پول، ارز و بانکداری

» صندوق بین المللی پول و بانک جهانی «

در این فصل با مفاهیم زیر آشنا می شوید:

)IMF( -1 تعریف صندوق بین المللی پول

2. اهداف صندوق بین المللی پول

3. ارکان تشکیلاتی صندوق بین المللی پول

4. حق برداشت مخصوص

5. منابع مالی صندوق بین المللی پول

)WB( 6. بانک جهانی

7. ارکان و تشکیلات بانک جهانی

8. منابع مالی و سرمایه های بانک جهانی

گردآوری و تنظیم: عباس دهقان 113

مقدمه:

در خلال جنگ جهانی دوم سیاستمداران و دولت های بزرگ جهان دریافتند که بروز بحرانهای عظیم مالی و

حتی منازعات سیاسی و جنگ های خانمان سوز، ناشی از فقدان یک نظام همکاری و همیاری بین المللی در

جهان می باشد.

آمریکا برگزار شد. شرکت کنندگان در این کنفرانس عبارت » برتون وودز « در سال 3611 کنفرانسی در

بودند از: وزیران دارایی و اقتصاددانان از 11 کشور جهان. عمده ترین تصمیمات این کنفرانس عبارت بودند

از:

– پایه گذاری نظام باثبات نرخ مبادله

– ایجاد صندوق بین المللی پول

– ایجاد بانک جهانی

هدف از تأسیس صندوق بین المللی پول رفع مشکلات پولی کوتاه مدت ممالک عضو بود در حالی که بانک

جهانی به منظور رفع گرفتاری های مالی بلندمدت ایجاد گردید.

ثبات نرخ مبادله

اعضای کنفرانس برتون وودز با تعیین یک ارزش اسمی برای پول کشورهایشان بر مبنای طلا یا دلار آمریکا

موفق به ایجاد ثبات در نرخ مبادله ارزها شدند.

)IMF( صندوق بین المللی پول

صندوق بین المللی پول در ژوئن 3611 طی کنفرانس پولی و مالی برتون وودز و با شرکت نمایندگان 11

کشور جهان تأسیس شد. در همین دوران جهت نظم بخشیدن به وضع پولی و مالی بین المللی، چهار طرح

به ترتیب از سوی کینز، وایت، دولت فرانسه و دولت کانادا ارائه شد.

که در آن زمان مشاور خزانه داری بریتانیا بود تحت عنوان اتحادیه پولی)پایاپای( » جان مینارد کینز « طرح

نیز معاون خزانه داری ایالات متحده بود و طرح خود را تحت » هاری دکستر وایت « . بین المللی ارائه گردید

عنوان پیش نویس اولیه تأسیس صندوق تثبیت ملل متحد و بانک ترمیم و توسعه ملل متحد و متفق ارائه

اتحادیه « ارائه شد و طرح دولت کانادا نیز به نام » روابط بین المللی « نمود. طرح دولت فرانسه تحت عنوان

عنوان گردید. » مبادلات بین المللی

114 پول، ارز و بانکداری

اهداف صندوق بین المللی پول

هدف اولیه تأسیس صندوق بین المللی پول عبارت بود از: جلوگیری از برقراری مجدد محدودیت های

بازرگانی بین المللی از یک طرف و ممانعت از نوسانات شدید نرخ مبادله به شکلی که در دوران بین دو

جنگ جهانی شاهد آن بودیم. طبق اساسنامه صندوق بین المللی پول سایر اهداف عبارت بودند از:

– تقویت همکاریهای بین المللی از طریق فراهم نمودن امکانات مشورتی و همکاری اعضاء درباره مسائل پولی

بین المللی

– تسهیل رشد متوازن تجارت بین المللی ازطریق کمک به افزایش سطح اشتغال و درآمد و توسعه

ظرفیتهای تولید

– تقویت ثبات ارزی و ترتیبات ارزی و اجتناب از تضعیف رقابتی ارزش پول ملی

– تقویت نظام چند جانبه پرداخت ها برای معاملات جاری و یافتن راههای حذف محدودیت های ارزی که

مانع رشد تجارت جهانی می شود

– تأمین منابع مالی برای اعضاء به طور موقت

– یافتن راههایی برای کاهش دوره و میزان عدم توازن در پرداخت ها

مقر صندوق در شهر واشنگتن پایتخت آمریکا است و اگرچه از موسسات وابسته به سازمان ملل متحد به

شمار می آید ولی به موجب اساسنامه از استقلال کامل اداری برخوردار است.

عضویت

عضویت در صندوق بین المللی پول برای هر کشور عضو سازمان ملل که در مناسبات خارجی خود استقلال

داشته و اساسنامه صندوق را پذیرفته باشد، بلا مانع است.

ارکان تشکیلاتی صندوق بین المللی پول:

هیأت مدیره

هیأت مدیره، عالیترین مرجع تصمیم گیری در صندوق بین المللی پول می باشد. جلسات هیأت مدیره به

صورت عادی و یا فوق العاده معمولا هرساله تشکیل می گردد. وظیفه هیأت مدیره، بررسی وضع کلی اقتصاد

جهانی و بررسی مشکلات سیستم پولی بین المللی و مسائلی نظیر اینها است.

گردآوری و تنظیم: عباس دهقان 115

هیأت اجرایی

براساس اساسنامه اداره امور و عملیات کلی صندوق بر عهده هیأت اجرایی است که مرکب از 55 نفر میباشد.

این هیأت لااقل هفته ای یکبار به ریاست مدیر عامل تشکیل جلسه می دهد و کلیه امور جاری صندوق را

تصدی و هدایت می کند.

مدیر عامل

مدیر عامل توسط هیأت اجرایی و برای مدت 5 سال انتخاب می شود. مدیر عامل بالاترین مقام کارکنان

اجرایی صندوق است و ریاست هیأت اجرایی را برعهده دارد ولی نمی تواند یکی از اعضای هیأت اجرایی

باشد.

حق برداشت مخصوص

کمبود نقدینگی بین المللی بویژه بعد از جنگ جهانی دوم یکی از معضلات تجارت بین المللی شده بود.

بنابراین حق برداشت مخصوص در واقع یک نوع دارایی یا ذخیره پولی بین المللی است که توسط صندوق

ایجاد شده و پشتوانه آن موافقت کشورهای شرکت کننده در طرح مذکور است. همچنین حق برداشت

مخصوص به عنوان واحد محاسبه در صندوق به کار برده می شود و کلیه معاملات و دفاتر صندوق براساس

آن محاسبه و نگهداری می گردد.

در سال 3671 تصمیم گرفته شد که ارزش حق برداشت در رابطه با ارزهای 31 کشور)روش سبد ارزی(

محاسبه شود و در این حالت ارزش هر واحد حق برداشت مخصوص معادل 351115 دلار آمریکا منظور

گردید که در حقیقت همان ارزش دلار طلای 3611 در سال 3671 بوده است. 31 کشوری که ارزهای آنها

3618 بیش – در سبد ارزی مزبور منظور گردیده بود عبارت از کشورهایی بود که صادرات آنها سالهای 3675

از یک درصد از تجارت جهانی کالاها و خدمات را تشکیل می داد و ضرایب داده شده به سهم هر ارز در حق

برداشت مخصوص نیز بر اساس حجم تجارت طی 5 سال و موجودی پول هر کشور در سایر کشورهای عضو

انتخاب گردید.

کاربرد حق برداشت مخصوص

کمبود ذخایر مالی تعداد زیادی از کشورهای در حال توسعه به ویژه در سالهای اخیر باعث محدودیت شدید

در ظرفیت واردات و تقلیل در افزایش روند تجارت و پرداخت های آنان گردیده و اثرات منفی بر روی سطح

116 پول، ارز و بانکداری

سرمایه گذاری ها و تولید آنها گذارده است. آنچه که کشورهای در حال توسعه جهان از طریق صادرات

بدست می آورند صرف بازپرداخت اصل و فرع وامهای آنها می گردد.

می تواند سهم زیادی در تسریع بهبود اقتصادی، موفقیت سیاست های تعدیل و » حق برداشت مخصوص «

تسهیل موانع موجود در پرداخت های کشورهای درحال توسعه و ارتقای تجارت بین المللی و تنوع در بافت

ذخایر و بهبود موازنه بین نقدینگی مشروط و غیر مشروط داشته باشد.

یکی از خصوصیات حق برداشت مخصوص این خواهد بود که از اهمیت استقراض از منابع دیگر در نظام مالی

بین المللی کاسته و بنابراین آسیب پذیری این نظام را کاهش می دهد.

منابع مالی صندوق بین المللی پول

صندوق بین المللی پول منابع مالی خود را از طریق روشهای زیر تأمین می نماید:

1. قاچ ذخیره:

این قاچ شامل آن گونه وجوهی است که اعضاء نزد صندوق نگاه داشته و از محل پرداخت های اعضای

صندوق بابت سهمیه خود به صورت طلا و ارز تأمین شده است. استفاده از این ذخایر بدون قید و شرط است

و به صرف مواجه بودن کشور عضو با کسری موازنه پرداختها قابل برداشت است.

2. قاچهای اعتباری

در صندوق چهار قاچ اعتباری وجود دارد که میزان هر یک معادل 55 درصد سهمیه هر یک از اعضاء

میباشد. چنان که هر عضو می تواند تا 311 درصد سهمیه خودش در صندوق به صورت اعتبار استفاده کند.

شرط استفاده از قاچهای اعتباری آن است که کشورهای عضو علاوه بر روبرو بودن با مشکل تراز پرداختها

اجرای سیاست های پیشنهادی صندوق را بپذیرند.

3. تسهیلات مالی اضافی

صندوق وامهای بیشتر و درازمدت تر نسبت به قاچ های اعتباری از طریق تسهیلات مالی اضافی در اختیار

اعضاء قرار می دهد. کشورهایی مشمول این نوع تسهیلات می شوند که ترازپرداخت هایشان ناشی از عوامل

ساختاری و سازمانی در اقتصاد ملی آنها باشد. صندوق در پرداخت این گونه وامها شرایط دشوارتری را به

کشور وام گیرنده تحمیل می کند. کشورهای واجد شرایط می توانند تا 311 درصد سهمیه خودشان از این

7 تا 31 سال است. / محل وام بگیرند. مدت بازپرداخت این وامها بین 5

گردآوری و تنظیم: عباس دهقان 117

4. منابع گسترش یافته صندوق

صندوق بین المللی پول از طریق منابع گسترش یافته خود به کشورهایی وام می دهد که از طریق قاچهای

اعتباری و تسهیلات مالی اضافی نتواند مشکلات تراز پرداخت های خودشان را برطرف کنند. وامهایی که از

این طریق داده می شود علاوه بر مشروط بودن به صورت مرحله ای و نظارت شده است. در حال حاضر هر

کشور می تواند برای مدت 1 سال و سالانه 65 تا 335 درصد و یا طی 1 سال کلا 585 تا 115 درصد

سهمیه خودش در صندوق از محل منابع گسترش یافته وام بگیرند.

5. حساب حق برداشت مخصوص

هر کشور عضو به نسبت سهمیه اش در صندوق در حساب حق برداشت مخصوص اعتبار دارد و می تواند از

این اعتبار در صورت کسری تراز پرداخت ها و یا تقلیل ذخایرش بدون قید و شرط استفاده نماید.

بازپرداخت این وامها مدت معینی ندارد لیکن صندوق انتظار دارد با بهبود وضعیت موازنه پرداختهای کشور

وام گیرنده بازپرداخت وام صورت بگیرد. ناگفته نماند که به این گونه اعتبارات صندوق بهره تعلق میگیرد.

6. منابع دیگر صندوق

این منابع قرار احتیاطی و تسهیلات مالی جبرانی است که فقط به کشورهای صادرکننده ماده اولیه و مواد

خام اختصاص دارد و قرارداد عمومی استقراض که مختص کشورهای صنعتی است.

World Bank بانک جهانی

بانک بین المللی ترمیم و توسعه که به بانک جهانی شهرت یافته است، بزرگترین سازمان مالی بین المللی

است که در زمینه تأمین مالی توسعه اقتصادی کشورهای در حال رشد فعالیت می کند.

هدف اولیه از تأسیس بانک مزبور کمک مالی به بازسازی و ترمیم کشورهایی بود که در جنگ جهانی دوم

خسارت دیده بودند.

اهداف اولیه تأسیس این بانک طبق اساسنامه عبارت بودند از:

-3 کمک به بازسازی و توسعه کشورهای عضو از طریق تسهیل سرمایه گذاریهای تولیدی در آن کشورها و

بازسازی اقتصاد کشورهایی که در خلال جنگ آسیب دیده یا از بین رفته اند.

-5 انطباق مجدد و هدایت تسهیلات و وسایل تولیدی با نیازها و احتیاجات زمان صلح و تشویق امر گسترش

تسهیلات و منابع تولیدی در کشورهای در حال توسعه

118 پول، ارز و بانکداری

اعطای وام به کشورهای عضو از منابع بانک

مهمترین اهداف اعطای وام از سوی بانک جهانی عبارتند از:

– تشویق سرمایه گذاری های خارجی در کشورهای عضو بانک از طریق تضمین اصل و بهره سرمایه

گذاریها و مشارکت در اعطای وام و تسهیلات مالی مناسب.

– کمک به رشد متوازن و بلندمدت تجارت بین المللی و حفظ تعادل در موازنه پرداختها از طریق

تشویق سرمایه گذاریهای بین المللی.

اعطای وام از سوی بانک مستلزم متقاعد شدن بانک به صرف وام جهت افزایش بهره وری کشور وام گیرنده و

نیز اطمینان از توانایی بازپرداخت وام است.

شرایط عضویت:

اعضای اصلی بانک همان اعضای صندوق بین المللی پول هستند که عضویت بانک و اساسنامه آن را مورد

پذیرش قرار داده اند. عضویت در بانک برای همه اعضای صندوق بین المللی پول امکان پذیر است. شرایط

عضویت را هیأت رئیسه بانک تعیین می کند.

ارکان و تشکیلات بانک جهانی

بانک جهانی نیز مانند صندوق بین المللی پول دارای تشکیلاتی متشکل از هیأت نمایندگان، هیأت مدیره و

مدیر عامل می باشد.

هیأت نمایندگان به عنوان مهمترین رکن تشکیلاتی، بالاترین مرجع تصمیم گیری در بانک می باشد. هیأت

مدیره به عنوان یکی دیگر از ارکان اصلی تشکیلات بانک، اداره بانک را بر عهده دارد و برای انجام وظایف

خود دارای اختیارات و قدرتی است که از سوی هیأت نمایندگان به وی تفویض شده است. اعضای هیأت

مدیره بانک وظیفه حمایت و حفظ منافع کشور متبوع خود و یا گروهی از کشورها که مدیر انتخابی آنها

میباشند و همچنین نظارت و تصمیم گیری درباره سیاست های بانک و ارزیابی کامل پروژه های تولیدی و

سرمایه گذاریهای بانک را برعهده دارند.

ریاست بانک به عنوان مسئول اداره بانک توسط اعضای هیأت مدیره انتخاب می شود و حق نظارت عالیه بر

پروژه ها و حق پیشنهاد اعطای وام به طور کامل به کشورهای عضو در اختیار وی می باشد.

گردآوری و تنظیم: عباس دهقان 119

سرمایه ها و منابع مالی بانک جهانی

سرمایه بانک جهانی از مجموع سهام تعهد شده اعضاء که متناسب با توان اقتصادی و مالی آنها می باشد

تأمین می گردد. علاوه بر مجموع سرمایه اولیه و دریافت حق عضویت ها، منابع استقراض از بازارهای مالی و

دولت ها از دیگر روشهای تأمین منابع مالی بانک جهانی محسوب می شود.

انتشار سهام بین مردم به پولهای غیر از دلار و سپرده گذاری های سهام و اسناد خزانه در بانک های مرکزی

کشورها و یا سازمان های عمومی و دولتی و حتی فروش اوراق قرضه از مهمترین روشهای تأمین مالی و

استقراض بانک جهانی به حساب می آید.

وامهای بانک جهانی اکثرا به منظور اجرای پروژه های معینی به کشورهای عضو اعطا می گردد و بازپرداخت

آن بعد از اتمام پروژه آغاز می شود. مدت بازپرداخت به خصوصیات هر پروژه بستگی دارد و براساس طول

عمر مفید هر پروژه تقسیط می گردد که معمولا 55 سال است. نرخ بهره بانک جهانی کمتر از نرخ بهره بازار

است. علاوه بر شرایط بانک، طرحهای مورد نظر هم بایستی از نظر فنی – اقتصادی و مالی توجیه پذیر

باشند.

بانک جهانی علاوه بر وامهای پروژه ای در صورت بروز حوادث طبیعی به منظور جلوگیری از بروز و رفع وقفه

در روند توسعه و نیز برای خرید مواد اولیه و تجهیزات به منظور تقویت امکانات تولیدی به کشورهای عضو

وام می دهد.

تعداد آرای هر کشور عضو با مقدار سرمایه تعهد شده آن در بانک ارتباط مستقیم دارد. هر عضو دارای 551

رأی به علاوه یک رأی اضافی برای هر سهم از سرمایه بانک است. ارزش یک سهم معادل یکصد هزار دلار

است. در نتیجه کشوری که سرمایه اش 311 میلیون دلار است جمعا 3551 رأی دارد.

در سال 3688 ایالات متحده آمریکا به تنهایی دارای 316111 سهم از مجموع 851111 سهم بود؛ یعنی

حدود 38 درصد آرا تنها متعلق به ایالات متحده آمریکا بوده است. کمترین تعداد سهام در همین سال به

تعداد 183 رأی متعلق به کشور لائوس بود که معادل 1 درصد کل آرا بوده است.

مؤسسات وابسته به بانک جهانی

به منظور گسترش فعالیتهای بانک جهانی و نیز ایجاد نوعی تقسیم کار دو مؤسسه وابسته به این بانک

تأسیس گردید:

111 پول، ارز و بانکداری

شرکت مالی بین المللی: شرکت مالی بین المللی به منظور اعطای وام به شرکتها و مؤسسات صرفا خصوصی

کشورهای عضو تأسیس شد. دولت ایران در سال 3115 به عضویت شرکت مالی بین المللی درآمد.

مؤسسه بین المللی توسعه: به منظور دادن وامهایی با شرایط آسان به دول فقیر جهان تأسیس شد. منابع

مالی این موسسه عمدتا از محل پرداخت کمک بلا عوض ممالک ثروتمند و نیز واریز قسمتی از سود بانک

جهانی به حساب این موسسه تأمین می شود. وامهای موسسه مذکور بدون بهره است و با کارمزد بسیار نازل

و برای دوره های بسیار طولانی 11 تا 51 ساله اعطا می شود.