تأمین مالی درون‌گروهی از طریق اوراق مشارکت
تشریح نحوه برخورد با معاملات درون‌گروهی اوراق مشارکت. اخذ تسهیلات مالی و انتشار اوراق مشارکت از روش‌های معمول تأمین مالی است. شرکت‌های عضو یک گروه ممکن است به همدیگر تسهیلات اعطا کنند یا اینکه اوراق مشارکت همدیگر را خریداری کنند. زمانی که شرکت‌های دیگر عضو گروه تسهیلاتی را به یکدیگر اعطا نمایند و یا اوراق مشارکت شرکت‌های عضو گروه را خریداری کنند، مطالبات و بدهی‌های مربوط به آن، درون گروهی تلقی می‌شود و در کاربرگ تلفیقی حذف می‌گردد. در این بخش نحوه برخورد با خرید و فروش اوراق مشارکت از دیدگاه تلفیقی بررسی می‌شود. سود تضمین شده اوراق مشارکت معمولاً برای تأمین مالی طرح‌هایی پرداخت می‌شود که ناشران آن اوراق مجری آن طرح‌ها هستند. محتوای اقتصادی معاملات مربوط به خرید، نگهداری و فروش مجدد اوراق مشارکت توسط خریدار، سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار است. در اغلب موارد، ناشر از طریق بانک عامل بازخرید اوراق را به قیمت اسمی در هر زمان تعهد و تضمین کرده است. معمولاً این اوراق براساس قانون به صرف یا کسر منتشر نمی‌شوند. در این صورت شرکت خریدار، اوراق را به ارزش اسمی و به عنوان سرمایه‌گذاری در دفاتر خود ثبت می‌کند. شرکت فروشنده نیز این اوراق را تحت عنوان بدهی طبقه‌بندی می‌نماید[1].
در صورتی که یکی از شرکت‌های عضو گروه اقدام به انتشار اوراق مشارکت نماید و تمام یا بخشی از این اوراق توسط یکی دیگر از شرکت‌های عضو گروه تحصیل شود، از دیدگاه تلفیقی حسابهای سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت (در دفاتر خریدار اوراق) و اوراق مشارکت پرداختنی (در دفاتر ناشر اوراق) حسابهای درون گروهی تلقی و در کاربرگ تلفیقی حذف می‌شود. همچنین هر گونه سود دریافتنی و پرداختنی و درآمد و هزینه مربوط به آن نیز حذف خواهد شد.
مثال 12. فرض کنید شرکت امین (شرکت فرعی) در اول اردیبهشت 1388، اوراق مشارکت را به ارزش اسمی و به مبلغ 400 میلیون ریال منتشر نمود. نصف این اوراق توسط شرکت مبین (شرکت اصلی) خریداری و مابقی آن به سایر افراد فروخته شد. در دفاتر هر یک از شرکت‌های امین و مبین ثبت‌های زیر انجام می‌شود (ارقام به میلیون ریال).
دفاتر شرکت مبین
الف | سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت | 200 | |
موجودی نقد | 200 | ||
خرید نیمی از اوراق مشارکت شرکت امین به ارزش اسمی |
دفاتر شرکت امین
الف | موجودی نقد | 400 | |
اوراق مشارکت پرداختنی | 400 | ||
انتشار اوراق مشارکت |
حال فرض کنید که در تاریخ سررسید، سود علی‌الحساب اوراق مشارکت معادل 30 میلیون ریال پرداخت شود. در این‌صورت سهم شرکت مبین 15 میلیون ریال خواهد بود که به صورت زیر ثبت می‌شود:
دفاتر شرکت مبین
ج | موجودی نقد | 15 | |
درآمد اوراق مشارکت | 15 | ||
دریافت سود اوراق مشارکت |
هزینه‌های مالی مربوط به این اوراق نیز در دفاتر شرکت امین به صورت زیر شناسایی می‌شود:
دفاتر شرکت امین
د | هزینه مالی | 30 | |
موجودی نقد | 30 | ||
پرداخت سود اوراق مشارکت |
در پایان دوره و هنگام تهیه صورتهای مالی تلفیقی، ثبت حذفی شماره 1 در کاربرگ تلفیقی انجام می‌شود:
1 | اوراق مشارکت پرداختنی | 200 | |
درآمد اوراق مشارکت | 15 | ||
هزینه مالی | 15 | ||
سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت | 200 | ||
حذف حسابهای درون گروهی خرید و فروش اوراق مشارکت |
با توجه به اینکه نیمی از اوراق مشارکت شرکت فرعی توسط شرکت اصلی خریداری شده است، در نتیجه در ثبت‌های تعدیلی کاربرگ تلفیقی این ارقام حذف می‌شود و هزینه‌ها و درآمدهای مربوط به سود اوراق مشارکت نیز در تلفیق نادیده گرفته می‌شود. از دیدگاه شخصیت تلفیقی، 200 میلیون ریال بدهی مربوط به اوراق مشارکت و هزینه مالی 15 میلیون ریال است. همانطور که در بخش قبل عنوان شد، انتشار اوراق مشارکت معمولاً به مبلغ اسمی انجام می‌پذیرد و از این‌رو بین مبلغ اسمی و فروش این اوراق تفاوتی وجود ندارد. در ضمن ویژگی قابلیت نقل و انتقال اوراق مشارکت این امکان را فراهم می‌آورد تا در بازار مبادله شود. هرگاه خرید و فروش ثانویه (پس از انتشار) اوراق مشارکت به ارزش اسمی انجام شود، تفاوتی از نظر نحوه حسابداری آن در میان شرکت‌های عضو گروه وجود ندارد. خرید و فروش اوراق مشارکت در صورتی که توسط شرکت‌های عضو گروه انجام شود، معامله درون‌گروهی محسوب و حسابهای مربوط در کاربرگ تلفیقی حذف می‌شود.
گاهی اوقات ممکن است نرخ سود تضمین شده اوراق مشارکت با نرخ اوراق بهادار مشابه در بازار متفاوت باشد. مثلاً اوراق مشارکت به نرخ 15 درصد صادر شود اما در عین حال اوراق مشارکت برخی شرکتها در بازار به نرخ 14 درصد معامله شود. تعیین نرخ سود بانکی نیز بر قیمت اوراق مشارکت مؤثر است. در این شرایط، معمولاً پس از انشار اولیه اوراق مشارکت، ارزش بازار و ارزش اسمی این اوراق متفاوت خواهد بود و ممکن است اوراق مشارکت دارای بازار ثانویه خرید و فروش باشد. اگر نرخ اوراق مشارکت مشابه در بازار کمتر از نرخ سود تضمین شده اوراق منتشر شده شرکت‌های عضو گروه باشد، انتظار می‌رود این اوراق به قیمتی بالاتر از ارزش اسمی به فروش برسد و به بیان دیگر صرف اوراق مشارکت ایجاد شود. همچنین ممکن است نرخ اوراق مشارکت مشابه در بازار بیشتر از نرخ سود تضمین شده اوراق منتشر شده شرکت‌های عضو گروه باشد. در این صورت انتظار می‌رود این اوراق به قیمتی پایین‌تر از ارزش اسمی به فروش برسد و به بیان دیگر کسر اوراق مشارکت ایجاد شود.
از دیدگاه تلفیقی زمانی که اوراق مشارکت توسط یکی از شرکت‌های گروه منتشر شود و دیگر شرکت‌های عضو گروه اقدام به خرید اوراق در بازار به قیمتی متفاوت از ارزش اسمی نمایندف تفاوتی ایجاد می‌شود که اصطلاحاً تفاوت ناشی از بازخرید فرضی اوراق مشارکت نامیده می‌شود.
مثال 13. در فروردین 1389 شرکت امیدوار اقدام به انتشار 000ر500 میلیون ریال اوراق مشارکت به نرخ 10 درصد برای مدت 5 سال نمود. نرخ سود اوراق مشارکت مشابه شرکت‌های دیگر در بازار 12 درصد است. قرار است سودهای تضمین شده به صورت سالانه و در ابتدای هر سال پرداخت شود. اولین پرداخت در اول فروردین 1390 خواهد بود.
این شرکت در زمان انتشار اوراق مشارکت ثبت «الف» و در پایان سال ثبت «ب» را در دفاتر خود انجام می‌دهد:
دفاتر شرکت امیدوار
الف | موجودی نقد | 000ر500 | |
اوراق مشارکت پرداختنی | 000ر500 | ||
انتشار اوراق مشارکت 10 درصد به تاریخ سررسید 1/1/1394 | |||
ب | هزینه مالی (10%´000ر500) | 000ر50 | |
سود تضمین شده پرداختنی | 000ر50 | ||
هزینه مالی در پایان سال 1389 | |||
شرکت امیدوار، خود به عنوان شرکت فرعی شرکت سعدآباد است. حال فرض کنید پس از انتشار اوراق مشارکت، شرکت سعدآباد نیمی از این اوراق را از طریق بازار خریداری کرده است.
در اینجا باید ارزش فعلی سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت به صورت مندرج در صفحه بعد محاسبه شود:
ارزش فعلی 000ر500 میلیون ریال- اوراق مشارکت | 700ر283 | =(1)5674/0´000ر500) | ||
ارزش فعلی 000ر50 میلیون ریال سودهای تضمین شده | 240ر180 | =(2)6048/3´000ر500) | ||
ارزش فعلی جریان‌های نقدی حاصل از سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت | 940ر463 | |||
5674/0= = | عامل ارزش فعلی یک ریال (1 | |||
6048/3 = = | عامل ارزش فعلی اقساط مساوی (2 | |||
همانطور که محاسبات نشان می‌دهد ارزش فعلی اوراق مشارکت 940ر463 میلیون ریال و ارزش نیمی از آن 970ر231 میلیون ریال است که در دفاتر شرکت سعدآباد به شرح ثبت «ج»، ثبت می‌شود.
دفاتر شرکت سعدآباد
ج | سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت | 970ر231 | |
موجودی نقد | 970ر231 | ||
سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت شرکت امیدوار | |||
در پایان سال نیز از بابت مطالبات سود تضمین شده ثبت «د» انجام می‌شود.
د | سود تضمین شده دریافتنی | 000ر25 | |
درآمد مالی | 000ر25 | ||
شناسایی درآمد مربوط به سود تضمین شده اوراق مشارکت | |||
با توجه به اینکه رقم سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت شرکت امیدوار کمتر از مبلغ اسمی آن است، این رقم در مدت 5 سال یعنی تا تاریخ سررسید به رقم اسمی آن می‌رسد. برای این کار می‌توان از روش نرخ بهره مؤثر استفاده نمود. نتیجه در پایان سال اول ثبت «هـ» زیر خواهد بود.
هـ | سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت 000ر25-(12%´970ر231) | 836ر2 | |
درآمد مالی | 836ر2 | ||
شناسایی درآمد مالی سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت شرکت امیدوار | |||
در پایان سال 1387 مبلغ سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت 806ر234 میلیون ریال متفاوت از مبلغ منعکس شده در بخش بدهی‌های شرکت امیدوار از محل اوراق مشارکت یعنی 2¸000ر500 میلیون ریال می‌باشد. از این رو مبلغ 030ر18 میلیون ریال به عنوان سود حاصل از بازخرید (ابطال) فرضی اوراق مشارکت از دیدگاه تلفیقی تلقی می‌شود. در این‌صورت در پایان سال 1387 ثبت تعدیلی شماره 1 در کاربرگ تلفیقی اعمال می‌شود.
1 | اوراق مشارکت | 000ر250 | |
درآمد مالی | 836ر2 | ||
سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت | 806ر234 | ||
سود حاصل از بازخرید فرضی اوراق مشارکت | 030ر18 | ||
تعدیل حسابهای درون گروهی خرید و فروش اوراق مشارکت |
همچنین سایر حسابهای مربوط به این معادله نیز به شرح ثبت شماره 2 در کاربرگ تلفیقی حذف خواهند شد.
2 | درآمد مالی | 000ر25 | |
سود تضمین شده پرداختنی | 000ر25 | ||
هزینه مالی | 000ر25 | ||
سود تضمین شده دریافتنی | 000ر25 | ||
حذف حسابهای درون گروهی اوراق مشارکت |
