌ای شرح کافی است؛ پیش از ثبت در دفتر روزنامه، معاملات توسط یکی از مسئولین شرکت بررسی و تأیید می‌شود؛ و مدارک به روز می‌باشد و به خوبی عطف‌گذاری شده است. زمانی که مدارک حسابداری صاحبکار دارای این ویژگی‌های نباشد، احتمال وجود اشتباه در آنها قطعی خواهد بود.

مدارک حسابداری می‌توان براساس قضاوت حسابرس یا با استفاده از تکنیک‌های نمونه‌گیری آماری آزمون شود. حسابرسان برای برآورد ضریب انحراف از سطوح مشخص شده خطر اتکای بیش از حد بر سیستم کنترل داخلی می‌تواند از نمونه‌گیری براساس صفت، به شرح فصل 8 از جلد اول کتاب، استفاده کنند. یادآوری می‌شود که نمونه‌گیری آماری و غیر آماری (قضاوتی)، هر دو، می‌تواند شواهد کافی و قابل اطمینان را برای حسابرسان تأمین کند.

دفتر کل

نقش دفتر کل، گردآوری و طبقه‌بندی معاملات نقل شده از دفتر روزنامه است. حسابرسان برای تشخیص این که دفتر کل به خوبی ثبت و ضبط شده است باید آزمون‌هایی را انجم دهند که نشان دهد: 1) مانده حساب‌ها به درستی محاسبه شده، 2) اقلام ثبت شده در دفتر کل از دفتر روزنامه نقل گردیده و 3) ثبت‌های دفتر روزنامه به درستی به دفتر کل نقل شده است.

حسابرسان برای آزمون صحت ریاضی مانده حساب‌ها باید جمع عمودی برخی یا تمام حساب‌ها را کنترل کنند. جمع عمودی در بین حسابرسان به معنای جمع ستون اعداد است. امتحان جمع به معنای کنترل جمع هر ستون از طریق جمع زدن اعداد آن ستون و مقایسه آن با جمع ثبت شده در زیر آن است.

حسابرسان برای انجام داده دوم گروه آزمون‌ها باید مطمئن شوند که اقلام دفتر کل از منبع صحیحی، یعنی از دفتر روزنامه، نقل شده است. این روش بدان دلیل حائز اهمیت است که صورت‌های مالی از روی مانده حساب‌ها تهیه می‌شود و مانده دفتر کل به آسانی می‌تواند با انجام شدن ثبت‌های بدهکار و بستانکار بدون مدارک مثبته، دستکاری شود. حسابرسان می‌توانند با ردیابی تعدادی از اقلام ثبت شده در دفتر کل به دفاتر روزنامه از وجود مدارک مثبته آن ثبت‌ها اطمینان یابند. اقلام انتخاب شده برای این ردیابی، معمولاً به طور تصادفی از بین تمام ثبت‌های انجام شده در طول سال انتخاب می‌شود. بدیهی است، حسابرسان می‌توانند برخی یا تمام اقلام دفتر کل را که بیش از یک مبلغ معین است، آزمون کنند.

سرانجام، حسابرسان برای آزمون صحت روش‌های نقل اقلام باید تعدادی از قلام دفتر روزنامه را به دفاتر کل و معین ردیابی کنند.

سمت آزمون‌ها  در دو بند قبل، دو آزمون مشابه هم توصیف شده است. در یکی، اقلام دفتر کل به دفتر روزنامه ردیابی می‌شود و در دیگری، اقلام دفتر روزنامه به دفتر کل. سمت آزمون‌ها از لحاظ تأثیر آزمون حایز اهمیت بسیار است. دلیل سمت داشتن آزمون‌ها زمانی روشن می‌شود که نوع و ماهیت اشتباهاتی را مورد توجه قراردهیم که آزمون به خاطر آنها انجام می‌گیرد.

در آزمون اول، آزمون حسابرسان به منظور کشف اقلامی است که بدون داشتن مدارک مثبته به دفترکل نقل شده است. ردیابی اقلام از دفتر کل به دفتر روزنامه ممکن است معاملات بدون مدرک مثبته و احتمالاً، بی‌اعتبار را مشخص کند. حسابرسان همچنین می‌توانند با گسترش این آزمون و بررسی مدارک اولیه مربوط به معاملات ثبت شده در دفتر روزنامه، مانند گزارش‌های دریافت مواد و کالا و رسیدهای صندوق، شواهدی برای اعتبار این معاملات و ثبت‌های روزنامه بدست آورند. از طرف دیگر، ثبت‌های بدون مارک هرگز نمی‌تواند با ردیابی ثبت‌های دفتر روزنامه یا مدارک اولیه به دفتر کل کشف شود.هدف‌های برنامه حسابرسی

در آزمون دوم، حسابرسان کامل بودن ثبت‌های انتقالی را آزمون می‌کنند. اگر ثبت روزنامه‌ای اصلاً دفتر کل نقل نشده باشد، تنها از راه ردیابی آن از مدارک اولیه و دفتر روزنامه به دفتر کل می‌تواند کشف گردد. ثبت‌های نقل نشده به دفتر کل نمی‌تواند با ردیابی اقلام موجود در دفتر کل به روزنامه کشف شود. بدیهی است، اشتباهاتی چون مغلوب شدن اعداد و نقل حساب‌های نادرست، ممکن است با ردیابی در هر یک از دو سمت، کشف شود.

سیستم‌های کامپیوتری  سیستم حسابداری صاحبکار ممکن است به نوعی، از کامپیوتر استفاده کند. در سیستم‌های کامپیوتری، معاملات به طور دسته‌ای یا تک‌تک به سیستم وارد می‌شود. سیستم کامپیوتری، معاملات را در دفتر روزنامه ثبت می‌کند و آنها را به دفتر کل و دفاتر معین مربوط نقل می‌دهد. ثبت‌های روزنامه از طریق زنجیره عطف با اقلام دفتر کل به یکدیگر عطف داده می‌شود تا ردیابی اقلام را از دفتر کل یا به آن را ممکن سازد. زنجیره عطف، ردیابی ثبت‌های روزنامه به مدارک مثبته یا برعکس آن را نیز میسر می‌نماید.

آزمون صحت ریاضی (محاسباتی) مدارک حسابداری تهیه شده به وسیله کامپیوتر می‌تواند توسط حسابرسان به طور دستی انجام شود. اما،‌ انجام این آزمون با استفاده از شیوه‌های حسابرسی به کمک کامپیوتر، به شرح فصل 6 جلد اول این کتاب، عموماً کارآمدتر است. امتحان جمع حساب‌های دفتر کل می‌تواند با استفاده از برنامه‌های عمومی حسابرسی انجام پذیرد و ابزارهایی چون برنامه‌های کنترل شده و امکانات آزمون همگام می‌تواند برای آزمون دقت سیستم در ثبت معاملات در دفتر روزنامه و نقل آنها به دفتر کل مورد استفاده قرار گیرد.

دفتر روزنامه عمومی

دفتر روزنامه عمومی مدرکی است که تمام معاملات شرکت یا در صورت استفاده از دفاتر اختصاصی، آن گروه از معاملات که در دفاتر اختصاصی ثبت نمی‌شود، در آن ثبت می‌گردد. ساده‌ترین شکل دفتر روزنامه عمومی، تنها دو ستون مبلغ دارد (دفتر روزنامه دوستونی)، یکی برای ثبت اقلام بدهکار و دیگری برای ثبت اقلام بستانکار. انواع دیگری از دفتر روزنامه نیز وجود دارد: مانند، روزنامه سه ستونی، چهار ستونی یا ترکیبی.

برخی شرکت‌ها از سیستم برگه‌ای استفاده می‌کنند. برگه‌ها به طور پیاپی شماره‌گذاری می‌شود و هر برگه‌ معرف یک ثبت دفتر روزنامه است که دارای شرح کامل جزئیات معامله و پاراف مدیر مالی یا مسئول دیگری است که تصویب ثبت معاملات را به عهده دارد. ثبت روزنامه می‌تواند از روی برگه حسابداری انجام شود یا اصل برگه‌ها و مدارک می‌تواند به جای دفتر روزنامه به کار رود، شرکت‌هایی که از کامپیوتر استفاده می‌کنند عموماً از وارد کردن برگه‌های حسابداری به کامپیوتر، برای تنظیم گزارش چاپی دفتر کل و تراز آزمایشی بهره می‌گیرند.

حسابرسان باید آزمون‌هایی را اجرا کنند تا مطمئن شوند که ثبت دفتر روزنامه عمومی بر معاملات واقعی مبتنی است و آن معاملات به درستی ثبت دفتر شده است. روش‌های زیر برای آزمون دفتر روزنامه عمومی پیشنهاد می‌شود:

1. جمع ستون‌های دفتر روزنامه عمومی را کنترل کنید

انجام دادن آزمون جمع عمودی دفتر دفتر روزنامه عمومی همانند روشی است که برای اثبات مانده حساب‌های دفتر کل آمد. آزمون جمع عمودی دفتر روزنامه عمومی می‌تواند به طور دستی یا با استفاده از شیوه‌های صحیح حسابرسی به کمک کامپیوتر انجام پذیرد.

2. تعدادی از ثبت‌های دفتر روزنامه عمومی را سندرسی کنید

سندرسی ثبت دفتر روزنامه عمومی یعنی رسیدگی به مدارک اولیه و مثبته‌ای که مبنای ثبت قرار گرفته است. واژه برگه حسابداری (سند) برای توصیف هر گونه مدرکی به کار می‌رود که حاکی از یک معامله باشد؛ برای مثال، ثبت مربوط به تحصیل ماشین‌آلات از طریق مقایسه آن با سفارش خرید، فاکتور خرید، قرارداد خرید، گزارش دریافت و اسناد پرداخت آن- یعنی، اسناد مربوط- سندرسی می‌شود. چنانچه اولین مدرکی که رسیدگی می‌شود پشتوانه کافی برای ثبت را فراهم آورد، حسابرسان ممکن است ضرورتی نبینند که تمام مدارک یاد شده را رسیدگی کنند. تمام ثبت‌های روزنامه که برای این آزمون انتخاب می‌شود باید سندرسی گردد.هدف‌های برنامه حسابرسی

هر ثبت دفتر روزنامه عمومی باید شرحی گویا و روشن داشته باشد؛ اما متأسفانه، عدول از این اصل فراوان دیده شده است. حسابرسان باید مطمئن شوند که اولاً شرح نوشته شده با مدارک مثبته مربوط مطابقت دارد و ثانیاً ثبت انجام شده، معامله را طبق اصول پذیرفته شده حسابداری به درستی نشان می‌دهد.

مدارک مثبته‌ای که باید برای بررسی ثبت‌های دفتر روزنامه عمومی مورد رسیدگی قرار گیرد، شامل سفارش خرید، فاکتور، گزارش دریافت (رسید انبار)، قراردادهای خرید و فروش، مکاتبات، صورتجلسات هیأت مدیره و مجامع عمومی است. برگه (سند)های حسابداری، ابزار کنترل داخلی است و نباید به عنوان مدارک اولیه و مثبته‌ برای ثبت‌های دفتر روزنامه عمومی تلقی شوند. رسیدگی به ثبت‌های دفتر روزنامه عمومی مستلزم بررسی فاکتورها و دیگر مدارکی است که در بالا توصیف شد.

3.دفتر روزنامه عمومی را برای یافتن ثبت‌های غیر عادی مرور کنید

اهمیت برخی از معاملات که در دفتر روزنامه عمومی ثبت می‌شود، مرور دقیق این دفتر را توسط حسابرسان مستقل برای تمام دوره مورد رسیدگی و علاوه بر سندرسمی اقلام انتخاب شده، ضروری می‌سازد.

نمونه‌هایی از انواع معاملات عمده‌ای که حسابرسان باید در حین مرور دفتر روزنامه عمومی مورد توجّه قرار دهند، به شرح زیر است:

1. حذف اقلام دارایی از دفاتر، به ویژه حساب‌ها و اسناد ریافتنی: سوءاستفاده کارکنان شرکت از مبالغ دریافتی از بدهکاران و ثبت نکردن آن مبالغ می‌تواند با ثبت حساب‌های دریافتنی مربوط به عنوان مطالبات سوخت شده، از دفاتر حذف شود و این سوء استفاده برای همیشه پنهان بماند. هر ثبت مربوط به وام‌های دریافتنی از (وام‌های پرداختی به) مدیران در دفتر روزنامه عمومی مستلزم پی‌جویی کامل است تا از درستی معامله و وجود مجوز آن اطمینان حاصل شود.
2. ایجاد بدهی: معاملاتی که به ثبت بدهی منجر می‌شود، به جز خرید نسیه مواد و کالا یا ماشین‌آلات که ممکن است در دفاتر اختصاصی ثبت شده باشد، مستلزم پی‌جویی است تا از وجود مجوز صحیح و کفایت مدارک مربوط اطمینان حاصل شود.هدف‌های برنامه حسابرسی
3. هر گونه ثبت بدهکار یا بستانکار در حساب وجوه نقد به استثنای برداشت‌های بانک بابت هزینه و کارمزد و ثبت‌های اصلاحی مربوط به صورت مغایرت بانک: بیشتر معاملات نقدی به خرید مواد و کالا و دیگر انواع دارایی‌ها و فروش نقدی مربوط می‌شود که، در صورت استفاده، در دفاتر اختصاصی ثبت شده است.
4. ثبت درآمدها: ثبت‌های مربوط به درآمدهای عملیاتی، چنانچه در دفاتر اختصاصی صورت نگرفته باشد، در دفتر روزنامه عمومی ثبت می‌شود. در صورت استفاده از دفاتر اختصاصی، تنها درآمدهایی در دفتر روزنامه عمومی ثبت می‌شود که از ماهیت غیر عادی برخوردار باشد یا به هر دلیل، به گونه‌ای خاص با آنها برخورد شده باشد. در هر حالت، حسابرسان باید صحت معاملات و درستی ثبت‌های مربوط را اثبات کنند.
5. ثبت‌های بدون شرح یا با شرح ناقص که ماهیت و منظور از ثبت آنها از دفتر روزنامه عمومی مشخص نمی‌شود: ثبت‌های با شرح نارسا یا ناخوانا نشان‌دهنده آن است که نویسنده ثبت، موضوع را درنیافته یا نخواسته است حقایق را به روشنی بیان کند. این گونه ثبت‌ها و ثبت‌های مربوط به حساب‌های ظاهراً بی‌ربط باید به طور کامل پی‌جویی شود.
6. معاملات اشخاص وابسته: معاملات شرکت با شرکت‌های وابسته، مدیران و مسئولین شرکت و با صاحبان سهام عمده در شرکت و فامیل نزدیک آنان، معامله عادی و در شرایط حقیقی نیست و باید پی‌جویی شود تا از ثبت مطلوب محتوای آنها اطمینان حاصل گردد. همان گونه که در فصل 7 جلد اول این کتاب آمد، منطقی بودن مبلغ، هدف (تجاری) و کفایت این گونه معاملات باید توسط حسابرسان بررسی شود.
7. از وجود مصوبه‌های لازم برای ثبت‌های دفتر روزنامه عمومی اطمینان حاصل کنید

در یک سیستم خوب کنترل داخلی، مدیر امور مالی یا مسئول مناسب دیگری، تمام ثبت‌های دفتر روزنامه عمومی را (پیش از ثبت شدن) به طور مرتب بررسی و تصویب می‌کند. حسابرسان باید اطمینان یابند که این کار همواره انجام شده است. در مواردی که همه ثبت‌های روزنامه عمومی به طور مرتب بررسی و تصویب نمی‌شود، حسابرسان ممکن است ضروری تشخیص دهند که دفتر روزنامه عمومی را به اتفاق مدیر امور مالی شرکت، مرور کنند و از وی بخواهند تمام صفحه‌های آن را امضا کند. در این گونه موارد، گزارش نکات عمده مربوطه به ساختار کنترل داخلی باید حاوی پیشنهادی برای بهبود سیستم از طریق بررسی مرتب و تصویب تمام ثبت‌های روزنامه باشد.هدف‌های برنامه حسابرسی

کاربرگ‌های حسابرسی مربوط به رسیدگی به مدارک حسابداری

حسابرسان پس از تکمیل بررسی و آزمون مدارک حسابداری باید کاربرگی تهیه کنند که مدارک مورد استفاده شرکت، آزمون کنترل و سایر روش‌های رسیدگی انجام شده، نوع و ماهیت و اهمیت اشتباهات کشف شده، پیشنهادهای اصلاحی برای بهبود سیستم حسابداری و قضاوت آنان نسبت به کیفیت مدارک حسابداری شرکت در آن توصیف شده باشد. این کاربرگ بخش عمده‌ای از ارزیابی سیستم کنترل داخلی را توسط حسابرسان، منعکس می‌کند و می‌تواند مرجع خوبی برای تعیین تعدیلات مناسب در برنامه حسابرسی باشد. مطالعه این کاربرگ در شروع حسابرسی بعدی، حسابرسان را قادر می‌سازد تا رسیدگی‌های خود را بر عمده‌ترین جنبه‌های مدارک حسابداری متمرکز کنند.

اصطلاحاتی که در فصل 10 معرفی یا بر آن تأکید شده است

آزمون‌های محتوا Substantive Tests  آزمون مانده حساب‌ها و معاملات که برای کشف اشتباهات با اهمیت موجود در صورت‌های مالی طراحی می‌شود.

اساسنامه Bylaws  سندی که توسط مؤسسین شرکت‌ تهیه و امضا می‌شود و چگونگی اداره امور آن شرکت را مشخص می‌کند.

انقطاع (عملیات) Cutoff  فرآیند تشخیص این که معاملات رخ داده در تاریخ‌های نزدیک به تاریخ ترازنامه، به دوره مناسب و مربوط تخصیص داده شده است.

برگه (سند) حسابداری Journal Voucher  مدرکی که با شماره‌های پیاپی برای توصیف جزئیات یک ثبت دفتر روزنامه که به امضای شخص مسئولی نیز رسیده است.

تقلب کارکنان Employee Fraud  اعمال متقلبانه (معمولاً، سرقت دارایی‌ها) که با وجود تلاش مدیریت برای پیشگیری از آن، در واحد تجاری رخ می‌دهد.هدف‌های برنامه حسابرسی

تقلب مدیریت Management Fraud  تقلب مدیریت هنگامی وجود دارد که مدیریت شرکت، تلاش سنجیده‌ای را به عمل می‌آورد تا صورت‌های مالی گمراه‌کننده‌ای را به کمک اطلاعات جعلی، ارائه کند.

چرخه معاملات Transaction Cycle  ترتیب اجرای روش‌هایی که صاحبکار برای پردازش هر نوع خاصی از معاملات تکرارشونده به کار می‌برد. واژه چرخه معرف آن است که در مورد معاملات مشابه، روش‌های یکسانی به کار می‌رود. ارزیابی سیستم کنترل داخلی توسط حسابرسان اغلب براساس چرخه‌های عمده معاملات صاحبکار سازمان می‌یابد.

ردیابی Trace  دنبال کردن اطلاعات از یک مدرک حسابداری به مدرک حسابداری دیگر.

رویکرد سیستمی (Systems Approach (to an Audit)  یک روش حسابرسی که در آن حسابرسان اتکای به نسبت زیادی بر ارزیابی خود از سیستم کنترل داخلی صاحبکار می‌کنند ودر نتیجه، آزمون‌های محتوا را به کمترین میزان اجرا می‌نمایند. انتخاب و اجرای رویکرد سیستمی یا رویکرد محتوایی به شرایط موجود بستگی دارد. هر کار حسابرسی، به ارزیابی سیستم کنترل داخلی و اجرای آزمون‌های محتوا، هر دو، نیاز دارد.

رویکرد محتوایی (Substantive Approach (to an Audit)  یک روش حسابرسی که در آن، اظهار نظر حسابرسان اساساً‌ بر شواهد بدست آمده از اثبات یک تک اقلام صورت‌های مالی، متکی است. در این روش، تأکید کمتری نسبت به رویکرد سیستمی بر سیستم کنترل داخلی می‌شود و هنگامی کاربرد دارد که سیستم کنترل داخلی صاحبکار، ضعیف می‌باشد.سندرسی Vouch/Vouching  تعیین دقت ودرستی ثبت‌های مندرج در دفتر کل یا سایر مدارک حسابداری از طریق رسیدگی به مدارک مثبته و اولیه.

شرکت‌نامه Articles of Incorporation  سندی که مؤسسین یک شرکت تجارتی تهیه و امضا می‌کنند و شامل اطلاعات تفصیلی درباره ساختار مالی شرکت و سایر جزئیات مربوط به فعالیت شرکت است. این سند باید طبق قوانین موضوعه تنظیم و در مراجع قانونی ثبت شود.صورتجلسات (هیأت مدیره و مجامع عمومی Minutes Book  ثبت رسمی مذاکرات و تصمیمات اتخاذ شده در جلسات هیأت مدیره و مجامع عمومی.گزاره‌های مدیریت Management Assertions 

مطالبی که، به صراحت یا به تلویح، توسط مدیریت در صورت‌های مالی ارائه می‌شود.پرسش و مسألهگروه 1- پرسش1-10. چرا کار حسابرسی معمولاً بر محور سرفصل‌های ترازنامه سازمان می‌یابد نه اقلام صورت سود و زیان؟2-10. هدف‌های کلی حسابرسان را از اجرای روش‌های اثبات گروه‌های عمده دارایی‌ها، توضیح دهید.3-10. منظور از انقطاع کامل عملیات در پایان سال چیست؟

آثار رخ  دادن اشتباهی در انقطاع معاملات فروش را هم بر ترازنامه و هم بر صورت سود و زیان شرح دهید.4-10. از آنجا که حسابرسی عبارت است از رسیدگی به صورت‌های مالی، پس چرا حسابرسان باید به مدارک با ماهیت غیر مالی نیز توجه کنند.5-10. حسابرسان در حسابرسی نخستین یک صاحبکار، احتمالاً نسخه‌ای از اساسنامه  آن را دریافت و به دقت بررسی می‌کنند.پاسخ دهید:

الف- اساسنامه چیست؟ب- کدام مواد اساسنامه، مورد توجه حسابرسان مستقل است؟6-10. پنج موضوع عمده از شرکتنامه و تغییراتی بعدی آن را که حسابرسان باید در رسیدگی به شرکتنامه به طور خاص مورد توجه قرار دهند، بنویسید.7-10. حسابرسان در حسابرسی سالانه شرکت‌های تولیدی همواره صورتجلسات مجامع و هیأت مدیره را بررسی می‌کنند. ده مورد با اهمیت از مفاد صورتجلسات تشکیل شده طی دوره مورد رسیدگی را نام ببرید که از دیدگاه حسابرسان حایز اهمیت است.8-10- دامنه بررسی صورتجلسات (مجامع و هیأت مدیره) توسط حسابرسان در حسابرسی نخستین چه باید باشد؟

در حسابرسی‌های بعدی چطور؟9-10. مسؤولیت حسابرسان را نسبت به کشف اعمال غیر قانونی صاحبکار به طور مختصر شرح دهید.10-10. تمایز بین تقلب مدیریت و تقلب کارکنان را بنویسید.11-10. آیا حسابرسان باید کلیه مکاتبات صاحبکار را بررسی کنند؟ توضیح دهید.12-10. هدف‌های اجرای روش‌های حسابرسی زیر کدام است:الف- ردیابی نمونه‌ای از ثبت‌های دفتر روزنامه به دفتر کل.ب- ردیابی نمونه‌ای از ثبت‌های دفتر کل به دفتر روزنامه.

13-10. سه گونه از ثبت‌های دفتر روزنامه را که حسابرسان هنگام مرور آن دفتر به عنوان ثبت‌های غیر مادی تلقی می‌کنند، بنویسید و دلیل غیر عادی بودن آنها را شرح دهید.14-10. آقای امید حسابدان، حسابرس مستقل، تعداد صاحبکار دارد که مایلند حسابرسی آنان در پایان سال تقویمی انجام شود. آقای حسابدان به منظور تقسیم کارهایش در طول سال، مشغول تهیه فهرستی از روش‌های حسابرسی است که می‌تواند پیش از تاریخ ترازنامه به طور رضایت‌بخش اجرا گردد. چه کارهایی می‌تواند پیش از تاریخ ترازنامه در مورد مدارک عمومی انجام شود؟

15-10. نوع و ماهیت کاربرگ‌های مورد استفاده حسابرسان برای تلخیص کار انجم شده روی مدارک حسابداری چیست؟هدف‌های برنامه حسابرسی

گروه‌ 2- پرسش‌های تحلیلی

16-10. صورت‌های مالی، حاوی پنج گزاره کلی در باره حساب‌ها و گروه‌های معاملات مندرج در آنهاست.هدف‌های برنامه حسابرسی

مطلوب است:

الف- تعیین اظهارکننده این گونه گزاره‌ها.

ب- تهیه فهرست گزاره‌های مزبور و تشریح هر یک.

17-10. در نشریات حسابرسی، اطلاعات «رویکرد محتوایی» و «رویکرد سیستمی» بسیار دیده می‌شود.

الف- تمایز بین رویکرد محتوایی و رویکرد سیستمی را شرح دهید.

ب- شرایطی را بیان کنید که هر یک از این دو رویکرد در آن شرایط، مناسبت دارد.

18-10. فهرستی از هدف‌های کلی حسابرسان از اجرای آزمون‌های محتوایی مربوط به یک حساب دارایی در زیر ارائه می‌شود:

1) اثبات وجود دارایی‌ها.

2) اثبات مالکیت دارایی‌ها.

3) تعیین کامل بودن مدارک دارایی‌ها.

4) تعیین مناسب بودن ارزشیابی دارایی‌ها.

5) تشخیص صحت محاسبات ریاضی مدارک زیربنای دارایی‌ها.هدف‌های برنامه حسابرسی

6) تعیین تناسب چگونگی ارائه دارایی‌ها در صورت‌های مالی و کفایت افشار مربوط به آنها.

مطلوب است:

مشخص کردن هدف (یا هدف‌های کلی) هر یک از روش‌های حسابرسی زیر:

الف- موجودی صندوق دستی را شمارش کنید.

ب- محل استقرار نمونه‌ای از تجهیزات صاحبکار (طبق فهرست موجودی ماشین‌آلات) را در کارخانه تعیین کنید.

پ- فهرست موجودی‌های مواد و کالا را دریافت و با دفتر کل، مغایرت‌گیری کنید.

ت- نمونه‌ای از مدارک حمل را به معاملات فروش ثبت شده ردیابی کنید.

ث- تأییدیه مدیران را مبنی بر عدم گرو گذاردن موجودی‌های مواد و کالا یا حساب‌های دریافتنی به عنوان تضمین بدهی‌های خاص، دریافت کنید.

ج- تعدادی از معاملات خرید سهام (سرمایه‌گذاری‌ها) را انتخاب و با مدارک مربوط، سندرسمی کنید.

19-10. آقای همایون شهرزادی، کمک حسابرس، عضو گروه رسیدگی پایان سال شرکت آفتابگردان است. شرکت آفتابگردان یک شرکت کوچک تولیدی است. اولین وظیفه‌ واگذاری به آقای شهرزادی، رسیدگی به انقطاع معاملات فروش شرکت‌ در پایان سال بود. آقای شهرزادی کار خود را با دریافت دفاتر کامپیوتری روزنامه و کل فروش‌ها برای ماه آخر سال مالی و ماه اول سال مالی بعد شروع کرد. سپس، ثبت‌های دفتر کل را برای چند روز قبل و چند روز بعد از پایان سال مالی، به روزنامه‌ فروش ردیابی و تاریخ‌های ثبت روزنامه را یادداشت کرد. آقای شهرزادی هیچ‌گونه ثبت روزنامه‌ای را نیافت که در دوره زمالی نامربوط به دفتر کل نقل شده باشد. بدین ترتیب، وی چنین نتیجه‌گیری کرد که انقطاع معاملات توسط صاحبکار به گونه‌ای مؤثر اعمال شده است.هدف‌های برنامه حسابرسی

مطلوب است:

هدف‌های برنامه حسابرسی

[4برسی، وظیفه بازرسی قانونی را نیز به عهده دارند و در ضمن انجام دادن مأموریت‌ خود از وقوع جرمی مطلع می‌شوند باید آن را به مراجع قضایی صلاحیت‌دار اعلام  نمایند و نیز موضوع را به اولین مجمع عمومی گزارش کنند.

برای آگاهی بیشتر از وظایف بازرسان رجوع کنید به تبصره ذیل ماده 89 و مواد 91، 117 و 144 تا 156 لایحه اصلاح قسمتی از از قانون تجارت مصوب 1347- مترجم.