مالیات بر درآمد اتفاقی
مطابق ماده 119 ق.م.م درآمد نقدی و غیر نقدی که شخص حقیقی یا حقوقی به صورت بلاعوض و یا از طریق معاملات محاباتی و یا به عنوان جایزه یا هر عنوان دیگر از این قبیل تحصیل مینماید، مشمول مالیات اتفاقی میباشد. به عنوان مثال اگر شخصی وجهی را به صورت بلاعوض به شخص دیگر هبه و یا مالی را در قبال عوضی نازل به دیگری واگذار نماید و یا شخصی در قرعهکشی خرید کالا جایزهای نصیبش شود، شخص منتفع مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی خواهد بود.
درآمد مشمول مالیات اتفاقی
مطابق ماده 120 ق.م.م درآمد مشمول مالیات اتفاقی عبارت است از:
1- صد در صد درآمد حاصله و در صورتیکه غیرنقدی باشد، ارزش مال به بهای روز تحقق درآمد طبق مقررات قانون مالیاتهای مستقیم تقویم و مشمول مالیات میشود، مگر در مورد املاکی که در اجرای مفاد ماده 64 ق.م.م برای آنها ارزش معاملاتی تعیین شده است که در این صورت ارزش معاملاتی مأخذ محاسبه مالیات قرار خواهد گرفت.
2- در مورد صلح[1] معوض و هبه[2] معوض به استثنای مواردی که مشمول ماده 63 ق.م.م میباشد درآمد مشمول مالیات عبارت خواهد بود از مابه التفاوت ارزش عوضین که براساس مقررات این ماده تعیین میشود نسبت به طرف معاملهای که از آن منتفع شده است. (مطابق ماده 63 ق.م.م نقل و انتقال قطعی املاکی که به صورتی غیر از عقد بیع انجام میشود به استثنای نقل و انتقال بلاعوض که طبق مقررات مربوط مشمول مالیات است، مشمول مالیات نقل و انتقال قطعی املاک خواهد بود و چنانچه عوضین، هر دو ملک ب اشند هر یک از متعاملین به ترتیب فوق مالیات نقل و انتقال قطعی مربوط به ملک واگذاری خود را پرداخت خواهند نمود.
برای مثال اگر دو نفر قرارداد صلح معوض در خصوص دو دستگاه خودرو منعقد نمایند و در صورتی که ارزش روز یکی از خودروها 160.000.000ریال و خودرو دیگر 200.000.000 ریال باشد شخصی که خودروی با ارزش بالاتر را تملک مینماید مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی به مأخذ 40.000.000 ریال خواهد بود ولی در صورتی که بین افراد موصوف قرارداد صلح معوض در خصوص دو دستگاه آپارتمان منعقد میشد هر یک از متعاملین بایستی مالیات نقل و انتقال قطعی مربوط به ملک واگذاری خود را پرداخت مینمودند.
مثال 1- آقای یگانه مالک یک دستگاه اتومبیل به بهای روز 250.000.000 ریال و آقای رمضانی مالک یک دستگاه اتومبیل به بهای روز 200.000.000 میباشند که میخواهند از طریق عقد صلح معوض مالکیت اتومبیلها را به یکدیگر انتقال دهند. گزینه مناسب را در مورد ملاک شمول مالیات انتخاب نمایید.
الف- مشمول مالیات نمیباشند.
ب- آقای یگانه به مأخذ 50.000.000 ریال مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی میباشد.
ج- آقای رمضانی به مأخذ 50.000.000 ریال مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی میباشد.
د- آقای رمضانی به مأخذ 50.000.000 ریال مشمول مالیات بر درآمد مشاغل میباشد.
گزینه (ج) صحیح میباشد.
نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی
نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی در خصوص اشخاص حقیقی نرخ مقرر در ماده 131 ق.م.م و در مورد اشخاص حقوقی به استناد رأی شماره 14302/201 مورخ 3/8/88 هیأت عمومی شورای عالی مالیاتی نرخ 25 درصد موضوع ماده 105 ق.م.م قابل اعمال میباشد.
مقررات مربوط به درآمد اتفاقی ناشی از صلح، هبه و وصیت
مطابق ماده 121 ق.م.م صلح با شرط خیار[3] فسخ[4] و هبه با حق رجوع[5] از نظر مالیاتی قطعی تلقی میگردد ولی در صورتی که ظرف شش ماه از تاریخ وقوع عقد معامله فسخ یا اقاله[6] یا رجوع شود وجوهی که به عنوان مالیات بر درآمد اتفاقی وصول شده است قابل استرداد میباشد. در این صورت اگر در فاصله بین وقوع عقد و فسخ یا اقاله یا رجوع منتقل الیه از منافع آن استفاده کرده باشد نسبت به آن منفعت مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی خواهد بود.
* مطابق ماده 122 ق.م.م در مورد صلح مالی که منافع آن مادام العمر یا برای مدت معین به مصالح (مصالح کسی است که مالی را به دیگری واگذار میکند) یا شخص ثالث اختصاص داده میشود بهای مال به مأخذ جمع ارزش عین و منفعت در تاریخ تعلق منافع، مأخذ مالیات متصالح (متصالح شخصی است که آن را قبول مینماید) در تاریخ مزبور خواهد بود.
نکته- عقودی که به صورت صلح بوده و عین مال در تاریخ عقد منتقل ولی منافع آن (مثل حق استفاده از خانه مسکونی) تا آخر عمر مصالح (عمری) یا برای مدت معین (رقبی) در اختیار مصالح یا شخص ثالثی قرار میگیرد، مشمول مقررات ماده 122 ق.م.م بوده و در تاریخ عقد مالیاتی تعلق نمیگیرد، بلکه تاریخ تعلق مالیات، تاریخ تعلق منافع به متصالح و مأخذ مشمول مالیات آن، ارزش عین و منفعت خواهد بود. برای مثال شخصی عین یک باب خانه مسکونی را با عقد صلح به فرزندش منتقل، ولی منافع (حق استفاده از خانه) آن را مادامالعمر به همسرش اختصاص میدهد که در این حالت در تاریخ عقد صلح، مشمول مالیات نقل و انتقال ملک یا درآمد اتفاقی نبوده، بلکه تاریخ تعلق مالیات تاریخ فوت همسر مصالح خواهد بود. از سوی دیگر هر گاه فرزند مصالح قبل از فوت مادرش، ملک را به شخص ثالث انتقال دهد، انتقال مزبور به مأخذ قیمت مذکور در سند، مأخذ مالیات بر درآمد اتفاقی خواهد بود که از انتقال دهنده وصول خواهد شد و در صورت فوت همسر مصالح، آخرین انتقال گیرنده، مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی به مأخذ ارزش عین و منفعت پس از کسر قیمت مذکور در سند یاد شده خواهد بود.
* مطابق ماده 124 ق.م.م مال مورد وصیت به نفع اشخاص معین در حدودی که وصیت قانوناً نافذ است بعد از قطعی شدن آن در مورد وراث به سهم الارث آنها اضافه و مشمول مالیات بر ارث میباشد و در مورد غیر وراث نسبت به کل آن مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی خواهد بود.
* مطابق ماده 125 ق.م.م انتقالاتی که طبق مقررات فصل مالیات بر ارث مشمول مالیات میباشد مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی نخواهد بود.
معافیتهای مالیاتی درآمد اتفاقی
مطابق ماده 127 ق.م.م موارد زیر مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی نخواهد بود:
الف- کمکهای نقدی و غیر نقدی بلاعوض سازمانهای خیریه یا عام المنفعه یا وزارتخانهها یا موسسات دولتی و شرکتهای دولتی یا شهرداریها یا نهادهای انقلاب اسلامی به اشخاص حقیقی غیر از مواردی که مشمول مالیات فصل حقوق است. به عنوان مثال کمکهای کمیته امام (ره) و سازمان بهزیستی به افراد تحت پوشش.
ب- وجوه یا کمکهای مالی اهدایی به خسارت دیدگان جنگ، زلزله، سیل، آتشسوزی و یا حوادث غیر مترقبه دیگر مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی نخواهد بود. به عنوان مثال کمک سازمان هلال احمر و سایر اشخاص حقوقی و حقیقی به زلزله زدگان.
ج- جوایزی که دولت برای تشویق صادرات و تولید و خرید محصولات کشاورزی پرداخت مینماید.
مطابق تبصره ماده 127 ق.م.م ضوابط اجرایی بندهای الف و ب طبق آییننامهای خواهد بود که از طرف وزارت امور اقتصادی و دارایی وزارت کشور تهیه خواهد شد.
آییننامه اجرای بندهای الف و ب ماده 127 ق.م.م
ماده 1- سازمانهای خیریه یا عام المنفعه یا وزارتخانهها یا موسسات دولتی یا شرکتهای دولتی یا شهرداریها یا نهادهای انقلاب اسلامی موضوع بند الف باید به موجب قانون یا اساسنامه تاسیس یا وقفنامه یا مصوبات دولت حسب مورد مجاز به پرداخت کمکهای نقدی و غیرنقدی بلاعوض باشند.
ماده 2- وجوه یا کمکهای مالی اهدایی موضوع بند ب با احراز شرایط ذیل مشمول مالیات اتفاقی نخواهد بود.
اولاً وقوع خسارت ناشی از حوادث مذکور در بند ب بوده و به تایید فرماندار یا بخشدار محل وقوع خسارت رسیده باشد.
ثانیاً میزان خسارت وارده توسط ممیز مالیاتی و نماینده دادگستری محل وقوع خسارت و عندالاقتضاء با استفاده از اظهارنظر اشخاص بصیر و مطلع که از طرف فرماندار یا بخشدار محل معرفی خواهد شد تعیین شده باشد. میزان خسارتی که به ترتیب مذکور تعیین میشود برای استفاده از معافیت مالیاتی قطعی است.
ثالثاً وجه یا کمک مالی ظرف یکسال از تاریخ وقوع خسارت اهدا شده باشد.
رابعاً مجموع وجوه یا کمکهای مالی از طرف اشخاص به هر خسارت دیده بیش از خسارت وارده نباشد. اهدایی مازاد بر خسارت وارده مشمول مالیات اتفاقی خواهد بود.
ماده 3- اشخاص مذکور در ماده یک و پرداخت کنندگان وجوه یا کمکهای مالی موضوع بند ب مکلفاند ظرف یک ماه از تاریخ پرداخت فهرست مبلغ پرداختی و در صورتی که پرداخت غیر نقدی باشد نوع و قیمت تمام شده آن و هویت و نشانی دریافت کننده را در تهران به اداره کل خدمات مالیاتی و در مراکز استانها به ادارات کل امور اقتصادی و دارایی و در شهرستانها به ادارات امور اقتصادی و دارایی محل ارسال نمایند. در مواردی که پرداخت به علت خسارت ناشی از حوادث مذکور در بند «ب» باشد فهرست ارسالی باید از جهت وقوع خسارات به تایید فرماندار یا بخشدار محل برسد.
ماده 4- در صورتی که پرداخت کنندگان موضوع بندهای «الف و ب» ترتیبات و شرایط و تکالیف مقرر در این آییننامه را حسب مورد رعایت ننموده و یا در موعد مقرر انجام ندهند با دریافت کنندگان متضامناً مسئول پرداخت مالیات متعلقه خواهند بود. احراز و رعایت بندهای ثانیاً و رابعاً ماده 2 به عهده پرداخت کنندگان نبوده و مشمول حکم این ماده نخواهد بود.
ماده 5- ادارات مذکور در ماده 3 این آییننامه فهرستهای واصله را برای رسیدگی و نگهداری سوابق و در صورت لزوم تشخیص درآمد و مطالبه مالیات متعلقه به حوزههای مالیاتی ذیربط ارسال خواهد نمود.
وظایف مودیان مالیات بر درآمد اتفاقی
* مطابق ماده 123 ق.م.م در صورتی که منافع مالی به طور دائم یا موقت بلاعوض به کسی واگذار شود انتقال گیرنده مکلف است مالیات منافع هر سال را در سال بعد پرداخت نماید.
* مطابق ماده 126 ق.م.م صاحبان درآمد موضوع فصل مالیات بر درآمد اتفاقی مکلفاند هر سال اظهارنامه مالیاتی خود را در مورد منافع موضوع ماده 123 ق.م.م تا آخر اردیبهشت ماه سال بعد و در سایر موارد (به غیر از منافع) ظرف سی روز از تاریخ تحصیل درآمد یا تعلق منافع به اداره امور مالیاتی مربوط تسلیم و مالیات متعلق را بپردازند در صورتیکه معامله در دفاتر اسناد رسمی انجام و مالیات وصول شده باشد تکلیف تسلیم اظهارنامه ساقط است.
نکته-اشخاص حقیقی در مورد منافع موضوع ماده 123 ق.م.م مکلفاند اظهارنامه مالیاتی خود را تا آخر اردیبهشت ماه سال بعد به اداره امور مالیاتی مربوط تسلیم و مالیات متعلق را بپردازند و اشخاص حقیقی در مورد سایر موارد (به غیر از منافع) مکلفاند اظهارنامه مالیاتی خود را ظرف سی روز از تاریخ تحصیل درآمد یا تعلق منافع به اداره امور مالیاتی مربوط تسلیم و مالیات متعلق را بپردازند. لیکن در خصوص اشخاص حقوقی به استناد تبصره ماده 110 ق.م.م، اشخاص حقوقی نسبت به درآمدهایی که طبق مقررات قانون مالیاتهای مستقیم نحوه دیگری برای تشخیص آن مقرر شده است مکلف به تسلیم اظهارنامه مالیاتی جداگانه که در فصلهای مربوط پیشبینی شده است نیستند. اشخاص حقوقی مکلفاند در مورد تمامی منابع مالیاتی مربوط از جمله منافع موضوع ماده 123 ق.م.م اظهارنامه واحد همراه با ترازنامه و حساب سود و زیان متکی به دفاتر و اسناد و مدارک خود را حداکثر تا چهار ماه پس از سال مالی به اداره امور مالیاتی مربوط تسلیم و حسب مورد مالیات متعلق را پرداخت نمایند.
مثال 2- آقای جلیلی مالک فروشگاههای زنجیرهای فارس بخشی از اموال خود را به شرح ذیل اهدا نمود:
1- مبلغ 3.000.000.000 ریال به خسارت دیدگان سیل
2- دو دستگاه وسیله نقلیه به ارزش 200.000.000 ریال برای کمک به زلزله زدگان
3- یک دستگاه آپارتمان به فردی برای کمک به ازدواج وی به ارزش روز 900.000.000 ریال و ارزش معاملاتی 40.000.000 ریال
4- جایزه به مبلغ 300.000.000 ریال به شرکت خصوصی پیمان برای تشویق صادرات محصولات کشاورزی.
محاسبه مالیات بر درآمد اتفاقی به شرح ذیل میباشد:
موارد 1 و 2 از پرداخت مالیات معاف است.
درآمد مشمول مالیات فرد انتقال گیرنده آپارتمان 40.000.000
نرخ ماده 131 ق.م.م × 40.000.000
4.500.000 = 15% × 30.000.000
2.000.000 = 20% × 10.000.000
مالیات بر درآمد اتفاقی فرد انتقال گیرنده آپارتمان 6.500.000
درآمد مشمول مالیات شرکت پیمان 300.000.000
مالیات درآمد اتفاقی شرکت پیمان 75.000.000 = 25% نرخ ماده 105 ق.م.م × 300.000.00
[1] عقدی است که در آن طرفین توافق بر امری از امور کنند. بدون اینکه توافق آنها معنون به عنوان یکی ازعناوین معروف عقود (از قبیل بیع و اجاره و رهن و غیره) باشد. صلح در اصطلاح حقوقی عبارت از تراضی و تسالم بر امری است خواه تملیک عین باشد یا منفعت و یا اسقاط دین و یا حق و یا غیر آن. مصالح (ایجاب کننده)، متصالح (قبول کننده)، مورد صلح و مال الصلح ارکان عقد صلح میباشند.
[2] یکی از عقود معین است که به موجب آن یک نفر مالی را مجانی به دیگری میبخشد و به مالکیت او درمیآورد.
[3] وسایلی که دارنده آن طرفین معامله یا شخص ثالث با استفاده از آن بتواند عقد لازم را برهم بزند.
[4] برهم زدن معامله
[5] به معنی برگشت چیزی که توسط هبه بخشیده شده است.
[6] اگر طرفین معامله با توافق درصدد برهم زدن عقد لازم برآیند این کار را اقاله گویند.
