دادرسی مالیاتی
هر گونه اختلاف میان مودیان مالیاتی اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی از یک طرف و ماوران و مراجع مالیاتی از طرف دیگر در خصوص کلیه مسائل مالیاتی از جمله مبلغ مالیات و یا چگونگی وصول آن در مراجع حل اختلاف مالیاتی مطرح میگردد. این مراجع عبارتند از:
1- رییس امور مالیاتی (یا هر مقام مجاز طبق آییننامه موضوع ماده 129 ق.م.م)
2- هیأتهای حل اختلاف مالیاتی بدوی، تجدیدنظر و هیاتهای موضوع ماده 216 ق.م.م
3- شورای عالی مالیاتی
4- هیاتهای سه نفری موضوع ماده 251 مکرر ق.م.م
5- دیوان عدالت اداری
مراجع حل اختلاف مالیاتی و فرایند رسیدگی به اختلافات مالیاتی
1- رییس امور مالیاتی (یا سایر مقامات مجاز مالیاتی)
اولین مرجع رسیدگی به اختلافات مالیاتی بین مودی و ماموران مالیاتی، رییس امور مالیاتی میباشد. در مواردی که برگ تشخیص مالیات صادر و به مودی ابلاغ میشود، چنانچه مودی نسبت به آن معترض باشد میتواند ظرف سی روز از تاریخ ابلاغ شخصاً یا به وسیله وکیل تام الاختیار خود به اداره امور مالیاتی مراجعه و با ارائه دلایل و اسناد و مدارک کتباً تقاضای رسیدگی مجدد نماید. در این صورت رییس امور مالیاتی مزبور مکلف است ظرف مدت 30 روز از تاریخ مراجع مودی به موضوع رسیدگی و به یکی از اشکال زیر اتخاذ تصمیم نماید:
الف- در صورتی که دلایل و اسناد و مدارک ابراز شده مودی از طرف امور مالیاتی موثر در تعدیل درآمد مشمول مالیات تشخیص داده شود و نظر آن اداره مورد قبول مودی واقع شود مراتب مستدلاً در ظهر برگ تشخیص منعکس و پس از امضاء رییس اداره امور مالیاتی مربوط و مودی و ثبت آن، جهت صدور برگ قطعی و انجام مراحل وصول مالیات به واحد مالیاتی مربوطه ارجاع میشود.
دادرسی مالیاتی
ب- اگر اداره امور مالیاتی دلایل ابرازی مودی را موثر در تعدیل درآمد مشمول مالیات تشخیص ندهد و نظر آن اداره مورد قبول مودی واقع شود مراتب مستدلاً در ظهر برگ تشخیص منعکس و با امضاء رییس اداره امور مالیاتی مربوط و مودی و ثبت آن، جهت صدور برگ قطعی و انجام مراحل وصول مالیات به واحد مالیاتی مربوط ارجاع میشود.
ج- اگر دلایل ابرازی مودی توسط اداره امور مالیاتی موثر در تعدیل درآمد مشمول مالیات تشخیص داده نشود و نظر آن اداره مورد قبول مودی واقع نگردد مراتب مستدلاً در ظهر برگ تشخیص منعکس و پس از امضا رییس امور مالیاتی مربوط و مودی و ثبت آن پرونده جهت درخواست تعیین وقت از دبیرخانه هیاتهای حل اختلاف مالیاتی و انجام امور قانون بعدی به واحد مالیاتی مربوط ارجاع میشود.
نکته 1- مودیان مالیاتی که اعتراض خود را از طریق پست سفارشی ارسال مینمایند تاریخ تسلیم اعتراض به پست تاریخ تسلیم به مرجع مالیاتی ذیربط محسوب میگردد.
نکته 2- در صورتی که برگ تشخیص مالیات به دلیل عدم حضور مودی در نشانی قانونی یا استنکاف از دریافت آن و یا به هر دلیلی به صورت قانونی ابلاغ شده باشد واحد مالیاتی مربوط مکلف است پس از گذشت سی روز نسبت به ارسال پرونده به دبیرخانه هیاتاهی حل اختلاف اقدام نماید.
نکته 3- اشخاص مجاز به حضور در مراجع حل اختلاف مالیاتی عبارتند از شخص مودی (در مورد اشخاص حقوقی صاحبان امضا مجاز با ارائه مدارک مربوط) وکیل مودی[1] با ارائه وکالتنامه معتبر، وراث، کارمند حقوق بگیر اشخاص حقوقی با همراه داشتن معرفی نامه از شخص حقوقی با تایید واحد مالیاتی مربوط (با ارائه مدارک جهت تشخیص هویت نامبردگان)
دادرسی مالیاتی
2- هیاتهای حل اختلاف مالیاتی
2-1- ترکیب اعضای هیات
1- یک نفر نماینده سازمان امور مالیاتی کشور
2- یک نفر قاضی اعم از شاغل یا بازنشسته
در صورتی که قاضی بازنشسته واجد شرایطی در شهرستانها یا مراکز استانها وجود نداشته باشد بنا به درخواست سازمان امور مالیاتی کشور رییس قوه قضائیه یک نفر قاضی شاغل را برای عضویت هیات معرفی خواهد نمود.
3- یک نفر نماینده از اتاق بازرگانی و صنایع و معادن یا اتاق تعاون یا جامعه حسابداران رسمی یا مجامع حرفهای یا تشکلهای صنفی یا شورای اسلامی شهر به انتخاب مودی در صورتی که برگ تشخیص مالیات ابلاغ قانونی شده باشد و یا همزمان با تسلیم اعتراض به برگ تشخیص در مهلت قانونی مودی انتخاب خود را اعلام ننماید سازمان امور مالیاتی با توجه به نوع فعالیت مودی یا موضوع مالیات مورد رسیدگی از بین نمایندگان مزبور یک نفر را انتخاب خواهد کرد. به استناد بخشنامه شماره 5424/1381/211 مورخ 8/4/83 انتخاب نماینده توسط مودی به مفهوم انتخاب شخص خاص مورد نظر مودی نبوده، بلکه مراد از این حق، انتخاب یکی از مراجع مقرر در بند مذکور برای شرکت نماینده آن مرجع در هیأت حل اختلاف مالیاتی میباشد.
دادرسی مالیاتی
انواع هیأتهای حل اختلاف مالیاتی
شرایط ارجاع پرونده به هیأت حل اختلاف بدوی
پرونده مالیاتی پس از طی مراحل فوق در صورت عدم توافق مودی با رییس امور مالیاتی به هیأت حل اختلاف مالیاتی ارجاع خواهد شد، مگر آنکه برگ تشخیص ابلاغ قانونی شده باشد و مودی ظرف 30 روز اعتراض خود را تسلیم ننموده باشد، در این صورت مودی در حکم معترض به برگ تشخیص مالیات شناخته میشود و پرونده ظرف 30 روز بدون طی مراحل فوق توسط اداره امور مالیاتی به هیأت حل اختلاف ارجاع خواهد شد.
دادرسی مالیاتی
شرایط ارجاع پرونده به هیأت حل اختلاف تجدیدنظر
مطابق ماده 247 ق.م.م آراء هیاتهای حل اختلاف مالیاتی بدوی قطعی و لازمالاجراء است مگر اینکه ظرف مدت بیست روز از تاریخ ابلاغ رأی به مودی، از طرف ماموران مالیاتی مربوط یا مودیان مورد اعتراض کتبی قرار گیرد که در این صورت پرونده جهت رسیدگی به هیات حل اختلاف مالیاتی تجدیدنظر احاله خواهد شد.
رأی هیات حل اختلاف مالیاتی تجدیدنظر قطعی و لازم الاجراء میباشد. مودی در صورت اعتراض نسبت به رأی بدوی مکلف است مقدار مالیات مورد قبول خود را پرداخت و نسبت به مازاد بر آن، اعتراض خود را در مدت مقرر تسلیم کند. در مواردی که شکایت مودیان مالیاتی از آراء هیأتهای بدوی از طرف هیات حل اختلاف مالیاتی تجدیدنظر رد شود، معادل یک درصد تفاوت مالیات موضوع رأی مورد شکایت و مالیات ابرازی مودی در اظهارنامه تسلیمی، هزینه رسیدگی تعلق میگیرد که مودی مکلف به پرداخت آن خواهد بود.
هیأتهای حل اختلاف موضوع ماده 216 ق.م.م
مرجع رسیدگی به شکایات ناشی از اقدامات اجرایی (ترتیبات توقیف امولا مدیون، فروش و غیره) راجع به مطالبات دولت از اشخاص اعم از حقیقی یا حقوقی که طبق مقررات اجرایی مالیاتها قابل مطالبه و وصول میباشد و یا در صورتی که شکایت حاکی از این باشد که وصول مالیات قبل از قطعیت، به موقع اجرا گذارده شده است، هیأت حل اختلاف مالیاتی موضوع ماده 216 ق.م.م میباشد. به شکایات مزبور به فوریت و خارج از نوبت رسیدگی و رأی صادر خواهد شد. ضمناً در مورد مالیاتهای غیرمستقیم، هر گاه شکایت اجرایی از این جهت باشد که مطالبه مالیات قانونی نیست، مرجع رسیدگی به این شکایت نیز هیات حل اختلاف مالیاتی موضوع ماده 216 ق.م.م خواهد بود و رأی هیات مزبور در این باره قطعی و لازم الاجرا است.
دادرسی مالیاتی
نکته- رسیدگی به شکایت ناشی از عملیات اجرایی و طرح پرونده در هیاتهای حل اختلاف مالیاتی مورد بحث مستلزم اخذ سپرده قبل از احاله پرونده به آن هیات نمیباشد.
شرایط ارجاع پرونده به هیاتهای حل اختلاف همعرض و ترتیب رسیدگی
مطابق ماده 257 ق.م.م در مواردی که رای هیات حل اختلاف مالیاتی مورد شکایت از طرف شعب شورای عالی مالیاتی نقض میگردد پرونده امر جهت رسیدگی مجدد به هیات حل اختلاف دیگری ارجاع خواهد شد و مرجع مزبور مجدداً موضوع اختلاف مالیاتی را با رعایت نظر شعبه شورای عالی مالیاتی رسیدگی و رأی مقتضی میدهد و رایی که بدین ترتیب صادر میشود قطعی و لازم الاجرا است. حکم این ماده در مواردی که آرای صادره از هیاتهای حل اختلاف مالیاتی توسط دیوان عدالت اداری نقض میگردد نیز جاری خواهد بود.
ابلاغ وقت رسیدگی به مودی با رعایت حداقل فاصله زمانی
وقت رسیدگی هیات حل اختلاف مالیاتی در مورد هر پرونده جهت حضور مودی یا نماینده وی و نیز اعزام نماینده اداره امور مالیاتی توسط دبیرخانه هیاتهای حل اختلاف مالیاتی به آنها ابلاغ میگردد. فاصله تاریخ ابلاغ و روز تشکیل جلسه هیات نباید کمتر از 10 روز باشد مگر به درخواست مودی و موافقت امور هیات حل اختلاف مالیاتی بدیهی است روز ابلاغ و روز اقدام جز مدت محسوب نمیشود.
کیفیت آراء صادره
رای هیات حل اختلاف مالیاتی بایستی متضمن اظهارنظر موجه و مدلل نسبت به اعتراض مودی بوده و در صورت اتخاذ تصمیم به تعدیل درآمد مشمول مالیات جهات و دلایل آن توسط هیات در متن رأی قید شود.
دادرسی مالیاتی
شرایط صدور رای یا قرار رسیدگی
هیات حل اختلاف مالیاتی پس از ختم رسیدگی و با توجه به محتویات پرونده و ادله موجود در همان جلسه مبادرت به صدور رای مینماید مگر اینکه انشا رای مستلزم اقداماتی از جمله رفع نقص در رسیدگی یا لزوم بررسی اسناد و مدارک نزد اشخاص ثالث یا رسیدگی کارشناسی به لحاظ کثرت اسناد و مدارک ارائه شده باشد که در این صورت با صدور قرار پرونده جهت مهیا شدن برای صدور رای به مجریان قرار تحویل میگردد. مجری یا مجریان قرار مکلفاند نسبت به رسیدگی به پرونده مزبور و اجرای کامل موارد مورد درخواست هیات اقدام لازم معمول و مراتب را جهت اتخاذ تصمیم نهایی گزارش نمایند.
ترتیب مراجعه به شورای عالی مالیاتی
مودی یا اداره امور مالیاتی میتوانند ظرف یک ماه از تاریخ ابلاغ رای قطعی هیات حل اختلاف مالیاتی به استثناء مواردی که رأی هیات حل اختلاف مالیاتی بدوی با عدم اعتراض مودی یا مامور مالیاتی مربوط قطعیت مییابد، به استناد عدم رعایت قوانین و مقررات موضوعه یا نقص رسیدگی، با اعلام دلایل کافی به شورای عالی مالیاتی شکایت و نقص رأی و تجدید رسیدگی را درخواست کنند. این شکایت از طریق رییس شورا به یکی از شعب جهت سریدگی ارجاع میشود.
در این صورت شعبه شورا موظف است بدون اینکه وارد ماهیت موضوع شود صرفاً پرونده را از جهت رعایت تشریفات و کامل بودن رسیدگیهای قانونی و مطابقت با قوانین و مقررات موضوعه به موضوع رسیدگی و با توجه به دلایل قانونی رأی متناسب را مبنی بر نقض رأی مورد شکایت یا رد شکایت مطروحه صادر نماید. در مواردی که رأی مورد شکایت از طرف شعبه نقض میگردد پرونده امر جهت رسیدگی مجدد به هیات حل اختلاف مالیاتی دیگر ارجاع خواهد شد و در صورتی که در آن محل یک هیات بیشتر نباشد به هیات حل اختلاف مالیاتی نزدیکترین شهری که با محل مزبور در محدوده یک استان باشد ارجاع میشود. مرجع مزبور مجدداً به موضوع اختلاف مالیاتی با رعایت نظر شورای عالی مالیاتی رسیدگی و رأی مقتضی میدهد. رأیی که بدین ترتیب صادر میشود قطعی و لازم الاجراء است.
دادرسی مالیاتی
راجع به هیأت سه نفری موضوع ماده 251 مکرر ق.م.م
مطابق ماده 251 مکرر ق.م.م در مورد مالیاتهای قطعی موضوع مالیاتهای مستقیم و غیر مستقیم که در مرجع دیگری قابل طرح نباشد و به ادعای غیرعادلانه مالیات مستنداً به مدارک و دلایل کافی از طرف مودی شکایت و تقاضای تجدید رسیدگی شود. وزیر امور اقتصادی و دارایی میتواند پرونده امر را به هیأتی مرکب از سه نفر به انتخاب خود جهت رسیدگی ارجاع نماید. رأی هیات به اکثریت آرا قطعی و لازم الاجرا میباشد.
راجع به دیوان عدالت اداری
شکایت از آراء قطعی قابل طرح و رسیدگی در شعب دیوان عدالت اداری برابر قانون آن دیوان میباشد.
نکته: برابر بند 8 دستورالعمل دادرسی مالیاتی مودی میتواند وکیل خود را از بین وکلای دادگستری و یا سایر اشخاص به موجب سند رسمی تنظیمی انتخاب نماید. در این صورت میبایست حدود اختیارات وی صراحتاً در متن وکالتنامه احصاء شود. ضمناً برابر تبصره 2 بند یاد شده حق تمبر موضوع ماده 103 ق.م.م چنانچه محاسبه و پرداخت نشده باشد میبایست پس از محاسبه توسط کارشناس هیأت طبق ماده مذکور از سوی مودی پرداخت و رسید آن تسلیم دبیرخانه هیات شود و در هنگام سریدگی توسط اعضاء هیات کنترل گردد.
نکته: برابر بند 9 دستورالعمل دادرسی مالیاتی اشخاص مجاز به حضور در هیاتهای حل اختلاف مالیاتی عبارتند از: شخص مودی (در مورد اشخاص حقوقی صاحبان امضاء مجاز با ارائه تصویر آخرین روزنامه رسمی)، وکیل مودی با ارائه وکالتنامه رسمی، وراث، کارمند حقوق بگیر اشخاص حقوقی با همراه داشتن معرفینامه از شخص حقوقی با تائید واحد مالیاتی مربوط. (با ارائه مدارک جهت تشخیص هویت نامبردگان)
نکته: برابر بند 10 دستورالعمل دادرسی مالیاتی کارمندان وزارت امور اقتصادی و دارایی و سازمان امور مالیاتی کشور در دوره خدمت یا آمادگی خدمت و اعضای هیاتهای حل اختلاف مالیاتی نمیتوانند به عنوان وکیل یا نماینده مودی در جلسات هیاتهای حل اختلاف مالیاتی حاضر شوند.
نکته – برابر بند 11 دستورالعمل دادرسی مالیاتی اعضا هیات حل اختلاف مالیاتی در موارد زیر باید از رسیدگی خودداری نمایند همچنین مودی یا نماینده اداره امور مالیاتی نیز میتواند رد عضو یا اعضای هیات حل اختلاف مالیاتی را درخواست نماید:
دادرسی مالیاتی
الف- قرابت نسبی یا سببی تا درجه سوم از هر طبقه بین اعضای هیات حل اختلاف مالیاتی با مودی
ب- عضو یا اعضای هیات حل اختلاف مالیاتی، قیم یا مخدوم مودی باشند و یا مودی مباشر یا متکفل امور عضو هیات یا همسر او باشد.
ج- عضو هیات یا همسر یا فرزند او وارث مودی باشد.
د- عضو هیات پیشتر در موضوع اعتراض مودی به عنوان عضو یا کارشناس یا گواه یا مامور مالیاتی اظهارنظر کرده باشد.
هـ- بین عضو هیات حل اختلاف مالیاتی و مودی و یا همسر یا فرزند آنها دعوای حقوقی یا کیفری مطرح باشد و یا پیشتر مطرح بوده و از تاریخ صدور حکم دو سال نگذشته باشد.
و- وجود رابطه شراکت بین عضو هیات حل اختلاف مالیاتی با مودی و چنانچه مودی شخص حقوقی باشد سهامدار، نماینده یا عضو هیات مدیره یا مدیرعامل یا بازرس قانونی بودن اعضای هیات حل اختلاف مالیاتی مانع از رسیدگی آنها خواهد بود.
ز- عضو هیات یا همسر یا فرزند او دارای نفع شخصی در موضوع مطروحه یا مورد رسیدگی باشند.
در موارد یاد شده عضو هیات با صدور قرار خودداری از رسیدگی با ذکر جهت قانونی آن از امور هیاتهای حل اختلاف مالیاتی ذیربط درخواست مینماید تا عضو دیگری را که از موارد خودداری رسیدگی به دور باشد برای رسیدگی معرفی نماید چنانچه به هر دلیل قانونی امکان تعیین اعضای هیات حل اختلاف مالیاتی میسر نباشد پرونده برای رسیدگی به نزدیکترین هیات حل اختلاف مالیاتی شهر یا محلی که با محل مزبور در محدوده یک استان باشد ارجاع میشود.
نکته- برابر ماده 246 ق.م.م و بند 14 دستورالعمل دادرسی مالیاتی فاصله تاریخ ابلاغ و روز تشکیل جلسه هیات حل اختلاف نباید کمتر از 10 روز باشد مگر به درخواست مودی و موافقت امور هیات حل اختلاف مالیاتی بدیهی است روز ابلاغ و روز اقدام جز مدت محسوب نمیشود.دادرسی مالیاتی
نکته- برابر بند 16 دستورالعمل دادرسی مالیاتی در صورت فوت مودی کلیه حقوق و تکالیف مربوط به چگونگی رسیدگی به اعتراض مودی به وراث او منتقل میشود در این صورت اوقات رسیدگی هیات باید به همه وراث ابلاغ شود. عدم حضور وراث وکیل یا نماینده قانونی آنها مانع از رسیدگی هیات نمیباشد. ضمناً برابر تبصره بند یاد شده در موارد فوت یا عزل و استعفای وکیل یا ممنوعیت از وکالت وکیل رسیدگی به اعتراض مودی به تاخیر نخواهد افتاد.
دادرسی مالیاتی
نکته: برابر بند 22 دستورالعمل دادرسی مالیاتی، هر گاه به دلیل نقص در رسیدگی یا لزوم بررسی اسناد و مدارک نزد اشخاص ثالث یا کثرت اسناد و مدارک ارائه شده، هیأت حل اختلاف مالیاتی قرار کارشناسی صادر نماید، مجری یا مجریان قرار مکلفند حداکثر ظرف مدت یک ماه نسبت به رسیدگی به پرونده مزبور و اجرای کامل موارد مورد درخواست هیات اقدام لازم معمول و مراتب را جهت اتخاذ تصمیم نهایی گزارش نمایند.
نکته: برابر ماده 161 ق.م.م و بند 26 دستورالعمل دادرسی مالیاتی، در مواردی که مالیات مودی هنوز قطعی نشده یا مراحل اجرایی آن طی نشده است و بیم تفریط مال یا اموال از طرف مودی به قصد فرار از پرداخت مالیات میرود، اداره امور مالیاتی باید با ارائه دلایل کافی از هیأت حل اختلاف مالیاتی قرار تامین مالیات را بخواهد و در صورتی که هیات صدور قرار را لازم تشخیص دهد ضمن تعیین مبلغ، قرار مقتضی صادر خواهد کرد.
نکته: برابر بند 37 دستورالعمل دادرسی مالیاتی، جلسات هیاتهای حل اختلاف مالیاتی با حضور هر سه عضو هیات رسمی است، لذا در صورت عدم حضور هر یک از نمایندگان مذکور مراتب میبایست ذیل صورتجلسه قید شده و پرونده جهت تعیین وقت مجدد عودت شود.دادرسی مالیاتی
[1] کارمندان وزارت امور اقتصادی و دارایی و سازمان امور مالیاتی کشور در دوره خدمت یا آمادگی خدمت و اعضای هیاتهای حل اختلاف مالیاتی نمیتوانند به عنوان وکیل یا نماینده مودی در جلسات هیاتهای حل اختلاف مالیاتی حاضر شوند.
