فروش سهام شرکت فرعی
هدف 2:
تشریح حسابدای فروش سهام شرکت فرعی. فروش سهام شرکت فرعی ممکن است در وضعیت‌های مختلف صورت گیرد. در جدول شماره 3 خلاصه‌ای از این وضعیت‌ها ارائه شده است.
جدول شماره 3: وضعیت‌های مختلف فروش سهام شرکت فرعی
وضعیت سرمایه‌گذاری قبل از فروش | وضعیت سرمایه‌گذاری بعد از فروش |
1. کنترل | واگذاری کامل |
2. کنترل | کنترل |
3. کنترل | نفوذ قابل ملاحظه |
4. کنترل | سرمایه‌گذاری معمولی |
در حالت اول، شرکت اصلی تمام سرمایه‌گذاری خود در شرکت فرعی را به صورت یکجا به فروش می‌رساند. در حالت دوم، شرکت اصلی بخشی از سرمایه‌گذاری را به فروش می‌رساند اما همچنان کنترل خود را بر شرکت فرعی حفظ می‌کند. در حالت سوم، شرکت اصلی بخشی از سرمایه‌گذاری را به فروش می‌رساند که نتیجه آن کاهش درصد سرمایه‌گذاری به میزانی می‌شود که شرکت اصلی کنترل خود را بر شرکت فرعی از دست می‌دهد، اما همچنان بر آن نفوذ قابل ملاحظه دارد. در حالت چهارم درصد سرمایه‌گذاری شرکت اصلی در شرکت فرعی به میزانی کاهش پیدا می‌کند که شرکت اصلی هم کنترل و هم نفوذ خود را بر شرکت سرمایه‌پذیر از دست می‌دهد.
سود یازیان فروش سرمایه‌گذای برابر با تفاوت مبلغ فروش و مبلغ دفتری سرمایه‌گذاری در تاریخ فروش است. محاسبه این تفاوت در شرکت اصلی ساده است. در شرکت اصلی مبلغ دفتری که براساس بهای تمام شده یا مبلغ تجدید نظر ارزیابی شود بر تعداد سهام تقسیم می‌شود و مبلغ دفتری یک سهم محاسبه می‌گردد. این مبلغ در تعداد سهام فروخته شده ضرب می‌شود و مبلغ دفتری سرمایه‌گذاری فروخته شده محاسبه می‌گردد. هزینه فروش سرمایه‌گذاری نیز از مبلغ فروش کسر می‌شود.
سود یا زیان فروش سرمایه‌گذاری در صورتهای مالی تلفیقی با صورتهای مالی شرکت اصلی متفاوت است. مبلغ دفتری سرمایه‌گذاری در صورتهای مالی تلفیقی براساس سهم شرکت اصلی از خالص دارایی‌های شرکت فرعی و با در نظر گرفتن تعدیلات تلفیقی محاسبه می‌شود (این مبلغ مساوی با مبلغی است که در صورت به کارگیری روش ارزش ویژه، حاصل می‌شد). به همین دلیل مبلغ دفتری سهام فروش رفته و در نتیجه سود یا زیان فروش سرمایه‌گذاری در صورتهای مالی تلفیقی با صورتهای مالی جداگانه شرکت اصلی تفاوت دارد و به صورت زیر محاسبه می‌شود:
دفاتر شرکت اصلی | میلیون ریال/ سهم |
بهای تمام شده سرمایه‌گذاری | ´´´ |
¸ تعداد کل سهام خریداری شده | ´´´ |
= مبلغ دفتری هر سهم | ´´´ |
´ تعداد سهام فروش رفته | ´´´ |
= مبلغ دفتری سهام فروش رفته (در شرکت اصلی) | 060ر1 |
چنانچه سهام شرکت فرعی به صورت تدریجی تحصیل شده باشد، در زمان واگذاری بخشی از سهام شرکت فرعی، مبلغ دفتری سهام فروخته شده با روش میانگین محاسبه می‌شود. به کارگیری روش‌هایی مثل فایفو فاقد پشتوانه منطقی است.
مثال 4. شرکت ایروان در اول فروردین 1389، 90 درصد سهام شرکت زاهدان را به مبلغ 670 میلیون ریال خریداری کرده است. حقوق صاحبان سرمایه شرکت زاهدان در تاریخ خرید شامل 468 میلیون ریال سرمایه و 234 میلیون ریال سود انباشته است. سود خالص شرکت زاهدان طی سال 1389، 85 میلیون ریال و سود تقسیم شده آن 46 میلیون ریال است. تفاوت بهای تمام شده سرمایه‌گذاری و مبلغ دفتری خالص دارایی‌های شرکت فرعی به طور کامل مربوط به سرقفلی است و عمر مفید سرقفلی 10 سال است.
بر این اساس، تخصیص بهای تمام شده سرمایه‌گذاری در سهام شرکت زاهدان به شرح زیر خواهد بود:
تعدیلات تلفیقی
ثبت‌های تعدیلی مندرج در صفحه بعد در کاربرگ تلفیقی انجام می‌شود:
تخصیص بهای تمام شده سرمایه‌گذاری
1 | سرمایه | 468 | |
سود انباشته | 234 | ||
سرقفلی | 250 | ||
سرمایه‌گذاری در شرکت زاهدان | 680 | ||
سهم اقلیت (10%´(234+468)) | 2/70 |
ثبت 2: شناسایی هزینه استهلاک سرقفلی
2 | هزینه استهلاک سرقفلی | 82/3 | |
سرقفلی | 82/3 |
ثبت 3: حذف مانده حساب‌ها و معاملات درون گروهی
3 | درآمد سود سهام (90%´46) | 4/41 | |
سهم اقلیت (10%´46) | 6/4 | ||
سود انباشته (تقسیم سود) | 46 |
ثبت 4: شناسایی سهم اقلیت از سود خالص
در اینجا سهم اقلیت از سود اندازه‌گیری و به صورت زیر ثبت می‌شود:
4 | سهم اقلیت (صورت سود و زیان) | 5/8 | |
سهم اقلیت (ترازنامه- 10´85) | 5/8 |
در ادامه مثال 4، فرض کنید شرکت ایروان 10 درصد سرمایه‌گذاری در شرکت زاهدان را یکسال بعد به مبلغ 93 میلیون ریال به فروش می‌رساند. برای ثبت این معامله ابتدا باید مبلغ دفتری سرمایه‌گذاری به فروش رسیده مشخص شود. فرض می‌شود که سرمایه‌گذاری در شرکت اصلی به روش بهای تمام شده پس از کسر کاهش ارزش انباشته شناسایی می‌شود و در این مثال کاهش ارزش وجود نداشته است. بنابراین سود فروش سرمایه‌گذاری در شرکت اصلی به صورت مندرج در صفحه بعد محاسبه می‌شود:
میلیون ریال | |
مبلغ فروش | 93 |
– مبلغ دفتری (10%´670) | (67) |
= سود فروش سرمایه‌گذاری در شرکت زاهدان | 26 |
شرکت اصلی فروش سرمایه‌گذاری را به صورت زیر در دفاتر خود ثبت می‌کند:
موجودی نقدی | 93 | ||
سرمایه‌گذاری در شرکت زاهدان (10%´670) | 67 | ||
سود فروش سرمایه‌گذاری | 26 |
