کليات و مفاهيم حسابداري صنعتي

حسابداري يک سيستم اطلاعاتي است که هدف آن تهيه اطلاعات مفيد، جهت تصميم گيري استفاده کنندگان از اطلاعات مي باشد.
استفاده کنندگان از اطلاعات مالي به طور کلي به دو گروه تقسيم مي شوند:
1 استفاده کنندگان درون سازماني (مانند مديران)
2 استفاده کنندگان برون سازماني (مانند نهادهاي قانوني، بورس اوراق بهادار، سهامداران، اعتبار دهندگان و …)
با توجه به اينکه استفاده کنندگان از اطلاعات مالي به دو گروه تقسي م شدند، حسابداري به تنهايي نمي تواند کليه نيازهاي هر دو گروه را ب رآورده سازد،
زيرا نيازهاي هر کدام متفاوت از ديگري مي باشد، لذا حسابداري جهت مقاصد گزارشگري به دو گروه عمده تقسيم گرديد که هر کدام بطور مجزا نيازهاي
هر گروه را تأمين مي نمايد. اين دو گروه عبارتند از:
1 حسابداري مالي: جهت تهيه اطلاعات مفيد براي استفاده کنندگان برون سازماني.
2 حسابداري مديريت: جهت تهيه اطلاعات مفيد براي استفاده کنندگان درون سازماني.
حسابداري مالي از طريق گزارشگري خارجي يا برون سازماني و حسابداري مديريت از طريق گزارش به مديريت در مورد وقايع روزمره شرکت و همچنين
گزارش جهت تصميمات کوتاه مدت و بلند مدت سعي در رسيدن به اهداف سيستم حسابداري دارند.
حسابداري صنعتي بخشي از سيستم اطلاعاتي حسابدار ي است که اطلاعات مرتبط با هزينه ها را براي استفاده در هر دو زمينه حسابداري مديريت و
حسابداري مالي گردآوري، انباشت و ارائه مي کند. حسابداري صنعتي به طور کلي با توليد اطلاعات مرتبط با هزينه ها براي مقاصد گوناگون سروکار دارد و به
عنوان يک رشته از رويه ها و قواعد منظم براي ثبت و گزارش کردن اندازه گيري مرتبط با هزينه هاي ساخت کالاها و ارائه خدمات به شکل تفصيلي ، تعريف
شده است . لازم به توضيح است که در شرکت هايي که عمليات گزارشگري آن ها از دو بخش حسابداري مالي و حسابداري مديريت تشکيل نشده است،
حسابداري صنعتي وظيفه آن را انجام مي دهد. در ايران تفکيک حسابداري مديريت و صنعتي در تعداد قابل توجهي از شرکت ها انجام نشده است لذا اکثراً
حسابداري صنعتي را مترادف با حسابداري مديريت مي دانند.
حسابداري صنعتي به طور کلي داراي سه وظيفه و کارکرد به شرح زير است :
1 اندازه گيري و محاسبه بهاي تمام شده توليدات
2 فراهم کردن اطلاعات لازم براي ارزيابي عملکرد
3 فراهم کردن اطلاعات لازم براي تصميم گيري
حسابداري مديريت به طور کلي داراي سه وظيفه و کارکرد به شرح زير است:
1 جمع آوري داده ها و پردازش آن ها و گزارشگري اطلاعات به مديريت
2 جهت دهي به مديريت در رابطه با فرصت ها و موقعيت ها
3 ارائه راه حل هاي مختلف به منظور کمک به مديريت نکته 1: از سه وظيفه بيان شده در حسابداري مديريت، وظيفه اول آن مربوط به حسابداري صنعتي بوده که پس از انجام وظيفه اول ،
حسابداري مديريت وظايف دوم و سوم را انجام مي دهد.
نکته 2: حسابداران مديريت جهت انجام وظايف خود بايد پايبند به اصول اخلاقي ک ه توسط انجمن حسابداران مديريت خبره و انجمن حسابداران
مديريت تدوين شده است باشند ، اين اصول اخلاقي عبارتند از :
1 صلاحيت 2 رازداري 3 درستکاري 4 بي طرفي
مثال 1: کداميک از موارد زير از اهداف حسابداري صنعتي نمي باشد؟ .
1) جهت دهي به مديريت در رابطه با فرصت ها 2) فراهم کردن اطلاعات لازم براي ارزيابي عملکرد
3) اندازه گيري و محاسبه بهاي تمام شده توليدات 4) فراهم کردن اطلاعات لازم براي تصميم گيري
2 فصل اول: کليات و مفاهيم حسابداري صنعتي
جهت دهي به مديريت در رابطه با فرصت ها از وظايف حسابداري مديريت مي باشد. «1» پاسخ: گزينه .
در حسابد اري صنعتي بررسي و مطالعه هزينه ها براي دستيابي به شناخت انواع مختلف آنها جهت برنامه ريزي، کنترل و تصميم گيري اولين اقدام مهم
مي باشد، لذا در اين بخش ابتدا اصطلاحات، مفاهيم و طبقه بندي هاي متداول و شناخته شده هزينه ها مورد بررسي قرار مي گيرد.
موضوع هزينه
فرآيند تعيين بهاي تمام شده کالاها و خدمات با توجه به نوع و ماهيت کالا و صنعت و نوع نياز مديران اص طلاحاً ” هزينه يابي” ناميده مي شود. در مؤسسات توليدي،
محصول و کالاي توليد شده به عنوان موضوع هزينه يابي مطرح مي شود که ما در حسابداري صنعتي به دنبال تعيين بهاي تمام شده آن هستيم. به بيان ديگر، موضوع
هزينه مقصدي است که هزينه ها به آن منتسب و تخصيص داده مي شود. در جدول زير نمونه هايي از انواع مختلف موضوع هزينه ارائه شده است:
نمونه هاي از انواع موضوع هزينه
موضوع هزينه شرح موضوع هزينه
محصول يک دستگاه رايانه در کارخانجات سازنده رايانه
خدمت انجام يک دوره آمادگي آزمون کنکور کارشناسي ارشد براي رشته حسابداري
پروژه احداث يک پل هوايي توسط يک شرکت پيمانکاري
سفارش ساخت يک دست مبل سفارشي با خصوصيات مورد نظر مشتري
فعاليت بازرسي و کنترل کيفيت در يک کارخانه صنايع غذايي
دايره رستوران کارخانه در يک شرکت خودروسازي نکته 3: در طبقه بندي هزينه يابي ها بايد به دو نکته زير توجه شود:
الف فرآيند هزينه يابي با توجه به نوع و ماهيت کالا و صنعت عبارتند از: هزينه يابي سفارش کار، هزينه يابي مرحله اي و هزينه يابي محصولات مشترك
ب فرآيند هزينه يابي با توجه به نوع نياز مديران عبارتند از : هزينه يابي استاندارد، هزينه يابي جذبي و مستقيم و هزينه يابي بر مبناي فعاليت
مراحل هزينه يابي
در هر سيستم هزينه يابي، هزينه ها بايد دو مرحله زير را طي کنند:
مرحله او ل انباشت و جم عآوري هزين هها: دراين مرحله عوامل يا هزينه بر حسب ماهيت طبيعي آن ها نظير مواد، دستمزد، آب و برق ، اجاره ، سوخت و
استهلاك ماشين آلات جمع آوري مي شود.
مرحله دوم تخصيص هزينه ها: در اين مرحله هزينه هاي انباشته شده در مرحله قبل از طريق يکي از حالت هاي زير به موضوع هزينه يابي تخصيص مي يابد :
ره گيري و رديابي: عبارت است از تخصيص هزينه هايي که مستقيماً قابل اندازه گيري به موضوع هزينه يابي مي باشند.
تخصي ص: عبارت است از سرشکن کردن هزينه هايي که مستقيماً قابل ره گيري و رديابي به موضوع هزينه يابي نمي باشند. نکته 4: به هزينه هايي که به يک موضوع هزينه قابل ره گيري و رديابي باشند هزينه هاي مستقيم و به هزينه هايي که قابل ره گيري و رديابي به يک
موضوع هزينه نمي باشند، هزينه هاي غيرمستقيم مي گويند.
مفهوم بها، هزينه و زيان
لازم به توضيح است که مفهوم هزينه در حسابداري صنعتي با مفهوم هزينه در حسابداري مالي متفاوت است . بدين صورت که در حسابداري مالي هزينه به آن
چيزي گفته مي شود که منافع خود را از دست داده باشد، در صورتي که در حسابداري صنعتي از دست دادن منافع يک هزينه باعث ايجاد منفعت ديگري در قالب
کالا و خدمات مي شود. به همين خاطر بعضي از صاحب نظران بر اين اعتقاد هستند که در حسابداري صنعتي بايد به جاي عبارت هزينه از عبارت بها استفاده شود
زيرا بها بيانگر ارزش منابع از دست رفته جهت تحصيل کالا و خدمات مي باشد. در مقابل عبارت هزينه و بها، عبارت زيان وجود داد که بيانگر آن چيزي است که
بدون آن که منافعي ايجاد کرده باشد، ارزش خود را از دست مي دهد. جدول زير تفاوت هاي بين بها، هزينه و زيان را نشان مي دهد:
بها هزينه زيان
منافع داراي منافع آتي داراي منافع گذشته فاقد منافع
هدف دارد دارد ندارد
قابليت کنترل مي باشد مي باشد نمي باشد
ارادي بودن مي باشد مي باشد نمي باشد
ماهيت دارايي هزينه عملياتي هزينه غير عملياتي
محل انعکاس ترازنامه صورت سود و زيان صورت سود و زيان
حسابداري صنعتي 3
طبقهبندي هزينهها
هزينه ها با توجه به نيازهاي اطلاعاتي و اهداف مختلف طبقه بندي مي شوند، لذا مي توان هزينه ها را با توجه به پنج هدف زير طبقه بندي نمود :
1 طبقه بندي هزينه ها با توجه به زمان وقوع آن ها
2 طبقه بندي هزينه ها با توجه به رفتار و گرايش آن ها
3 طبقه بندي هزينه ها با توجه به منظور نمودن آن ها در صورت هاي مالي
4 طبقه بندي هزينه ها با توجه به ارزيابي عملکرد و تصميم گيري هاي مختلف
5 طبقه بندي هزينه ها با توجه به ارتباط آن ها با محصول
1 طبقه بندي هزينه ها با توجه به زمان وقوع آنها
در اين طبقه بندي هزينه ها به سه گروه زير تقسيم مي شوند :
الف هزين ههاي تاريخي: هزينه هايي هستند که مربوط به گذشته بوده و عمدتاً در حسابداري مالي مورد استفاده قرار مي گيرند. هزينه هاي منظور شده
در صورت سود و زيان، جزء اين گروه مي باشند.
ب هزينه هاي جايگزيني: هزينه هايي هستند که مربوط به زمان حال بوده و ارزش روز يک دارايي تحصيل شده در گذشته را نشان مي دهد.
ج هزين ههاي بودجه شد ه: هزينه هايي هستند که مربوط به زمان آينده مي باشند. هزينه هاي بودجه شده ، شاخص هاي انجام هزينه را تعيين مي کنند،
اما با هزينه هاي واقعي دقيقاً يکي نيستند.
2 طبقه بندي هزينه ها با توجه به رفتار و گرايش آن ها
در اين طبقه بندي هزينه ها به دو گروه زير تقسيم مي شوند:
الف هزين ههاي متغير: هزينه هايي هستند که در مجموع متناسب با تغيير در سطح فعاليت يا متناسب با تغيير در محرك هزينه، تغيير مي کنند اما
هزينه متغير هر واحد محصول با تغيير در حجم فعاليت ثابت مي ماند براي مثال اگر در شرکتي هزينه چوب مصرفي در توليد صندلي به ازاي هر
4.,. . .,. . . 2 ريال به .,. . .,. . . 2 واحد جمع کل هزينه چوب مصرفي از .,. . . 1 واحد به .,. . . 2 ريا ل با شد، با افزايش حجم توليد از ,. . . واحد
2 ريال خواهد بود. نمونه هايي از هزينه هاي متغير ، مواد مستقيم، ,. . . ريال افزايش مي يابد، اما هزينه چوب مصرفي به ازاي هر واحد صندلي همچنان
دستمزد مستقيم و اضافه کاري مي باشد.
ب هزين ههاي ثابت: هزينه هايي هستند که در مجموع با تغيير درسطح فعاليت يا تغيير محرك هزينه بدون تغيير باقي مي مانند اما هزينه ثابت هر واحد
با تغيير در سطح فعاليت تغيير مي کند. نمونه هاي بارز هزينه هاي ثابت، هزينه اجاره، هزينه بيمه و هزينه استهلاك ماشين آلات و تجهيزات توليدي مي باشد.
2,. . . ، 1 واحد ,. . . 5 ريال اجاره کرده باشد، حال اگر در کارگاه فوق ,. . .,. . . براي مثال فرض کنيد شرکتي، کارگاهي را به طور ماهانه به مبلغ
5 واحد و يا بيشتر توليد شود، در مبلغ کل اجاره تغييري ايجاد نخواهد شد ولي هزينه ثابت هر واحد تغيير مي کند به طوري که در ,. . . ، واحد
5) و در ,. . .,. . . .2,. . .) 2,5 ريال . . ، 2 واحد ,. . . 5) ، در سطح ,. . .,. . . .1,. . .) 5 ريال ,. . . 1 واحد، هزينه اجاره هر واحد ,. . . سطح
5) خواهد بود. ,. . .,. . . .5,. . .) 1 ريال ,. . . ، 5 واحد ,. . . سطح
در طبقه بندي هزينه ها با توجه به گرايش و رفتار هزينه ها بايد به سه نکته زير توجه شود :
1 برخي از هزين ه ها به طور مطلق ثابت و يا متغير نيستند، بلکه بخشي از آن ها با تغيير در سطح فعاليت، تغيير نميکنند و ثابت باقي مي مانند و بخش
ديگر آنها تابع تغييرات حجم فعاليت است که به عنوان بخش متغير شناخته مي شود. نمونه بارز اين نوع هزينه ها، هزينه آب و برق، گاز و تلف ن است که
داراي يک بخش ثابت ( آبونمان) بوده و بخش متغير آن با ميزان مصرف محاسبه مي شود. به اين نوع هزينه ها اصطلاحاً ” هزينه هاي مختلط ” مي گويند.
2 برخي از هزينه ها به شکل پلکاني با افزايش در حجم فعاليت ، افزايش مي يابند. اين گونه هزينه ها را اصطلاحاً ” هزينه هاي نيمه ثاب ت ” مي نامند .
3 واحد محصول توليد مي کند، اما اگر قرار باشد . . نمونه بارز اين نوع هزينه ها، هزينه هاي پلکاني حقوق و دستمزد کارگري مي باشد که در طول روز تعداد
3 واحد محصول بعدي نياز به استخدام يک کارگر ديگر مي باشد. در چنين حالتي هزينه ها به صورت پلکاني افزايش مي يابد. . . تعداد توليد افزايش يابد، به ازاي حداکثر
3 برخي از هزينه ها با تغيير در حجم فعاليت به صورت غيرخطي تغيير مي کنند. اين گونه هزينه ها را اصطلاحاً ” هزينه هاي نيمه متغير ” مي نامند . براي مثال در
صورتي که براي توليد اولين واحد محصول يک ساعت زمان نياز باشد، براي دومين واحد محصول کمتر از يک ساعات نياز به زمان است . مثال بيان شده حالت نزولي
هزينه هاي نيمه متغير را نشان مي دهد، در صورتي که ممکن است هزينه هاي نيمه متغير به صورت صعودي باش ند، براي مثال ممکن است هزينه سوخت براي
8 ريال باشد. ,. . . 1 ليتر سوم به ازاي هر ليتر ,. . . 6 ريال و براي ,. . . 1 ليتر دوم به ازاي هر ليتر ,. . . 4 ريال ، براي ,. . . 1ل يتر اول به ازاي هر ليتر ,. . . نکته 5: در رابطه با طبقه بندي هزينه ها برحسب رفتار و گرايش آن ها بايد به دو فرض زير توجه نمود:
الف فرض وجود دامنه مربو ط: دامنه مربوط به اين نکته اشاره دارد که ثابت و متغير بودن هزينه ها با توجه به يک حداقل و حداکثر سطح فعاليت
مصداق پيدا مي کند. چه بسا ممکن است با تغيير در دامنه مربوط، رفتار هزينه ها نيز تغيير کنند.
ب فرض وجود دامنه زماني: دامنه زماني به اين نکته اشاره دارد که نوع رفتار هزينه ها هميشگي نيست، بلکه مربوط به يک دوره زماني مشخص است .
چه بسا ممکن است در يک دوره زماني ديگر، رفتار برخي از اقلام هزينه دچار تغيير شود.
4 فصل اول: کليات و مفاهيم حسابداري صنعتي
( مثال 2: مبلغ هزينه هاي ثابت به کدام مورد بستگي دارد؟ (آزمون حسابدار رسمي 83 .
1 ) حجم توليد 2 ) حجم فروش 3 ) مبلغ منابع تحصيل شده 4 ) مبلغ منابع استفاده شده
مبلغ هزينه هاي ثابت به مبلغ منابع استفاده شده بستگي دارد. «4» پاسخ: گزينه .
مثال 3: رفتار بها ( هزينه ) متکي به چيست؟ .
1 ) تغيير پذيري 2 ) مربوط بودن 3 ) دامنه مربوط و دوره زماني 4 ) دامنه مربوط يا دوره زماني
به توضيح نکته 5 رجوع شود. «3» پاسخ: گزينه .
5 واحد کالا پي شبيني نماي د. .,. . . 2 و .,. . . 1 و .,. . . مثال 4: شرکت توليدي آلفا در نظر دارد جمع هزين ه هاي مربوط به توليد را در سه سط ح .
هزينه هاي شرکت با توجه به گرايش آن ها به صورت زير طبقه بندي شده است:
5 ريال مي باشد. . . 1 هزينه خريد هر کيلوگرم مواد اوليه
1 ريال ,. . .,. . . ( 2 هزينه اجاره سالانه (ثابت
1 ريال به ازاي هر واحد کالا . . 5 ريال ثابت به علاوه . .,. . . 3 هزينه حقوق و دستمزد کارکنان مبلغ
1 کيلووات برق دارد. تعرفه محاسبه هزينه برق مصرفي به صورت زير است: . . 1 واحد کالا نياز به .,. . . 4 توليد هر
3 ريال . . 1 کيلو وات برق مصرفي به ازاي هر کيلووات . . مصرف تا
4 ريال به ازاي هر کيلووات . . 1 کيلو وات ساعت بعدي . . مصرف تا
5 ريال به ازاي هر کيلو وات . . 1 کيلو وات ساعت بعدي . . مصرف تا
6 ريال به ازاي هر کيلو وات .. 1 کيلو وات ساعت بعدي . . مصرف تا
7 ريال به ازاي هر کيلووات . . 1 کيلووات ساعت بعدي . . مصرف تا
5 هزينه حمل مواد اوليه خريداري شده طبق قرار داد منعقد شده با يک مؤسسه حمل و نقل به صورت زير مي باشد:
5 ريال . 1 واحد، به ازاي هر واحد .,. . . هزينه حمل مواد جهت توليد
4 ريال . 1 واحد بعدي، به ازاي هر واحد .,. . . هزينه حمل مواد براي
3 ريال . 2 واحد به بعد، به ازاي هر واحد .,. . . هزينه حمل مواد از
4 واحد تجاوز کند بايد ماشين آلات ديگري که .,.. . 5 ريال و چنانچه توليد از . .,. . . 4 واحد مبلغ .,.. . 6 هزينه اجاره ماشين آلات تا سقف توليد
3 ريال است اجاره شود. . .,. . . اجاره آن
مطلوبست:
5 واحد کالا .,. . . 2و .,. . . ،1.,. . . 1 محاسبه هزينه پيش بيني شده جهت توليد
2 رسم نمودار هر يک از هزينه هاي فوق
پاسخ: 1) هزينه خريد مواد اوليه (هزينه متغير) .
حجم توليد نرخ هزينه متغير هر واحد مبلغ کل هزينه متغير
واحد ريال ريال
5 . .,. . . 5. . 1.,. . .
1,. . .,. . . 5. . 2.,. . .
2,5. .,. . . 5. . 5.,. . .
2500,000
2000,000
1500,000
1000,000
500,000
10,000 20,000 30,000 40,000 50,000 60,000
هزينه ها
حجم توليد
نمودار هزينه متغير کل
100
10,000 20,000 30,000 40,000 50,000 60,000
هزينه ها
حجم توليد
نمودار هزينه متغير هر واحد
200
300
400
500
600
700
حسابداري صنعتي 5
2) هزينه اجاره سالانه (هزينه ثابت)
مبلغ کل هزينه هاي ثابت حجم توليد نرخ هزينه ثابت هر واحد
ريال واحد ريال
1. . 1.,. . . 1,. . .,. . .
5. 2.,. . . 1,. . .,. . .
2. 5.,. . . 1,. . .,. . .
3) هزينه حقوق و دستمزد کارکنان (هزينه مختلط)
حجم توليد
نرخ متغير هزينه
حقوق هر واحد
بخش متغير
هزينه حقوق
بخش ثابت
هزينه حقوق
مبلغ کل
هزينه حقوق
بهاي
مختلط هر واحد
واحد ريال ريال ريال ريال ريال
15 . 1,5 . .,. . . 5 . .,. . . 1,. . .,. . . 1. . 1.,. . .
125 2,5 . .,. . . 5 . .,. . . 2,. . .,. . . 1. . 2.,. . .
11. 5,5 . .,. . . 5 . .,. . . 5,. . .,. . . 1. . 5.,. . .
10,000 20,000 30,000 40,000 50,000 60,000
هزينه ها
حجم توليد
نمودار هزينه ثابت کل
500,000
1000,000
1500,000
10
10,000 20,000 30,000 40,000 50,000 60,000
هزينه ها
حجم توليد
نمودار هزينه ثابت هر واحد
20
30
40
50
60
70
80
90
100
2500,000
2000,000
1500,000
1000,000
500,000
10, 000 20, 000 30, 000 40, 000 50, 000
4,500,000
3000,000
3500,000
4000,000
5000,000
5500,000
نمودار هزينه مختلط کل
هزينه ها
حجم توليد 60, 000
60,000
هزينه ها
حجم توليد
نمودار هزينه مختلط هر واحد
100
110
120
130
140
150
10,000 20,000 30,000 40,000 50,000
6 فصل اول: کليات و مفاهيم حسابداري صنعتي
4) هزينه برق مصرفي (هزينه نيمه متغير صعودي)
حجم توليد
ميزان برق
مصرفي
نرخ هر کيلو وات
برق مصرفي
مبلغ کل هزينه
برق مصرفي
بهاي نيمه متغير هر
کيلو وات برق مصرفي
واحد ساعت ريال ريال ريال
3 3.,.. . 3 . . 1. . 1.,. . .
3/5 7.,. .. 4. . 1. . 2.,. . .
4 12.,. . . 5. . 1. . 3.,.. .
4/5 18.,.. . 6 .. 1. . 4.,.. .
5 25.,. . . 7. . 1. . 5.,. . .
5) هزينه حمل مواد اوليه خريداري شده (هزينه نيمه متغيرنزولي)
بهاي نيمه متغير هر
حجم توليد نرخ هزينه حمل مواد به ازاي هر واحد مبلغ هزينه حمل مواد کيلو مواد حمل شده
واحد ساعت ريال ريال
5. 5 . .,. . . 5. 1.,. . .
45 9. .,. . . 4. 2.,. . .
4. 1,2. .,. . . 3 . 3.,.. .
37/5 1,5. .,. . . 3 . 4.,.. .
36 1,8. .,. . . 3 . 5.,. . .
100,000
80,000
60,000
40,000
20,000
10, 000 20, 000 30, 000 40, 000 50, 000
160,000
120,000
140,000
160,000
180,000
200,000
220,000
240,000
260, 000
60, 000
هزينه ها
حجم توليد
نمودار هزينه نيمه متغير صعودي کل
1
2
3
4
5
6
حجم توليد 60,000
نمودار هزينه نيمه متغير صعودي هر واحد
10,000 20,000 30,000 40,000 50,000
هزينه ها
60,000
هزينه ها
حجم توليد
نمودار هزينه نيمه متغير نزولي هر واحد
35
40
10,000 20,000 30,000 40,000 50,000
45
50
250,000
500,000
750,000
1,000,000
حجم توليد 60,000
نمودار هزينه نيمه متغير نزولي کل
10,000 20,000 30,000 40,000 50,000
1,750,000
2,000,000
1,500,000
1, 250,000
حسابداري صنعتي 7
6) هزينه اجاره ماشين آلات (هزينه نيمه ثابت)
حجم توليد مبلغ هزينه نيمه ثابت نرخ هزينه نيمه ثابت هر واحد
واحد ريال ريال
5 . 5 . .,. . . 1.,. . .
25 5 . .,. . . 2.,. . .
16/7 5 . .,. . . 3.,.. .
12/5 5 . .,. . . 4.,.. .
16 8 . .,. . . 5.,. . .
3 طبقه بندي هزينه ها با توجه به منظور نمودن آن ها در صورت هاي مالي
در اين طبقهبندي هزينهها به دو گروه زير تقسيم مي شوند:
الف هزينه هاي منقضي شده: هزينه هايي هستند که منافع خود را از دست داده، بنابراين در صورت سود و زيان منظور مي شوند. اين نوع هزينه ها در
قالب هزينه و زيان مطرح مي شوند.
ب هزينه هاي منقضي نشده: هزينه هايي هستند که داراي منافع آتي هستند و به عنوان مخارج سرمايه اي يا دارايي در ترازنامه نشان داده مي شوند.
4 طبقه بندي هزينه ها با توجه به ارزيابي عملکرد و تصميم گيري هاي مختلف
در اين طبقه بندي هزينه ها به 7 گروه زير تقسيم مي شوند:
الف هزينه هاي ريخته شده: هزينه هايي هستند که در گذشته اتفاق افتاده اند و انتظار مي رود در آينده تغيير کنند . بنابراين اين نوع هزينه ها بر
تصميمات آتي تأثير نمي گذارند. هزينه تحصيل يک دارايي که قبلاً خريداري شده است، نمونه بارزي از هزينه هاي ريخته شده مي باشد.
ب هزينه فرصت از دست رفته: هزينه فرصتي که در پي قبول يک کار از دست مي دهيم، عبارت است از ارزش فرصت از دست دادن انجام کاري ديگر
در همان محدوده زماني . براي مثال شخصي که ادامه تحصيل را به جاي ورود به بازار کار انتخاب مي کند ، ادامه تحصيل براي او هزينه از دست دادن فرصت
ورود به بازار کار را به همراه دارد که اين هزينه برابر است با درآمدي که اگر به جاي تحصيل، کار مي کرد، مي توانست به دست آورد.
ج هزينه هاي تلويحي ( منتسب) : هزينههاي فرضي بوده که بيانگر مصرف هزينه يا ارزش منبعي است که با ارزش موارد استفاده آن اندازه گيري
مي شود. اين نوع هزينه ها هيچ وقت منجر به پرداخت نقدي نميشوند، لذا هيچ وقت در صورت هاي مالي منعکس نمي شوند، ولي اين عدم انعکاس آن ها
دليل عدم وجود آن ها نيست ، لذا در تصميمات بايد در نظر گرفته شوند. براي مثال يک سرمايه گذار در زمان سرمايه گذاري بايد بهره سرمايه اي که از بابت
سرمايه گذاري از دست مي دهد، در نظر بگيرد و يا ارزش استيجاري اموال متعلق به يک واحد تجاري.
د هزينه هاي قابل کنترل و غير قابل کنترل: هزينه هاي قابل کنترل، هزينه هايي هستند که مدير يک مرکز هزينه مي تواند در ميزان آن ها تغييراتي
ايجاد کند . به عبارت ديگر هزينه هايي هستند که مدير قادر به کنترل آن ها است. هزينه هاي قابل کنترل عمدتاًَ جزء گروه هزينه هاي متغير مي باشند .
هزينه هاي غيرقابل کنترل هزينه هايي هستند که مدير در کوتاه مدت قادر به کنترل آن ها نيست. هزينه هاي غيرقابل کنترل عمدتاً جزء گروه هزينه هاي
ثابت مي باشند.
60,000
هزينه ها
حجم توليد
نمودار هزينه نيمه ثابت هر واحد
16
10,000 20,000 30,000 40,000 50,000
20
50
12 / 5
25
حجم توليد 60,000
نمودار هزينه نيمه ثابت کل
10,000 20,000 30,000 40,000 50,000
1, 000, 000
1,100,000
هزينه ها
900,000
800,000
700,000
500,000
400,000
300,000
8 فصل اول: کليات و مفاهيم حسابداري صنعتي
ه هزينه هاي مربوط و نامربوط: هزينه هاي مربوط، هزينه آن دسته از عوامل و فعاليت ها ميباشد که به طور بالقوه در تصميم گيري نقش اساسي دارد.
براي مثال در تصميم گيري نسبت به ساخت يا خريد ي ک محصول، بهاي مواد اوليه جهت ساخت، جزء هزينه هاي مربوط مي باشد . هزينه هاي نامربوط ،
هزينه آن دسته از عوامل و فعاليت ها ميباشد که در تصميم گيري نقش ندارد و در بين راه حل هاي مختلف يکسان است. براي مثال هزينه اجاره کارخانه،
که چه در صورت ساخت محصول و چه در صورت خريد محصول بايد پرداخت شود، جزء هزينه هاي نامربوط مي باشد.
و هزينه هاي قابل اجتناب و غير قابل اجتناب: هزينه هاي قابل اجتناب هزينه هايي هستند که بدون ايجاد اختلال در فعاليت ها و نيز جهت کاراتر
شدن فعاليت ها مي توان از آن ها صرف نظر نمود و هزينه هاي غير قابل اجتناب، هزينه هايي هستند که مدير يک واحد در کوتاه مدت نمي تواند آن ها را حذف
کند. براي مثال ، در زمان تعطيل نمودن يک بنگاه تجاري، مي توان سه نفر از چهار نفر نگهبان بنگاه را اخراج نمود (هزينه قابل اجتناب )، اما حداقل يک
نگهبان در اين بنگاه بايد به نگهباني خود ادامه دهد. (هزينه غير قابل اجتناب)
ط هزينه هاي تفاضلي: به اختلاف بين هزينه هاي دو راه کار مختلف هزينه هاي تفاضلي مي گويند. هنگامي که با مسأله انتخاب از بين راه کارهاي
گوناگون روبه رو هستيم، توجه به هزينه هاي تفاضلي به جاي پرداختن به هزينه هاي کل و انباشته ، اولويت پيدا مي کند . در تصميم گيري هاي گوناگون
معطوف داشتن توجه به اختلاف بين هزينه راه کارهاي مختلف در مقايسه با ملحوظ داشتن جمع هزينه اين راه کارها، گوياتر، راحت تر و مؤثر تر است .
هزينه هاي تفاضلي را بعضاً هزينه هاي افزايشي و يا هزينه هاي نهايي نيز مي نامند.
مثال 5: هزينه فرصت از دست رفته معمولاً : .
1 ) جزء اطلاعات مربوط محسوب و در حسابداري سنتي ثبت و ملحوظ مي گردد.
2 ) جزء اطلاعات مربوط محسوب نمي شود اما در حسابداري سنتي ثبت و ملحوظ مي گردد.
3 ) جزء اطلاعات مربوط محسوب مي شود اما در حسابداري سنتي ثبت و ملحوظ نمي گردد.
4 ) جزء اطلاعات مربوط محسوب نمي شود و در حسابداري سنتي ثبت و ملحوظ نمي گردد.
هزينه فرصت از دست رفته، ارزش قابل اندازه گيري فرصتي است که واحد تجاري بر اثر رد يک راه حل در ارتباط با استفاده از «3» پاسخ: گزينه .
منابع خود از دست داده است. هزينه فرصت از دست رفته جزء هزينه هاي مربوط است، اما در حسابداري ثبتي از بابت آن انجام نمي شود.
مثال 6: هزينه هايي که در مدارك حسابداري وارد م يشود و مستلزم صرف وجه نقد نيز م يباشد، اما مستلزم چشم پوشي از فرصتي توسط واحد .
تجاري نيست که هزينه هاي آن در نظر است اندازه گيري شود، اصطلاحاً . . . . . . . . . ناميده مي شود.
1 ) هزينه فرصت از دست رفته 2 ) هزينه هاي ريخته شده 3 ) هزينه هاي منتسب 4 ) هزينه هاي اوليه
«2» پاسخ: گزينه .
مثال 7 : شرکت لاله در نظر دارد يکي از ماشين آلات قديم خود را با يک ماشين جديد تعويض کند. صرف نظر از اثر مالياتي اين معاوضه، کدام گزينه .
در رابطه با تصميم گيري مربوط مي باشد؟
بهاي اوليه ماشين آلات قديم ارزش روز ماشين آلات قديم
1) بلي بلي
2) بلي خير
3) خير بلي
4) خير خير
بهاي اوليه ماشين آلات قديم جزء هزينه هاي ريخته شده مي باشد، لذا در تصميم گيري نامربوط است . اما ارزش روز ماشين آلات «3» پاسخ: گزينه .
جديد جزء اقلام مربوط تلقي مي شود.
5 طبقه بندي هزينه ها با توجه به ارتباط آن ها با محصول
فرآيند تبديل مواد اوليه ( خام ) به محصول با استفاده از کار و هزينه هاي ديگر کارخانه همچون استهلاك ماشين آلات، هزينه اجاره کارخانه، هزينه آب و
برق کارخانه و . . . را ساخت يا توليد مي گويند و به هزينه هاي تحمل شده در فرآيند ساخت يا توليد اصطلاحاً هزينه هاي ساخت، هزينه هاي توليد ،
هزينه هاي محصول و يا بهاي کارخانه گفته ميشود.
هزينه هاي ساخت به سه گروه عمده زير تقسيم مي شوند:
1 مواد مستقيم: به مواد اوليه يا خامي گفته مي شود که در توليد محصول نقش مستقيم داشته و قابل ره گيري مي باشد.
حسابداري صنعتي 9
عمده ترين ويژگي هاي مواد مستقيم عبارتند از :
الف نسبت به ساير مواد مصرفي داراي ارزش اقتصادي بالاتري هستند.
ب جزء اصلي و لاينفک محصول مي باشند.
ج معمولاً در محصول توليد شده قابل رؤيت و قابل لمس مي باشند.
نمونه هايي از مواد مستقيم عبارتند از:
– چوب در توليد ميز و صندلي
– پارچه در توليد لباس
– گندم در توليد آرد
– چرم در توليد کيف و کفش نکته 6: در توليد محصول ممکن است از مواد ديگري نيز استفاده شود که جزئي و کم اهميت باشد و يا به سهولت قابل ره گيري به محصول ساخته
شده نباشد. به اين گونه مواد اصطلاحاً “مواد غيرمستقيم” مي گويند. مانند ميخ در توليد ميز و صندلي و يا نخ در دوخت لباس. مواد غيرمستقيم به عنوان
بخشي از گروه سوم هزينه هاي توليد به نام سربار ساخت محسوب مي شود.
2 دستمزد مستقي م: عبارت است از حقوق و دستمزد کارگراني که به طور مستقيم بر روي محصول توليدي کار مي کنند و در اثر کارآنها مواد اوليه به
محصول تبديل مي شود. مانند دستمزد کارگران خط مونتاژ در يک کارخانه خودروسازي. نکته 7: در توليد محصول ممکن است دستمزد کارکناني نيز وجود داشته باشد که مستقيماً در توليد محصول نقش ندارند، مانند حقوق سرپرستان
توليد و يا حقوق نگ هبان، به اين گونه دستمزدها، اصطلاحا ” دستمزد غيرمستقيم” گفته ميشود. دستمزد غيرمستقيم به عنوان بخشي از گروه سوم
هزينه هاي ساخت به نام سربار ساخت محسوب مي شود.
3 سربار ساخ ت: آن بخش از هزينه هاي ساخت مي باشد که قابل ره گيري به محصول توليد شده نبوده و يا اين که به سهولت به کالاي ساخته شده قابل
تخصيص نمي باشد، لذا تخصيص اين هزينه ها از طريق تسهيم صورت مي گيرد . به اين نوع هزينه ها اصطلاحاً ” سربار ساخت ” گفته مي شود. نمونههايي از
هزينه هاي سربار ساخت عبارتند از :
مواد غيرمستقيم
دستمزد غيرمستقيم
آب و برق مصرفي کارخانه
هزينه اجاره کارخانه
هزينه استهلاك ماشين آلات خط توليد
هزينه بيمه ماشين آلات خط توليد
هزينه تعمير و نگهداري ماشين آلات و تجهيزات خط توليد و . . . نکته 8: هزينه هاي محصول هزينه هايي هستند که جهت هدف خاصي به محصولات تخصيص داده مي شوند. در اين رابطه دو هدف به شرح زير وجود دارد:
الف هدف قيمت گذاري محصولات جهت رسيدن به هدف قيمت گذاري محصولات، هزينه محصول شامل کليه هزينه هايي است که از ابتدا تا انتها
يک زنجيره را طي مي کند که اصطلاحاً به آن زنجيره ارزش مي گويند: زنجيره ارزش در نمودار زير نشان داده شده است.
ه زينه تحقيق و توسعه هزينه طراحي هزينه توليد هزينه بازاريابي هزينه توزيع و فروش هزينه خدمات پس از فروش
ب هدف گزارشگري خارج ي جهت رسيدن به هدف گزاشگري خارجي بايد از اصول پذيرفته شده حسابداري تبعيت نمود و بر طبق اصول پذيرفته
شده حسابداري، فقط هزينه هاي توليد به محصولات تخصيص داده شده و درصورت هاي مالي اساسي گزارش مي شود.
بهاي اوليه و بهاي (هزينه) تبديل
مقصود از اصطلاح بهاي اوليه يا هزينه هاي اوليه، جمع هزينه مواد مستقيم و هزينه دستمزد مستقيم است، يعني دو ن وع هزينه اي که مستقيماً قابل
ره گيري با يک محصول است. اما اصطلاح بهاي تبديل يا هزينه هاي تبديل به جمع هزينه دستمزد مستقيم و هزينه سربار ساخت اشاره دارد. به عبارت ديگر
بهاي تبديل شامل هزينه هاي تحمل شده جهت تبديل مواد اوليه به محصول مي باشد.
4 درصد دستمزد مستقي م . 7 ريال است . سربار ساخت معادل . .,. . . 1,1 ريال و بهاي تبديل . .,. . . مثال 8: در شرکت مهران بهاي اوليه .
مي باشد. هزينه مواد مستقيم چند ريال است ؟
5 . .,. . . (4 6 . .,. . . (3 2. .,. . . (2 4 . .,. . . (1
10 فصل اول: کليات و مفاهيم حسابداري صنعتي
«3» پاسخ: گزينه .
X: مواد مستقيم
Y: دستمزد مستقيم
Z: سربار ساخت
z .%4 . y
سربار ساخت + دستمزد مستقيم = بهاي تبديل .7 . .,. . . . y .%4. y.y . 5 . .,. . . دستمزد مستقيم
دستمزد مستقيم + مواد مستقيم =بهاي اوليه .1.1. .,. . . . x . 5 . .,. . ..x . 6. .,. . . مواد مستقيم
%6 دستمزد . مثال 9: در يک شرکت تولي دي، بهاي اوليه با بهاي تبديل برابر م يباشد. اگر بهاي اوليه مبلغ 6 ميليون ريال باشد و سربار بر مبناي .
( مستقيم جذب توليد شود، سربار ساخت چند درصد بهاي مواد مستقيم مصرف شده را تشکيل ميدهد؟ (آزمون حسابدار رسمي 86 و 88
%1. . (4 %6 . (3 %4. (2 %36 (1
بهاي اوليه با بهاي تبديل زماني برابر مي شود که مبلغ مواد مستقيم با سربار ساخت برابر باشد، بنابراين سربار ساخت معادل «4» پاسخ: گزينه .
%1 مواد مستقيم است. . .
مثال 10 : در صورتي که جهت توليد محصولي هزينه اي پرداخت شود تا مواد اوليه به محصول تبديل شوند، به هزينه هاي فوق اصطلاحاً . . . . . . . . مي گويند . .
1) بهاي اوليه 2) بهاي تبديل 3) دستمزد مستقيم 4) بهاي ساخت
هزينه هاي تحمل شده جهت تبديل مواد اوليه به محصول، بيانگر بهاي تبديل مي باشد. «2» پاسخ: گزينه .
%4 مواد مستقيم م يباش د. . 52 ريال است. سربار معادل .,. . . 1 ريال و بهاي تبديل ,. . .,. . . مثال 11 : در يک شرکت توليدي، بهاي اولي ه .
دستمزد مستقيم چند ريال است؟
52.,. . . (4 8 . .,. . . (3 2. .,. . . (2 32.,. . . (1
«2» پاسخ: گزينه .
z : سربار ساخت y : دستمزد مستقيم x : مواد مستقيم
z .%4 . x
x . y .1,. . .,. . . x . y .1,. . .,. . . x . y .1,. . .,. . .
%4. x . y . 52.,. . . %4 . x . y . 52.,. . . .%4. x . y . .52.,. .. .%6 . x . 48.,. . .
x . 8 . .,. . . مواد مستقيم
x . y .1,. . .,. . ..8 . .,. . . . y .1,. . .,. . ..y . 2. .,. . . دستمزد مستقيم
%5 دستمزد مستقيم جذب توليد شود. سربار چند درصد . مثال 12 : در شرکت تولي دي، بهاي اوليه 2 برابر بهاي تبديل است و سربار بر مبناي .
بهاي مواد اوليه ميشود؟
1. . (4 5 . (3 25 (2 3 . (1
«2» پاسخ: گزينه .
x : مواد مستقيم y : سربار ساخت z : سربار ساخت
z .%5 . y
بهاي اوليه . x . y
بهاي تبديل . y .%5 . y
بهاي اوليه . 2(y .%5 . y). 3= بهاي اوليه y
3y . x . y.x . 2y مواد مستقيم
% y % نسبت سربار ساخت به مواد مستقيم
y
5 . 25 2
.
حسابداري صنعتي 11
مثال 13 : هزينه هاي از دست رفته: .
1) براي اکثر تصميمات تجاري مربوط هستند. 2) هزينه هاي بهترين بديل بعدي هستند.
3) با ارزش باقي مانده دارايي ثابت برابر هستند. 4) در تصميمات تجاري نامربوط هستند.
هزينه هاي از دست رفته، در تصميمات تجاري نامربوط مي باشند. «4» پاسخ: گزينه .
3 ريال ميباشد. ..,. .. %2 بهاي توليد است و م بلغ دستمزد مستقيم . %4 مواد مستقيم و . مثال 14 : در يک شرکت توليدي سربار ساخت .
مبلغ مواد مستقيم و سربار ساخت به ترتيب (از راست به چپ) چند ريال است؟
28.,. . . , 7 . .,. . . (4 24.,. . . , 6 . .,. . . (3 2. .,. . . , 5 . .,. . . (2 16.,. . . , 4 . .,. . . (1
«2» پاسخ: گزينه .
x : مواد مستقيم y : سربار ساخت z هزينههاي توليد
%2 ) را شامل ميشود، بنابراين: . z) %2 هزينههاي توليد . %4 ) است و همچنين . x) %4 مواد مستقيم . معادل (y) در سؤال سربار ساخت
y % x y % z % x % z z % x
%
. 4 . . 2 . 4 . 2 . . 42
. . . . .
.
x , % x % x % x , x , مواد مستقيم
%
. 3 . 4 . 4 . 6 . 3 . . 5 2
. . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
5 . .,. . ..%4. . 2. .,. . . سربار ساخت