ارزیابی حسابرسی و بررسی منتقدانه یا سنجشگری حسابرسی

ارزیابی حسابرسی و بررسی منتقدانه یا سنجشگری حسابرسی

 ارزیابی حسابرسی: مرحله پایانی فرایند حسابرسی ارزیابی است یعنی بررسی منتقدانه سنجشگری کار حسابرسی. گرچه همه واح دهای حسابرسی داخلی کار خود را ارزیابی نمی­کنند اما شمار حسابرسانی که به ارزش انجام آن پی برده­اند روزافزون است. اگرچه این فرایندی است مستمر و به عنوان مرحله پایانی شناخته شده است، اما معمولاً این کار پیش از پیگیری حسابرسی انجام می­شود. انجام شدن ارزیابی حسابرسی در زمانی که فرایند حسابرسی هنوز در ذهن اعضای گروه حسابرسی تازه و زنده است، دارای اهمیت می­باشد.

بررسی منتقدانه یا سنجشگری حسابرسی: بررسی منتقدانه سنجشگری یک حسابرسی معمولاً در نشستی بین سرپرست کار حسابرسی و مدیر کار حسابرسی و رییس حسابرسی داخلی صورت می­گیرد. برگزاری  چنین نشستهایی حتی در موارد حسابرسیهای انجام شده توسط یک یا دو حسابرس حایز اهمیت است. یک روش ساده برای سنجش یک کار حسابرسی ارائه یک برگ سنجش به هر یک از اعضای گروه در شروع حسابرسی است.

ارزیابی حسابرسی و بررسی منتقدانه

حسابرسان در طول حسابرسی آنچه را که فکر می­کنند دانستن آن برای حسابرسیهای آتی اهمیت دارد در این برگه ثبت می­کنند. مسایل و نکات گوناگونی که در این برگه­ها یادداشت شده است در نشست یاد شده مورد بحث و گفتگو قرار می­گیرد و خلاصه­ای از آنها تهیه می­شود. روش دیگر سنجش حسابرسی با نشست اعضای گروه در پایان کار حسابرسی شروع می­شود. اعضای گروه حسابرسی در این نشست درباره کلیت اجرای حسابرسی شامل برنامه ریزی حسابرسی، هدفها عملکرد اعضای گروه و چگونگی ارتباط با قسمت مورد رسیدگی، کیفیت شواهد حسابرسی، آثار احتمالی یافته­ها و پیشنهادهای حسابرسی و مطالب آموزنده برای حسابرسیهای آتی بحث و گفتگو می­کنند.

خلاصه­ای از نتایج گفتگوها در این نشست به صورت کتبی تهیه و بایگانی می­شود.

تداوم انقلاب صنعتی در اروپای قرن نوزدهم، ایجاد کارخانه­های بزرگ و بزرگتر و اجرای طرح­های عظیمی چون احداث شبکه­های سراسری راه­آهن را می­طلبید که نیازمند به سرمایه­های کلان بود. تامین چنین سرمایه­هایی از امکانات مالی یک یا چند سرمایه گذار فراتر بود و از سویی، یک یا چند سرمایه­دار نیز آمادگی پذیرفتن خطر تجارتی چنین فعالیت­های بزرگی را نداشتند.ارزیابی حسابرسی و بررسی منتقدانه

با بهره­گیری از دو دست آورد بزرگ و مفید انقلاب صنعتی، یعنی سازماندهی و همکاری، شرکت­هایی شکل گرفت که مسئولیت صاحبان سرمایه آنها محدود به مبلغ سرمایه گذاریشان بود و در قالب چنین مشارکت­هایی، سرمایه­های کوچکی تجهیز گردید و راه­حل مناسبی برای تامین سرمایه­های کلان و توزیع مخاطرات تجارتی فراهم آمد.

سرمایه­های چنین شرکت­هایی به سهام تقسیم شده و سهام آنها قابل نقل و انتقال بود.

رواج معاملات سهام باعث رونق بازار سرمایه و مشارکت صاحبان سرمایه­های کوچک در این بازار شد. تنظیم نحوه اداره شرکت­های سهامی و روابط بین صاحبان سهام از طریق وضع قوانین و مقررات توسط دولتها، نظم یافتن بخشی از معاملات اوراق بهادار با ایجاد بورسهای اوراق بهادار از جمله عوامل دیگری بود که به نضج شرکتهای سهامی و فزونی شمار طبقه­ای از سرمایه­گذاران انجامید که نه مستقیماً در اداره شرکت­ها مشارکت داشتند و نه دارای چنین تمایلی بودند.

شرکت­های سهامی توس هیات­های مدیره­ای اداره می­شد و می­شود که معمولاً از سهامداران بزرگ تشکیل شده یا منتخب آنها بوده­اند. ادامه فرایند تحول در مناسبات مالکیت و اداره سرمایه در کشورهای توسعه یافته صنعتی به پیدایش گروه­های تازه­ای از مدیران کار آزموده و حرفه­ای انجامید که در عین اقتدار کامل در اداره واحدهای اقتصادی، گاه در سرمایه آنها سهمی ناچیز داشتند و اندیشه جدایی مالکیت از مدیریت را مصداق عملی بخشید.

گسترش و پیچیدگی روزافزون و شتاب آمیز واحدهای اقتصادی در جهان پشرفته امروز فشارهای ناشی از کمبود منابع و افزایش رقابت، وجود انواع مخاطرات در زمینه­های مالی، اداری و تجاری که هدفها و سیاستهای سازمانی آنها را چه از درون و  چه از برون به شدت تهدید می­کند سبب شده است تا کنترل مستقیم و انفرادی این گونه واحدها ناممکن شود و نیاز به استقرار یک سیستم اثربخش کنترل داخلی به عنوان جزیی لاینفک از سیستم مدیریت  ک ارامد مورد توجه جدی قرار گیرد.

مدیران اجرایی و غیر اجرایی برای انجام دادن وظیفه مباشرت خود نسبت به صاحبان سرمایه  مسئولیت این فشارها، تهدیدها و مخاطرات را به عهده دارند و وجود کنترلهای داخلی را برایش تشخیص، ارزیابی و کنترل آنها ضروری می­دانند. از طرف دیگر واحدهای اقتصادی دارای الزامات قانونی می­باشند که باید آنها را نیز به درستی رعایت کنند. از این رو باید سیستم کنترل داخلی لازم را برای شناسایی و کنترل میزان رعایت این گونه الزامات قانونی برقرار  نمایند.ارزیابی حسابرسی و بررسی منتقدانه

حسابرسی داخلی وظیفه ارزیابی مستقلی است که توسط مدیریت واحدهای اقتصادی برای برسری سیستم کنترل داخلی ایجاد می­شود و کفایت سیستم کنترل داخلی را از لحاظ درست و مناسب اقتصادی اثر بخش و کارامد بودن استفاده از منابع، آزمون ارزیابی و گزارش می­کند. اگرچه اصول و مبانی حسابرسی در بخشهای عمومی و خصوصی یکسان است اما دامنه مسئولیتها در حسابرسی سازمانها و موسساتی که از بودجه عمومی استفاده می­کنند به مراتب گسترده­تر است و حسابرسان موسسات خدمات عمومی در حصول اطمینان از این که مصرف وجوه عمومی به درستی و به گونه­ای اقتصادی، اثربخش، کارامد و در جهت منافع جامعه صورت گرفته است نقش اساسی دارند.

ارزیابی حسابرسی و بررسی منتقدانه

خلاصه این که حسابرسی داخلی بخش مهمی از یک مدیریت اثربخش در تمام واحدهای اقتصادی شمرده می­شود و طبق رهنمودهای حسابرسی وجود آن ضروری است و با توجه به الزامات گسترده حسابدهی در موارد استفاده از منابع به ویژه منابع عمومی نمی­توان برای نبود واحد حسابرسی داخلی حتی در موسسه­های کوچک توجیهی منطقی ارائه کرد.

حسابرسی داخلی جایگاهی والا در سیستم کنترل داخلی دارد و مدیریت واحدهای اقتصادی را در انجام دادن مسئولیتها و وظایف خود از طریق تقویت کنترلها یاری می­کند. گرچه حسابرسی داخلی به منظور کمک به مدیریت واحدهای اقتصادی به وجود می­آید اما می­تواند اطمینانهای دیگری را چون اطمینان دادن به مراجع قانونی و سایر مقامات ذینفع نیز فراهم کند.

شالوده حسابرسی داخلی بر شناخت مدیریت سازمانی مبتنی است. مدیریت سه نوع مسئولیت عمده و اساسی را به عهده دارد: برنامه ریزی، سازماندهی و هدایت فعالیتها در راستای هدفها و سیاستهای کلان سازمان.

مسئولیتهای مدیریت را می­توان در سه سطح استراتژیکی، تاکتیکی و عملیاتی طبقه بندی کرد. این سه سطح نیز مستلزم برنامه­ریزی، سازماندهی و هدایت فعالیتهاست. تفاوتهای این سه سطح اساساً به میزان توجه مدیریت و زمان بندی اجرا محدود می­شود. مدیریت استراتژیک به کلی­ترین، فراگیرترین و دراز مدت­ترین موضوعها می­پردازد. مدیریت تاکتیکی بر چگونگی اجرای برنامه­های استراتژیک تمرکز می­کند و مدیریت عملیاتی به کارها و وظایف خاص و ضروری روزانه می­پردازد.

در واقع وظایف اصلی هر یک از اعضای مدیریت در سطوح مختلف انجام مسئولیتهای مربوط به خود است اما به دلیل این که فعالیتها در سازمان یکپارچه و به شدت به یکدیگر وابسته می­باشد هر یک از اعضای مدیریت سطوح مختلف در ایفای وظایف و مسئولیتهای مربوط به مدیریت استراتژیکی، تاکتیکی و عملیاتی سهیم می­باشند.

در سازمانهای بسیار کوچک همه وظایف و مسئولیتهای مدیریت توسط یک مدیر انجام می­شود. با افزایش و گسترش حجم فعالیتهای سازمان به افراد و اعضای بیشتری برای انجام وظایف و مسئولیتهای مدیریت نیاز است. در چنین مواردی است که سازمان مربوط به ساختار سازمانی گسترده­تری نیازمند می­شود.

ارزیابی حسابرسی و بررسی منتقدانه

انجام فعالیتها در یک ساختار سازمانی گسترده مستلزم رعایت سیاستها، استانداردها و روشهایی است که می­توان آن را یک شبکه فراگیر کنترل دانست و عموماً به آن سیستم کنترل داخلی گویند. این کنترلها را برای اعمال کنترل موثر بر فعالیتها و عملیات بکار می­گیرند. بنابر این واژه کنترل به شرایطی کلی و عمومی گفته می­شود در حالی که کنترلها روشهایی است برای دستیابی به آن شرایط. همه فعالیتهای مدیریت در سیستمهای کنترلی انجام می­شود و هر چه مدیریت بهتر باشد احتمال دستیابی موثر به هدف اصلی کنترل داخلی بیشتر خواهد شد.

پیچیدگی­های روزافزون سازمانهای بزرگ باعث شده است تا این گونه سازمانها برای نظارت و سرپرستی سیستم کنترل داخلی خود به یک ابزار مناسب مدیریت نیاز داشته باشند. مدیریت این گونه سازمانها در پی این است که سیستمهای کنترلی به خوبی طراحی و به درستی اعمال شود.

چنانچه سیستم کنترل داخلی، نارسا باشد و به درستی اعمال نشود، صرفنظر از کوشش مدیریت در برنامه­ریزی خوب و مناسب، سازمان از لحاظ دستیابی به هدفها و برنامه­های خود با خطر مواجه می­شود.

از آنجا که مدیریت، مسئولیت سیستم کنترل داخلی را در سازمان به عهده دارد، بنابراین، برای ارزیابی عملکرد سیستم کنترل داخلی، به گونه­ای فزاینده از خدمات حسابرسی داخلی به عنوان یک ابزار مدیریت استفاده می­کند.

حسابرسان داخلی برای وظاف و مسئولیتهای مدیریت، مشابه یک دستگاه «بازخورد» عمل می­کنند.

حسابرسان داخلی، سیستم کنترل داخلی را از دو دیدگاه طراحی و اثربخشی مورد ارزیابی قرار می­دهند.

یک سیستم کنترل داخلی خوب این اطمینان را به وجود می­آورد که واحد مورد رسیدگی با صرف هزینه­های منطقی به هدفهای خود دست می­یابد. یک سیستم کنترل داخلی اثربخش سیستمی است که هدفی را به دست آورد که برای آن، ایجاد شده است.

حسابرسان داخلی معمولاً به دلیل یکپارچگی زیاد کنترلهای داخلی، همه سطوح و ابزارهای آن را آزمون می­کنند. در هر حال، مدیران ارشد و دیگر مدیران رده بالای سازمان، عموماً مسئولیت ارزیابی عملکرد سازمانی را در قالب هدفها و شیوه­های راهبری مدیریت به عهده دارند.

ارزیابی عملکرد، بخشی از سیستم کنترل داخلی است. اما، حسابرسان داخلی به جای ارزیابی، مسئول تعیین درست و مناسب بودن شیوه­های ارزیابی می­باشند. این شیوه­ها می­تواند در چارچوب سیاست­ها، استانداردها و روشها بیان شود. مدیریت، تصمیم­های مربوط به ارزیابی عملکرد را می­گیرد.

حسابرسان داخلی فرایند تصمیم­گیری مدیریت را تا جایی ارزیابی می­کنند که شامل ارزیابی عملکرد شخص مدیر نشود.

حسابرسی داخلی یکی از گیراترین، پرچالش­ترین و پویاترین فرصتهای شغلی است که امروزه وجود دارد.

ارزیابی حسابرسی و بررسی منتقدانه

حرفه ح سابرسی داخلی پاسخگوی نیازهای روزافزون بالاترین رده­های مدیریت شرکت­ها، دولت و موسسه­های غیرانتفاعی است. مدیریت این گونه سازمانها دنبال اطلاعات درست درباره فعالیتهای سازمانشان، به ویژه کنترل فعالیتها و کارایی و اثربخشی آن فعالیتها می­باشند.

در نتیجه، حسابرسان داخلی عموماً درگیر عملیات اساسی سازمانشان می­باشند و اغلب، مورد توجه تصمیم گیرندگان رده بالای سازمان خود هستند، اطلاعات گرانبها و مهمی را برای مدیریت فراهم می­کنند و از موقعیت شغلی بسیار خوبی برخوردارند.

حسابرسان داخلی به طور معمول جلب نظر دیگران را نمی­کنند زیرا، نوع کارشان چنین ایجاب می­کند اما، ضرورت داشتن تخصص حرفه­ای بالا و استقلال نسبی از دیگر قسمتها و عملیات و همچنین ماهیت مسئولیت­هایی که به دوش می­گیرند سبب می­شود تا حسابرسان داخلی با حفظ بی­طرفی و بدست آوردن جایگاه سازمانی مناسب، وظایف و مسئولیتهای خود را به گونه­ای اثربخش انجام دهند و همواره جزیی لاینفک از شغلهای رده بالای پیشروترین شرکتهای جهان باشند.

مرکز تحقیقات تخصصی حسابداری و حسابرسی سازمان حسابرسی با نبود رهنمودهای لازم برای استفاده واحدهای حسابرسی داخلی در ایران و با هدف تامین بخشی از نیازهای موجود، نشریه شماره 54 خود را در سال 1364، با عنوان حسابرسی داخلی (برگرفته از کتاب The Practice of Modern Internal Auditing نوشته Lawrence B. Sawyer ناشر انجمن حسابرسان داخلی آمریکا، 1981) و نشریه شماره 136 خود را در سال 1379، با عنوان حسابرسی داخلی اثربخش (برگرفته از کتاب An Effective Internal Audit Service مولف و ناشر انجمن حسابداران خبره دولتی و مالی انگلستان، 1995 The Chartered Institute of Public Finance and Accountancy , CIPFA منتشر کرد و مجموعه حاضر نیز در ادامه  آن نشریه­ها، ترجمه شده است.

متن اصلی این کتاب را خانمها و آقایان Wanda A. Wallace Richard L.Ratliff , Tames K.Loebbecke , William G.Mcfarland Glenn E.Sumners تدوین کرده­اند و ناشر آن نیز انجمن حسابرسان داخلی آمریکا، 1996 The Institute of Internal Auditors می­باشد. هدف اصلی این انجمن، آموزش و اعتلای دانش حسابداری و حسابرسی است و به همین منظور برنامه­های آموزش را در پهنه گیتی اجرا می­کند.

این انجمن مرجع  تدوین استانداردهای حرفه­ای است و ضوابطی را برای احرزا عنوان حسابرسی داخلی، وضع کرده است. حرفه حسابرسی داخلی بخش بزرگی از اعتبار و اطمینانی که به عنوان تامین کننده درون سازمانی خدمات بررسی بیطرفانه فعالیتهای سازمانی و ارزیابی آن بدست آورده است را مدیون زحمات این انجمن می­باشد.

مطالب این کتاب برای گروه­های زیر سودمند است:

ارزیابی حسابرسی و بررسی منتقدانه

1- مدیران اجرایی و غیر اجرایی واحدهای اقتصادی و حسابرسان داخلی آنها

2- حسابرسان مستقل

3- استادان و دانشجویان رشته­های حسابداری، حسابرسی و سایر شته­های مرتبط

در پایان هر فصل پرسشها، تمرین و مسائلی مطرح شده است که خوانندگان می­توانند برداشتهای خود را آزمون کنند.

مسئولیت نهایی ترجمه کتاب حاضر بر عهده آقایان عباس ارباب سلیمانی و علی کمالی زارع می­باشد. سرکار خانم عذرا اسکندر افشاری زحمت تایپ و صفحه آرایی این کتاب را به عهده داشته­اند که بدین وسیله از ایشان تشکر می­شود.

امیدواریم با انتشار این کتاب نیز  گامی موثر در جهت استفاده بهتر از استانداردها و رهنمودهای حسابرسی داخلی برداشته شود و ضرورت ایجاد و استفاده از خدمات حسابرسی داخلی کارامد و اثربخش در واحدهای اقتصادی ایران بیش از پیش توجیه پذیرتر گردد و در راهی که در پیش گرفته­ایم همچنان از اظهارنظرهای سازنده همکاران حسابدار و حسابرس، استادان، محققان و مدرسان حسابداری بهره­مند شویم.

مرکز تحقیقات تخصصی حسابداری و حسابرسی سازمان حسابرسی