گزارش سیستم کنترل داخلی حسابداری

یکی دیگر از گونه‌های خاص گزارش حسابداران، گزارش درباره کفایت سیستم کنترلی داخلی حسابداری صاحبکار است. رهنمودهای لازم برای صدور چنین گزارشی را استاندارد حسابرسی «گزارش سیستم کنترل داخلی حسابداری» ارائه کرده است. این گزارش می‌تواند بر پایه یک مطالعه و بررسی خاص یا تنها بر پایه ارزیابی سیستم کنترل داخلی که در اجرای حسابرسی صورت‌های مالی به عمل آمده است، صادر شود. در هر دو حالت، حسابرسان صادرکننده گزارش باید مستقل از صاحبکار باشند.
تفاوت گزارش سیستم کنترل داخلی با نامه مدیریت در این است که گزارش سیستم کنترل داخلی به قصد توزیع بین اشخاص خارج از شرکت صادر می‌شود. برعکس، نامه مدیریت تنها برای استفاده مدیریت شرکت صادر می‌گردد و نیاز به عبارات پیشگیرانه‌ای ندارد که در گزارش‌های به اشخاص خارج از شرکت به کار گرفته می‌شود. اشخاص خارج از شرکت که مایل به آگاهی از کفایت سیستم کنترل داخلی شرکت می‌باشند به احتمال خیلی زیاد عبارتند از مقامات ذیصلاح قانونی و پیمانکارانی که با شرکت، قرارداد امانی دارند.
حسابداران ممکن است به گونه‌های مختلف زیر برای ارائه گزارش سیستم کنترل داخلی به کار دعوت شوند:
1. اظهارنظر درباره سیستم کنترل داخلی براساس نتایج مطالعه و بررسی خاص. در این گونه موارد، نیازی به ایجاد محدودیت در توزیع چنین گزارشی نیست.
2. ارائه گزارش، تنها براساس ارزیابی سیستم کنترل داخلی در اجرای حسابرسی صورت‌های مالی صاحبکار به عمل آمده است. استفاده از این گزارش‌ به مدیریت، کمیته حسابرسی و سایر اشخاص مشخص خارج از شرکت محدود است.
3. ارائه گزارش درباره کل یا بخشی از سیستم، براساس ضوابط تعیین شده توسط مقامات ذیصلاح قانونی. استفاده از این گزارش به مدیریت و مقامات مشخص محدود می‌شود.
4. ارائه گزارش درباره کل یا بخشی از سیستم براساس ضوابط تشریح شده در گزارش. استفاده از این گزارش نیز به مدیریت و اشخاص مشخص خارج از شرکت منحصر می‌شود.
اظهارنظر درباره سیستم کنترل داخلی حسابداری هدف سیستم کنترل داخلی حسابداری، فراهم آوردن اطمینانی منطقی است برای مدیریت شرکت که از دارایی‌های شرکت محافظت می‌شود و مدارک مالی شرکت برای تهیه صورت‌های مالی، قابل اتکاست. اظهارنظر حسابرسان درباره سیستم کنترل داخلی حسابداری، اطمینان حسابرسان را نسبت به کافی بودن یا نبودن کنترل‌های موجود برای رسیدن به هدف‌های مزبور، بیان می‌دارد. چنانچه رسیدگی‌های حسابرسان ضعف‌های با اهمیتی را در سیستم مشخص کند، آن ضعف‌ها باید در گزارش تشریح شود.
هنگامی که حسابرسان، سیستم کنترل داخلی حسابداری را به منظور اظهارنظر درباره سیستم‌، رسیدگی می‌کنند باید 1) دامنه کار را مشخص کنند، 2) طراحی سیستم را بررسی نمایند، 3) اثربخشی عملیاتی روش‌های مقرر را آزمون کنند و 4) نتایج آزمون‌ها را ارزیابی نمایند. مراحل یاد شده با مراحل مورد استفاده حسابرسان در سیستم ارزیابی سیستم کنترل داخلی برای مقاصد حسابرسی، مشابه است، اما، دامنه کار فرق می‌کند. آزمون‌های سیستم برای مقاصد حسابرسی، آزمون‌های جامعی نیست؛ در نتیجه، ارزیابی حسابرسان از سیستم کنترل داخلی حسابداری برای مقاصد حسابرسی عموماً برای اظهار درباره کلیت سیستم، کافی نمی‌باشد.
نمونه‌ای از گزارش موافق (مقبول) درباره سیستم کنترل داخلی حسابداری در زیر می‌آید (برخی از عبارات پیشگیرانه، مورد تأکید قرار گرفته است):
در صورتی که مطالعه و ارزیابی سیستم، ضعف‌های با اهمیتی را فاش سازد یا محدودیتی در دامنه مطالعه وجود داشته باشد، اظهار نظر باید تعدیل شود.
نظر حسابرسان نباید به گونه‌ای اظهار شود که رعایت مفاد مربوط به امور حسابداری مقرر توسط برخی قوانین خاص را نیز دربرگیرد؛ زیرا، این یک مسأله حقوقی است نه حسابداری.
گزارش‌های با نشر محدود درباره سیستم کنترل داخلی حسابداری حسابرسان ممکن است تنها درباره بخش‌های محدودی از سیستم کنترل داخلی حسابداری صاحبکار، گزارش ارائه کنند. این گونه گزارش‌ها می‌تواند برای استفاده اختصاصی از مدیریت یا اشخاص ثالث مشخصی، چون مقامات ذیصلاح قانونی، تهیه شود. این گزارش‌ها باید محدودیت‌ هدف از ارزیابی سیستم کنترل داخلی حسابداری را تشریح و توزیع آن را محدود کند. حسابرسان باید در گزارش خود به روشنی بیان دارند که درباره کلیت سیستم، اظهارنظر نمی‌کنند و ضعف‌هایی ممکن است در سیستم وجود داشته باشد که آنها را نیافته‌اند.
نمونه‌ای از گزارش سیستم کنترل داخلی که تنها به استناد ارزیابی انجام شده برای حسابرسی صورت‌های مالی صادر می‌شود در فصل 5 (از جلد اول) ارائه شد