تعریف مالیات

در اولین تعریف، مالیات عبارت است از «برداشت قسمتی از دارایی یا درآمد افراد برحسب توانایی پرداخت آنان برای تأمین مخارج دولتی[1]»

در تعریف دیگری از میرابو مالیات عبارت است از: پیش پرداختی که افراد برای استفاده از انتظامات عمومی می­دهند[2].

دیوید هیوم عقیده داشت: مالیات بها و جبران خدماتی است که از دستگاه دولت عاید اشخاص می­گردد[3].

منتسکیو نیز مالیات را به همین ترتیب تعریف نموده و چنین بیان کرده است: مالیات قسمتی از دارایی است که شخص برای امنیت بقیه دارایی خود یا برای این که بتواند از بقیه دارایی با آسایش بهره­مند شود پرداخت می­کند.

انواع مالیات­ها در ایران

1- مالیات­های مستقیم: مالیات­هایی هستند که پرداخت کنندگان آن معلوم بوده و نام و مشخصات و منبع مالیاتی آنها برای دستگاه مالیاتی شناخته شده است. به عبارت دیگر مالیات­های مستقیم مالیات­هایی هستند که به طور مستقیم از افراد یا اشخاص وصول می­شود و شامل مالیات بر دارایی و مالیات بر درآمد می­باشد.

• مالیات بر دارایی شامل حق تمبر و مالیات بر ارث می­باشد. (اخیراً مالیات بر اراضی بایر هم طبق قانون دیگری برقرار گردیده است).

• مالیات بر درآمد شامل مالیات بر درآمد املاک، مالیات بر درآمد کشاورزی، مالیات بر درآمد حقوق مالیات بر درآمد مشاغل، مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی و مالیات بر درآمد اتفاقی است.

2- مالیات­های غیرمستقیم: مالیات­هایی هستند که پرداخت کننده آن برای سازمان امور مالیاتی ناشناخته است. به عبارتی دیگر مالیاتهای غیرمستقیم مالیات­هایی هستند که بطور غیرمستقیم بر قیمت کالاها و خدمات اضافه شده و بر مصرف کننده تحمیل می­گردد که مشتمل بر مالیات وصولی در مبادی ورودی و یا فروش در داخل می­باشد.

اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیات می­باشند:

1- کلیه مالکین اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی نسبت به اموال یا املاک خود واقع در ایران

2- هر شخص حقیقی ایرانی مقیم ایران نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می­نماید.

3- هر شخص حقیقی ایرانی مقیم خارج از ایران نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران تحصیل می­کند.

4- هر شخص حقوقی ایرانی نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می­نماید.

5- هر شخص غیر ایرانی اعم از حقیقی یا حقوقی نسبت به درآمدهایی که در ایران تحصیل می­نماید و همچنین نسبت به درآمدهایی که بابت واگذاری امتیازات یا سایر حقوق خود و یا دادن تعلیمات و کمک­های فنی و یا واگذاری فیلم­های سینمایی که به عنوان بها یا حق نمایش یا هر عنوان دیگر عاید آنها می­گردد از ایران تحصیل می­کند.

اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیات نمی­باشند:

برابر ماده 2 ق. م.م اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیات­های موضوع قانون مالیاتهای مستقیم نیستند:

1- وزارتخانه­ها و موسسات دولتی

2- دستگاه­هایی که بودجه آنها به وسیله دولت تامین می­شود

3- شهرداری­ها

برابر تبصره 1 ماده 2 ق.م.م شرکت­هایی که تمام یا قسمتی از سرمایه آنها متعلق به اشخاص و موسسه­های مذکور در بندهای فوق باشد، سهم درآمد یا سود آنها مشمول حکم این ماده نخواهد بود. حکم این تبصره مانع استفاده شرکت­های مزبور از معافیت­های مقرر در این قانون حسب مورد نیست.

برابر تبصره 2 ماده 2 ق.م.م درآمدهای حاصل از فعالیتهای اقتصادی از قبیل فعالیت­های صنعتی، معدنی تجاری، خدماتی و سایر فعالیت­های تولیدی برای اشخاص موضوع این ماده که به نحوی غیر از طریق شرکت نیز تحصیل می­شود در هر مورد به طور جداگانه به نرخ مذکور در ماده 105 ق.م.م مشمول مالیات خواهد بود. مسئولان اداره امور در این گونه موارد نسبت به سهم فعالیت مذکور مکلف به انجام دادن تکالیف مربوط طبق مقررات خواهند بود. در غیر این صورت نسبت به پرداخت مالیات متعلق با مودی مسئولیت تضامنی خواهند داشت.

نکته: برابر بخشنامه شماره 9/93/200 مورخ 9/2/1393 و در اجرای ماده 13 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری از تاریخ صدور رأی مذکور (26/12/1392) مفاد بند (4) بخشنامه شماره صنعتی، معدنی، تجاری، خدماتی و سایر فعالیت­های تولیدی اشخاص موضوع ماده (2) قانون مالیاتهای مستقیم در اجرای تبصره 2 ماده 2 اخیرالذکر با رعایت مقررات مشمول مالیات می­باشد. برابر بند 4 بخشنامه شماره 11304/6247 ـ 201 مورخ 15/11/1382 دولت بدون اذن قانون مجاز به امر تجارت و تولید و نظایر آنها و به عبارت دیگر اشتغال به فعالیتهای اقتصادی به مفهوم ورود در بازار داد و ستد نیست و اگر سیاست دولت از باب اعمال مالیه عمومی مطلوب گاهی مبتنی بر این امر باشد، در این قبیل موارد هم معمولاً قصد انتفاع نبوده و دستگاه ذیربط نیز ملزم به واریز و درآمد حاصله به حساب مربوط نزد خزانه کشور خواهد بود. فعالیت­های اقتصادی که اشخاص حقوقی موضوع ماده 2 قانون مالیاتهای مستقیم حسب وظایف محوله یا مسئولیتهای سازمانی و یا مفاد اساسنامه مصوب مجلس شورای اسلامی انجام می­دهند مشمول مالیات تلقی نمی­گردد و به خصوص در این راستا باید توجه داشت که حقوق و عوارض قانونی وصولی شهرداری­ها و درآمدهای ناشی از فعالیتهایی که عیناً مشمول مقررات مالی حقوق و عوارض قانونی باشد، نباید جزء اقلام درآمد ناشی از فعالیت اقتصادی منظور شود.

* برابر تبصره 3 ماده 2 ق.م.م معافیت مالیاتی ماده 2 ق.م.م برای مواردی که از طرف حضرت امام خمینی (ره) یا مقام معظم رهبری دارای مجوز می­باشند براساس نظر مقام معظم رهبری است.

تعاریف و مفاهیم مالیاتی

سازمان امور مالیاتی کشور: براساس ماده 59 قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی سازمان امور مالیاتی کشور یک موسسه دولتی بوده و زیر نظر وزارت امور اقتصادی و دارایی ایجاد شده و کلیه اختیارات، وظایف، کارکنان، امکانات و تجهیزات موجود وزارت امور اقتصادی و دارایی که در معاونت امور مالیاتی و بخش­ها و حوزه­های مالیاتی به کار گرفته شده بود، به این سازمان منتقل شده است.

ماموران مالیاتی: به کلیه کارکنانی که عهده­دار انجام وظایف موضوع ماده 219 قانون مالیات­های مستقیم مشتمل بر شناسایی، تشخیص، مطالبه و وصول مالیات­های موضوع قانون مالیات­های مستقیم می­باشند ماموران مالیاتی اطلاق می­شود. عناوین شغلی ماموران مالیاتی عبارت است از: کاردان مالیاتی، کارشناس مالیاتی، کارشناسی ارشد مالیاتی رییس گروه مالیاتی و رییس اداره امور مالیاتی.

مودیان مالیاتی: کسانی که مالیات به دولت می­پردازند و طبق قانون به دولت مدیون هستند. به عبارت دیگر مودیان مالیاتی به اشخاص اطلاق می­گردد که بدهی مالیاتی بابت هر گونه فعالیت یا معاملات انجام شده متوجه آنهاست.

واحد مالیاتی: کوچکترین جزء تقسیمات اداری بخش مالیاتی است که براساس محدوده جغرافیایی، منابع مالیاتی، نوع مودیان یا حسب وظیفه مقرر در قانون مالیات­های مستقیم از طرف سازمان امور مالیاتی کشور تعیین می­شود.

سال مالیاتی: سال مالیاتی عبارت است از یک سال شمسی که از اول فروردین ماه هر سال شروع و به آخر اسفند ماه همان سال ختم می­شود لیکن در مورد اشخاص حقوقی مشمول مالیات که سال مالی آنها به موجب اساسنامه با سال مالیاتی تطبیق نمی­کند سال مالی آنها به جای سال مالیاتی مبنای تشخیص مالیات قرار می­گیرد و موعد تسلیم اظهارنامه، ترازنامه، حساب سود و زیان و سررسید پرداخت مالیات آنها چهار ماه شمسی پس از سال مالی می­باشد.

اظهارنامه مالیاتی: اظهارنامه مالیاتی فرم خاصی است که بر طبق مقررات از طرف سازمان امور مالیاتی کشور تهیه و در اختیار مودیان مالیاتی قرار می­گیرد و مودیان مکلف­اند مشخصات خود و نشانی محل کسب و سکونت یا منبع تحصیل درآمد و نیز اطلاعاتی درباره درآمد و حسب مورد دارایی­ها و سود و زیان را که در فرم موصوف پیش­بینی گردیده منعکس و ظرف مهلت مقرر به اداره امور مالیاتی تسلیم نمایند. ضمناً مطابق تبصره ماده 226 ق.م.م[4] به مودیان مالیاتی اجازه داده می­شود در صورتی که به نحوی از انحاء در اظهارنامه یا ترازنامه یا حساب سود و زیان تسلیمی از نظر محاسبه اشتباهی شده باشد با ارائه مدارک لازم ظرف یک ماه از تاریخ انقضای مهلت تسلیم اظهارنامه نسبت به رفع اشتباه اقدام و اظهارنامه یا ترازنامه یا حساب سود و زیان اصلاحی را حسب مورد تسلیم نماید و در هر حال تاریخ تسلیم اظهارنامه مودی تاریخ تسلیم اظهارنامه اول می­باشد.

برگ تشخیص:  نظر مکتوبی است که ماموران مالیاتی پس از رسیدگی به درآمد و دارایی مودی اعلام می­دارند و ضمن آن درآمد یا دارایی مشمول مالیات و مبلغ مالیات متعلق را مشخص می­سازند.

درآمد مشمول مالیات: این عنوان را می­توان به معنای مبلغی دانست که مالیات بر آن تعلق می­گیرد و یا به عبارت دیگر مبلغی که نرخ مالیاتی بر آن اعمال می­شود. هر چند ضمن قانون مالیاتهای مستقیم این عنوان گاهی به اقلام درآمد قبل از کسر معافیت­ها اطلاق شده است مانند حکم مذکور در ماده 94 ق.م.م[5]

معافیت مالیاتی: قوانین مالیاتی غالباً برای اشخاص اقلام و معاملات و غیره معافیت­هایی قائل می­شود که اگر چنین نبود آن موارد مشمول مالیات یا مأخذ محاسبه اقلام مشمول مالیات قرار می­گرفتند. به طور کلی معافیت مالیاتی یعنی چشم­پوشی دولت از مالیاتی که متوجه شخص یا اشخاص معین شده است.

مفاصا حساب مالیاتی: عبارت است از سندی که مقامات مالیاتی به عنوان مودی صادر و طی آن گواهی می­کنند که وی کلیه مالیات­های قطعی خود را پرداخته است و یا مشمول هیچ گونه مالیاتی نمی­باشد.

هیأت حل اختلاف مالیاتی: مرجع رسیدگی به کلیه اختلاف­های مالیاتی جز در مواردی که ضمن مقررات قانون مالیات­های مستقیم مرجع دیگری پیش­بینی شده، هیأت حل اختلاف مالیاتی است

[1] پیرنیا، حسین، مالیه عمومی، چاپ سوم، انتشارات ابن سینا، تهران،1342، ص 45

[2] جزایری، شمس الدین، قوانین مالیه و محاسبات عمومی، جلد اول، ص 38

[3] پیرنیا، حسین، مالیه عمومی، (مالیات­ها و بودجه)، چاپ سوم، انتشارات ابن سینا، 1344، تهران، ص 57 و 58

[4] قانون مالیاتهای مستقیم

[5] مطابق ماده 94 ق.م.م درآمد مشمول مالیات مودیان موضوع مالیات بر درآمد مشاغل عبارت است از کل فروش کالا و خدمات به اضافه سایر درآمدهای آنان که مشمول مالیات فصول دیگر شناخته نشده پس از کسر هزینه­ها و استهلاکات مربوط طبق مقررات فصل هزینه­های قابل قبول و استهلاکات.