بررسی سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت در بودجه بندی عملیاتی

چکیده:

امروزه به علت عدم تامین اطلاعات مورد نیاز مدیریت توسط سیستم های هزینه یابی سنتی، سازمان های دولتی نیز همگام با

سازمان های غیر دولتی و خصوصی به سمت استفاده از سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت ) ABC ( )در مقایسه با سایر روش های

بودجه بندی عملیاتی، یعنی روش بهای تمام شده و کارسنجی( متمایل شده اند. سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت، نگرش

جدیدی است که مشخصاً به منظور ارایه اطلاعات مفید جهت دستیابی به اهداف اصلاحی در داخل و خارج از سازمان پدیدآمده و

دارای دو دیدگاه اساسی می باشد؛ دیدگاه اول بیانگر تخصیص هزینه ها از منابع به فعالیت ها و در مرحله بعد از فعالیت ها به اهداف

)موضوع هزینه( می باشد. روش هزینه یابی بر مبنای فعالیت ) ABC ( فرهنگ فعلی تعیین بودجه دستگا هها را که بودجه ریزی

افزایشی است دگرگون خواهد ساخت. با اجرای این روش ابزار مدیریتی قدرتمندی در اختیار مدیران قرار می گیرد و دستگاه های

اجرایی ناگزیر به اصلاحات ساختاری در زمینه اتخاذ سیاست هایی برای کاهش هزینه تولیدکالا و خدمات و همچنین تجدید نظر در

کمیت و کیفیت خدمات برای هماهنگی بین هزینه تولید و بودجه اختصاص یافته خواهد شد.

واژگان کلیدی:هزینه 31 ، هزینه یابی بر مبنای فعالیت 24 ، بودجه بندی عملیاتی 53 .

مقدمه

یکی از حدسیات رایج در مورد استقرار نا موفق بودجه ریزی عملیاتی ، ظرفیت پایین یا عدم توانایی سازمانی است.

موردکاوی ها وگزارشات در مورد اتخاذ بودجه ریزی عملیاتی نشان می دهدکه سه بعد از توانایی سازمانی برای اتخاذ کامل

بودجه ریزی عملیاتی،کلیدی می باشد: توانمندی ارزیابی عملکرد، توانمندی کارکنان و توانمندی فنی. توانایی ارزیابی عملکرد:

توانایی سنجش عملکرد بر همه مراحل بودجه ریزی عملیاتی تاثیر می گذارد. اگر دول تها توانمندی سنجش عملکرد به طور مفید

را نداشته باشند بوجه ریزی عملیاتی شکست خواهد خورد. توانمندی کارکنان: مطالعات همچنین بر اهمیت اطمینان از وجود

-1 کارشناس ارشد مدیریت دولتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بناب)گرایش مالی(

-2 کارشناس ارشد مدیریت دولتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بناب)گرایش مالی( 3-cost

4-Active Based Costing(ABC)

5- Operation Budgetion

بهبودعلی اشرفی 1 – حامد تیرانداز 2

ماهنامه اجتماعی، اقتصادی، علمی و فرهنگی

114

توانمندی های نیروی انسانی برای استقرار بودجه ریزی عملیاتی تاکید می کند. توانمندی های مورد نیاز

متفاوت می باشد و به تمام مراحل استقرار بودجه ریزی عملیاتی مرتبط است. توانمندی فنی : تجربه

دولت ها در رابطه با بودجه ریزی عملیاتی همچنین اهمیت توانمندی های فنی را نشان می دهد. ملزومات

فنی خاص باید در راستای جمع آوری اطلاعات عملکرد و ایجاد بانک اطلاعاتی باشد که ب هوسیله آن

اطلاعات عملکرد فوری، به شکل های مناسب و برای طیف متنوعی از کاربران تهیه گردد اطلاعاتی باید با

طیف وسیعی از سایر سیستم ها هماهنگ باشد که تامین کننده مبنای حسابداری، نظارت و گزارش دهی

در دولت باشد .

تاریخچه هزینه یابی بر مبنای فعالیت

در اواخر دهه 1960 برخی از نویسندگان به رابطه بین فعالیت و هزینه اشاره کردند. سال ها طول کشید

تا در دهه 1980 میلادی، دانشمندان و خبرگان حسابداری و مدیریت صنعتی از جمله رابرت کاپلان 1 و

رابین کوپر 2، کرومواید و جانسون 3 به کمک فنون مدیریت علمی، نظام قیمت تمام شده را بهبود بخشند.

ب هطوریکه کاپلان و کوپر با انتشار کتابی به نام «حلقه مفقوده 4» اعلام کردند آنچه که باعث هزینه می شود

فعالیت است و نه محصول یا خدمات نهایی. همگی این دانشمندان، فعالیت ها را منشاءی میدانستندکه

هزینه های مربوط را باید متحمل شوند. بدین ترتیب رویکرد نوین هزینه یابی بر مبنای فعالیت ) )ABC

به حوزه حسابداری مدیریت اضافه شد که توانایی رفع مشکلات سیستم های سنتی هزینه یابی و تعیین

دقیق قیمت تمام شده را داشت. در طی دهه 1990 میلادی بسیاری از مدیران و حسابداران، شروع به

استقرار و ب هکارگیری سیستم های ABC در موسسات صنعتی و خدماتی نمودند و با وارد شدن مقوله

بودجه بندی عملیاتی در نظام بودجه بندی کشورها و نیز با اجرای روش های علمی حسابداری در آن،

رفته رفته روش ABC در بخش دولتی نیز مورد استفاده قرار گرفت؛ به طوری که در سال های اخیر در

سازمان های مختلفی اعم از بانک ها، بیمارستان ها، موسسات آموزش عالی و سایر بخش هاي دولتی به کار

گرفته شده است )رجبی، 1382 ، 27 – 25 (.

ضرورت ب هکار گیری هزینه یابی بر مبنای فعالیت در بخش دولتی

سازمان های دولتی به عنوان بزرگ ترین سازمان های استفاده کننده از منابع جوامع، بیش از سایرین به

حسابداري مدیریت نیاز دارند. اطلاعات حاصل از سیستم حسابداري مدیریت می تواند نقش مهمی در

برآورده کردن اهداف نظارتی، ارزیابی عملکرد، انگیزش مدیران، برنامه ریزی، تخصیص بهینه منابع و کمک

به مدیران در رهبری و تصمیم گیری ایفا کرده و از طریق بهبود عملکرد دستگاه های دولتی، پاسخگوی

مردم باشد. در همین راستا سیاستمداران و مسئولان در پاسخ به انتظارات مردم و پاسخگویی عملیاتی

به دنبال روشها و راهکارهایی مناسب جهت بهبود بهره وری می باشند و از آنجا که در بخش عمومی

نمی توان به افزایش درآمدها امید چندانی داشت؛ لذا فرهنگ مدیریت صحیح در جهت افزایش بهره وری

هزینه ها حرکت می کند.

سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت ضمن نشان دادن رفتار هزینه ها و تعیین هزینه فعالیت های

مختلف دستگاه های دولتی، در رفع سایر نیازهای اطلاعاتی مدیران، از قبیل برنامه ریزی و تصمیم گیری

مفید بوده و صاحبان کار و فرایند را به سمت شناسایی و ردیابی هزینه های مستقیم و غیر مستقیم و

1- Kaplan (1988)

2- Cooper (1988)

3- Iohnson(1987)

4- Relevance Lost

شماره 133 – 132 ، خرداد و تیر ماه 1390

115

تخصیص دقیق آنها به فعالیت هایی که در فرایند تولید یک محصول یا خدمت نقش دارند، هدایت می کند. در

این سیستم هزینه تولید یا ارائه خدمت هر فعالیت با استانداردهای هزینه مورد مقایسه قرار می گیرد و در نهایت

با تجزیه و تحلیل کارایی هر یک از فعالیت ها، اعتبارات بر اساس حجم کاری دستگاه اجرایی تخصیص می یابد

)حسن آبادی و نجار صراف 1386،86 (.

مزایای هزینه یابی بر مبنای فعالیت

بسیاری از سازمانها ABC را به عنوان یک ابزار فنی و نه به عنوان ابزار اداری می شناسد ولی آنچه که مهم

است در نظر گرفته شود؛ این است که پذیرش و اجرای سیستم ABC پیامدهای اداری و فنی ارزشمندی برای تهیه

اطلاعات بهای تمام شده مناسب و مفید برای تصمیم گیری و اقدامات مدیران فراهم می آورد. بر این اساس، رویکرد

و تکنیک هزینه یابی برمبنای فعالیت نه یک روش حسابدای قیمت تمام شده بلکه یک ابزار قدرتمند مدیریتی برای

افزایش کارایی و اثربخشی و در نهایت بهره وری سازمانی است.

هزینه یابی برمبنای فعالیت، به تشخیص هزینه های بدون ارزش افزوده کمک و بهبود مستمر فعالیت های

سازمان را در راستای اهداف تعیین شده مورد تاکید قرار می دهد. تشخیص رفتار هزینه ها در ABC ، ابزار مدیریتی

قدرتمندی را در اختیار مدیران دستگاه های دولتی قرار می دهدکه تهیه بودجه را ضابطه مند وکل هزینه هر

فعالیت دستگاه را مشخص نموده و امکان مقایسه هزینه را با سایر شقوق فراهم و معیار خوبی برای تعیین تعرفه

کالاها و خدمات در اختیار مدیران دستگاه های دولتی قرار می دهد، ضمن اینکه عدم کارایی در تولیدکالا و خدمات

با سهولت بیشتری مشخص می گردد و مدیران با درک بهتر از عوامل موثر در هزینه می توانند اقدامات لازم را در

افزایش ارزش یا کاهش هزینه محصولات و خدمات به عمل آوردند ) 1996 , .),Shields 29

سایر مزایای قابل ذکر ABC عبارتند از :

1  بهبود در اطلاعات بهای تمام شده، به دلیل استفاده از مبناهای تسهیم هزینه متناسب با هر فعالیت؛

2  امکان ارزیابی عملکرد مراکز مسئولیت و فعالیت؛ و

3  عدم نیاز به چانه زنی مدیران با متولیان بودجه، جهت دریافت منابع بیشتر.

ماهیت هزینه یابی بر مبنای فعالیت

رویکرد مبنای فعالیت بر این واقعیت تمرکز دارد که برخی از هزینه های عمده سربار ساخت، ممکن است

ارتباطی با حجم و مقدار تولید و عملیات نداشته باشد لذا کلیه فعالیت ها به خاطر شناسایی اینکه عواملی باعث

وقوع هزینه ها می گردند یا به بیان دیگر، علل افزایش هزینه ها چیست، تحلیل می شوند و هزینه های سربار با

توجه به نرخ سربار هر یک از مراکز هزینه و مبنای تسهیم یا محرک فعالیت هر محصول، به محصولات یا خدمات

تسهیم می شود)کوپر و دیگران، 1381 ، 99 (.

مراکز هزینه ی مربوط به فعالیت ها از طریق بررسی و مشخص کردن فعالیت هایی که برای تولید یا توزیع

محصولات یا خدمات سازمان صورت می گیرد تعیین می شود. این مراکز باید بگونه ای تعیین شوند که تخصیص

هزینه به محصولات و خدمات را تسهیل کند.

ماهنامه اجتماعی، اقتصادی، علمی و فرهنگی

116

شکل 1 – چار چوب الگوی هزینه یابی بر مبنای فعالیت )سعیدی و مزیدی، 1385 (

مطابق شکل 1، منابع از طریق اطلاعات آماری دریافتی با استفاده از شاخص منابع به فعالیت های مختلف شناسایی شده تخصیص

یافته و سپس هزینه انباشته شده در فعالیت ها با استفاده از شاخص های فعالیتی همچون تعداد خروجی ها به اقلام هزینه تسهیم

می شود.

مراحل پیاده سازی هزینه یابی بر مبنای فعالیت

مراحل پیاده سازی هزینه یابی بر مبنای فعالیت، مانند سایر سیستم ها است و نظیر تمام نوآوری های مدیریتی و فناوری اطلاعات،

شامل مقدمات و مراحلی است که بنا به نظر چونگ ریوک سات ) 2002 ( در قالب 6 مرحله زیر قابل طبقه بندی است:

1  آغاز به کار 1 : مرحله آغاز بکار موقعی است که فشاری برای تغییر سیستم فعلی حسابداری وجودداشته

باشد. نیازهای سازمان، ابداع در حوزه فن آوری، تهدیدها، نیاز به پاسخگویی، افزایش بهره وری

2  پذیرش 2 : پذیرش شامل تصمیم برای حمایت و توانمند کردن سازمانها و افراد برای اجرای ABC می باشد. عوامل متعددی

همچون حمایت مدیران ارشد، مسئولان و همچنین وجود مشوق های تحریک کننده بر درجه پذیرش ABC تاثیرگذار هستند.

3  تطابق و سازگاری 3: در این مرحله سازمان قبل از هر چیز نسبت به شناسایی موانع اجرایی کردن سیستم ABC اقدام و

نسبت به پیاده سازی آن تصمیم می گیرد. بعد از تطابق با شرایط و مسائل مختلف است که سازمان متولی، منابع لازم را برای تحول

1- Initiation

2- Adoption

3 – Adaptation

شماره 133 – 132 ، خرداد و تیر ماه 1390

117

سیستم فراهم و فعالیت های مختلف اجرایی در سطح ABC نسبت به شناسایی محرک های هزینه و ردیابی آنها به خروجی هایی

همچون محصولات و خدمات، اقدام می نمایند.

4  مقبولیت: مقبولیت شامل تعهد اعضای سازمان به استفاده از ABC می شود. تعهد افراد شاغل در بخشهای مختلف سازمان به

استفاده از اطلاعات عملکرد حاصله از اجرای سیستم یکی از فاکتورهای مهم اجرای بهینه سیستم می باشد. مقبولیت، بدون درک

و استنباط و تایید کلیه اعضاء سازمان اتفاق نمی افتد و غیر قابل فهم بودن اهداف و عدم توافق، معمولاً به مقاومت و ایستادگی در

برابر اتخاذ و اجرای ABC می انجامد.

5  عادی سازی 1 : عادی سازی هنگامی اتفاق می افتد که ABC توسط کلیه افراد سازمان )نظیر مهندسان صنایع، کارکنان

عملیاتی و ادرای( به عنوان بخشی از فعالیت های طبیعی آن واحد، استفاده شده و کارکنان غیر مالی نیز متعهد به آن بوده و در

اجرای سیستم مشارکت داشته باشند.

-6 درونی شدن 2 : در این مرحله سیستم ABC بطور هماهنگ با سایر سیستم های سازمان ؛ نظیر سیستم حقوق و دستمزد ،

ارزیابی عملکردو … یکپارچه شده و اثربخشی سازمانی درنتیجه استفاده از آن افزایش می یابد . برای ABC مرحله درونی شدن به

معنی مدیریت بر مبنای فعالیت ) ABM ( است که به معنی استفاده از اطلاعات ناشی از فعالیت ها و تبدیل اهداف به نتایج خواهد

بود)شکل 2(. در این زمان است که فعالیت های بدون ارزش افزوده شناسایی و حذف شده و ارزیابی عملکرد برای رشد پیوسته به

کار گرفته می شود.

شکل 2- تفاوت ABC با ABM ) آبراهامزو ریاولی 3 ، 1998 (

عوامل موثر بر اجرای هزینه یابی بر مبنای فعالیت در بودجه بندی عملیاتی

بهبود روشهای حسابداری و بودجه بندی بخش دولتی در درجه اول مستلزم پی بردن به مشخصات دستگاه های دولتی و شناخت

مشکلات و موانع پیش رو می باشد. با آگاهی از دلایل ایجاد ناکامی در پیاده سازی و اجرای سیستم های هزینه یابی می توان به

دنبال رفع مشکلات و انجام پیش بینی ها و بکارگیری تدابیر لازم در پیاده سازی بود؛ بدین ترتیب شانس موفقیت را به حداکثر

رسانده و سازمانها از مزایای فراوان ABC بهره مند می گردند. در

همین راستا در اجرای روشهای حسابداری مورد نیاز برای اجرای

بودجه عملیاتی و استفاده از اطلاعات عملکرد، موانع عمده ای

وجود دارد که در جهت رفع آنها، ایده هایی پیرامون عوامل موثر

براصلاحات بودجه بندی گسترش یافته است. درک متغیرهای

موجود در این ایده ها، اتخاذ روشهای نوین حسابداری و مدیریت

هزینه را در بودجه بندی امکانپذیر می سازد و به توضیح شکست

ها و ناکامی های دولتها در این خصوص کمک می کند. یکی از

این ایده ها در مطالعات Shah است .وی در مدل نهادی که برای

بخش دولتی ارائه کرده است، چاچوبی را برای تجزیه و تحلیل

عوامل موثر بر اصلاحات بودجه بندی واستقرار هزینه یابی بر

فعالیت در بودجه بندی عملیاتی دولتها مشخص می کندکه

دربردارنده مدلی شامل سه عامل بشرح توانمندی، مشروعیت و

مقبولیت است ) .)Shah,1998,20

مدل فوق و عوامل مورد اشاره آن ، ابزاری مناسب برا ی تشریح

علت عدم استقرار روشهای مورد استفاده در هزینه یابی و به

تبع آن اتخاذ بودجه بندی عملیاتی می باشد. بدیهی است

تأثیر متقابل ابعاد فوق در هر ساختاری می تواند سبب تقویت

یا تضعیف ویژگیهای نهادی ابزار بودجه ای دولتها در هدایت

مسائل اقتصادی و اجتماعی شود. لذا دولتهایی که خواهان پیاده

سازی نظام بودجه بندی عملیاتی و روشهای علمی هزینه یابی

مورد نیاز آن هستند، ابتدا نیازمند شناسایی و اصلاح نقاط ضعف

خود در هریک از زمینه های توانمندی ، مشروعیت و مقبولیت

می باشند ), توانمندی اجرای هزینه یابی بر مبنای فعالیت

یکی از از دلایل معمول ناکارآمدی استقرار بودجه بندی

عملیاتی و عدم اجرای بهینه سیستم های هزینه یابی

نوینی همچون ) ABC ( در ساختار بودجه ای به ظرفیت

وتوانمندی سازمانهای دولتی بر می گردد. مطالعات و

پژوهش های نویسندگان و محققانی نظیر فولتین ) 60 – 40 ،

1999 ( ، آندریوس ) 347 – 332 ، 2004 ( کرومواید ) 239,277 –

1990 ( و … حاکی از آن است که سه جنبه از توانائی های

سازمانی شامل: توانمندی در ارزیابی عملکرد، توانمندی کارکنان

و توانمندی فنی در اجرای روش هزینه یابی بر مبنای فعالیت در

بودجه بندی عملیاتی، تاثیر زیادی دارند.

الف: توانمندی در ارزیابی عملکرد

در روش هزینه یابی بر مبنای فعالیت ، بعد از تفکیک برنامه ها

به فعالیت های اصلی و انتخاب واحدهای انجام دهنده کار، برای

ارزیابی جنبه های مختلف عملکرد نظیر میزان مصرف منابع،

میزان ارائه خدمات و تولید، محرک هزینه فعالیت ها و… نیاز

به تعریف شاخص های مناسب اندازه گیری عملکرد می باشد.

شاخص )معیار( به معنی مشخصه ای است که در اندازه گیری

ورودی ها، فرآیندها ، ستانده ها یا پیامدها مورد استفاده قرار

می گیرد و ابزار سودمندی در زمینه تجزیه و تحلیل های علمی،

فنی و بررسی اقتصادی )از جمله بودجه( بدست می دهد.

استفاده از شاخص ها، بررسی ها و مطالعات کارشناسی را اصولی

و منطقی می نماید و در عین حال زمینه بازنگری به هزینه ها

و قیمت تمام شده را فراهم نموده و در نتیجه موجبات علمی

برنامه ها و فعالیت ها را فراهم می آورد.

بیشتر شاخص های سنجش در حسابداری از نوع شاخص هایی

هستندکه تعریف روشن و صریحی از آنها برحسب واحد پول شده

است و اندازه گیری فعالیت ها )یا ستانده ها( در بسیاری از موارد

به سادگی امکان پذیر است، لیکن اندازه گیری محتوایی آنها

بسیار مشکل به نظر می آید؛ به عبارتی شاخص های عملکرد،

برای پوشش کلیه جنبه های عملکرد مطلوب، با محدودیت مواجه

است. برای مثال تولید و شناسایی شاخص های خروجی، ساده تر

از شاخص های نتایج و پیامدهاست)ریاحی بلکویی، 1381 ، 66 (.

در واقع مهمترین و اصلی ترین خصلتی که یک شاخص باید

دارا باشد تا بتواند از هویت واقعی برخوردار گرددآن است که

بالاترین و شدیدترین همبستگی را با نسبت مورد تعریف خود

داشته باشد. در غیر این صورت نمی تواند وسیله و نماینده ای

حقیقی برای سنجش موضوع وصف شده باشد. دفتر مطالعات

برنامه و بودجه ) 1382 ، 18 ( و علی پناهی ) 1384 ، 68 ( در

گزارشهای جداگانه ای، ویژگیهای یک شاخص خوب را بشرح

زیر بیان می کنند:

شاخص ها باید بین اهداف عملیاتی و آرمانها ارتباط برقرار کنند.

شاخص ها باید جامعیت داشته باشند.

شاخص ها باید گروه های عمده هزینه ای یک سازمان را در

برگیرند.

شاخص ها باید دستاوردهای اصلی را نمایان کنند.

شاخص ها باید به گونه ای باشند که همسویی هدفها را تشویق

کند.

شاخص ها باید برای تصمیم گیران و مدیران معتبر، برای

قانونگذاران قابل پیگیری و برای شهروندان روشن و قابل درک

باشد.

اگر شاخص انتخابی مقیاس مناسبی باشد، عملکرد سیستم هزینه یابی را بهبود خواهد بخشید. با این همه

شناخت و تعریف شاخص های انجام عملیات در دستگاه های دولتی، با مسائل و مشکلات خاصی مواجه

است )هی و ویلسون 1380،110 (.

ب: توانمندی کارکنان

یکی ازالزامات اساسی تنظیم بودجه عملیاتی با استفاده از روش علمی ABC ، توانمندی کارکنان سازمان

و به خصوص حسابداران در زمینه های سنجش عملکرد و مدیریت پایگاه داده ها می باشد؛ عدم آشنایی

روساء معاونین اداری و مالی و سایر کارکنان مالی و غیرمالی دستگاه های دولتی از ساختار بودجه بندی

عملیاتی و روشهای نوین حسابداری مورداستفاده آن ، باعث عدم اجرای بهینه ABC خواهد شد. در این

سیستم کارکنان مسئول تنظیم بودجه نیز باید اطلاعات کامل و درستی درباره برنامه ها، فعالیت های

دولت و فنون و روشهای مربوط به بودجه بندی داشته و دوره های کارآموزی را طی کرده باشند، زیرا

برآورد بودجه، برمبنای اطلاعات وگزارش هایی تنظیم می گردد که از طرف پرسنل مامور اجرای عملیات

تهیه می شوند؛ چنانچه گزارشهای دریافتی مبتنی بر حقایق و واقعیات نباشند، در این صورت برآوردهای

مربوط، میزان هزینه را طبق نیازمندیهای واقعی و عملکرد واقعی فعالیت ها نشان نخواهد داد. لذا می

توان گفت که سیستم ABC فقط در صورتی مفید وثمربخش خواهد بودکه تمام افراد مشارکت کننده،

آنرا درک نموده و متعهد به اجرای آن باشند. برای این کار ، تمامی کارکنان باید دریابند که این تکنیک،

اثر مثبتی بر وضعیت آنها و سرنوشت سازمان خواهد گذاشت. بدون تشریک مساعی کارکنان ، گردآوری

اطلاعات لازم برای اجرای موفقیت آمیز سیستم ABC غیرممکن و یا دست کم بسیار دشوار است )حسن

آبادی و نجار صراف 1386 ، 62 ( .

برای اجرای بودجه عملیاتی ، سازمانها نیازمند توسعه توانمندی های کارکنان در جهت شناسایی ،

سنجش ، تحلیل عملکرد و استفاده مناسب از داده های سیستم ABC می باشند و در این میان آموزش

و تعلیم نقش عمده ای را در فرآیند یادگیری و توانمندسازی کارکنان ایفا می کند ) 15,22 – 1996 ,

.)Shields

چ: توانمندی فنی

اگر اطلاعات عملکرد مندرج در لایحه بودجه ، مجزا از عملیات برآورد فنی بودجه و بدون استفاده از

روشهای علمی حسابداری تهیه و ارائه شده باشند، به احتمال زیاد فرآیند اصطلاحات دربودجه بندی

برنامه ای و تبدیل آن به بودجه بندی عملیاتی، نیازمند اطلاعات عملکرد قابل اطمینانی از هزینه واحدهای

سازمانی، عملیات یا پیامدهای فعالیت ها و همچنین محاسبه دقیق قیمت تمام شده آنها است.

یکی از الزامات جهت جمع آوری اطلاعات عملکرد واقعی، ایجاد پایگاه های داده قابل دسترس می باشد.

پایگاه داده باید توانایی تهیه و تنظیم برآوردهای مختلف مربوط به بودجه و گزارش اقلام مهم مربوط

به عملیات را داشته باشد. درصورتی می توان پایگاه داده یکپارچه و منسجمی را تحت عنوان سیستم

های اطلاعاتی مدیریت بودجه طراحی و اجرا نمود که زیرساخت های فنی لازم از جمله قانون جامع

بودجه، سیستم های طبق هبندی و حسابداری و حسابرسی تعریف شده و استاندارد شده باشد. طبق

نظر کارشناسان ایجاد زیرساختهای فنی معنای ایجاد یک نظام حسابداری وگزارشدهی دقیق، پیش نیاز

طراحی و اجرای «نظام مکانیزه مدیریت بودجه » است.

براین اساس لازم است برای هر مرحله ازچرخه مخارج دولت یک نظام حسابداری جامع بودجه و ثبت

مخارج ایجاد گردد. سیستم های مکانیزه مدیریت بودجه امکان یکپارچه سازی، طبقه بندی و ثبت عملیات

یاپردازش آنها را فراهم می آورد و در عین حال امکان برخورداری ازکنترلها ورویه هارا امکانپذیر می سازد.

بهره گیری از سیستم مکانیزه اسیون منسجم ، نظام بودجه بندی دستگاههای دولتی کشور را ارتقاء می

ماهنامه اجتماعی، اقتصادی، علمی و فرهنگی

120

دهد و با جمع آوری اطلاعات بموقع و صحیح می تواند در دسترسی به نظام کامل بودجه بندی عملیاتی نقش موثری ایفا کند )دفتر

مطالعات برنامه و بودجه ، 1385 ، 15 (.

نتیچه گیری

مسلماً جوامع امروزی نیاز بهره وری و هدفمندی را بالاتر از سایر نیازهای جانبی همانند کنترل هزینه در سطح فصول احساس

کرده است. یکی از ابزارهای استراتژیک مدیریتی برای سنجش هزینه واقعی ارائه محصولات و خدمات )ستانده(، تکنیک هزینه یابی

فعالیت است. هزینه دقیق محصولات و خدمات منشاء اطلاعات مفیدی برای ارزیابی عملکرد، کنترل هزینه و تصمیمات استراتژیک

است و ABC در مورد تعیین دقیق هزینه ها و بهبود بهره وری کمک شایانی به سازمانها می کند. به عبارتی سیستم ABC با مرتبط

کردن هزینه ها به هر فعالیت جداگانه و مقایسه هزینه های صورت گرفته با کارایی و اثر بخشی خدمات انجام شده، ابزار مهمی برای

کنترل هزینه و افزایش بهره وری فراهم می کند

سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت در بودجه عملیاتی، نیازهایی از قبیل افزایش بهره وری و محاسبه صحیح بهای تمام شده

فعالیتها، خدمات را که پیش نیاز یک بودجه بندی صحیح عملیاتی است برآورده می سازد و در صورت اجرای بهینه ABC توسط

مدیران مالی و ذیحسابان دستگاه های دولتی، مزایای قابل توجهی نسبت به سایر سیستم های هزینه یابی نصیب جامعه خواه شد.

سازمان هایی که از عایدات ABC می توانند استفاده کنند سازمان هایی هستند که دارای هزینه های سربار بالا و فعالیت های

اجرایی و خدمات متنوع هستند، لذا در اغلب دستگاه های اجرایی دولت این رویکرد قابل استفاده خواهد بود.

منابع

-1 پناهي، علي) 1384 (. بررسي لايحه بودجه سال 1385 از منظر بودج هريزي عملياتي، مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسلامي.

-2 حسن آبادي، محمد و نجار صراف، عليرضا) 1386 (. مدل جامع نظام بودجه ريزي عملياتي)مدل الماس(، مركز آموزش و تحقيقات صنعتي

ايران، چاپ اول.

-3 دفتر مطالعات برنامه و بودجه) 1385 (. طراحي نرم افزار جامع مالي، حسابداري و حسابرسي هوشمند)مباني و پيش نيازها(، مركز پژوهش هاي

مجلس شوراي اسلامي.

-4 رجبي، احمد) 1382 (. طراحي سيستم هزينهي‌ابي بر مبناي فعاليت ) ABC ( براي محاسبه بهاي تمام شده خدمات در بيمارستان هاي

دولتي)مطالعه مورد بيمارستان فقيهي شيراز(، وزارت بهداشت و درمان.

-5 رياحي بلكويي، احمد) 1381 (. تئوري هاي حسابداري، ترجمه علي پارسائيان، دفتر پژوهشهاي فرهنگي، چاپ اول.

-6 سعيدي، پرويز و مزيدي، عليرضا) 1385 (. بودجه ريزي عملياتي )مباني، مفاهيم و الزامات قانوني(، نگاه دانش، چاپ اول.

-7 كوپر، رابين و ديگران) 1381 (. هزينهي‌ابي بر مبناي فعاليت، ترجمه احمد عزيزي و احمد مدرس، سازمان حسابرسي، چاپ دوم.

-8 هي، ليون اي و ويلسون، ارل آر ) 1380 (. حسابداري سازمانهاي دولتي و موسسات غير انتفاعي)جلد اول و دوم(، ترجمه غلامحسين مهدوي،

سازمان حسابرسي.چاپ دوم

9- Abrahams, Mark.D. and Reavely, Mary Noss. (1998),” Activity Based Costing: Illustrations from the

State of Iowa”, Government Finance Review, pp.1-13.

10- Andrews, Matthew (2004),”Authority, acceptance, ability and performance-based budgeting reforms “,

The international of public sector management, Vol. 17, pp.332-347.

11- Chongruksut, Wiriya (2002), The Adoption of Activity-Based Costing in Thailand, School of

Accounting and Finance Faculty of Business and Law Victoria University.

12- Foltin, C. (1999), “State and local government performance: it’s time to measure up!” The Government

Accountants Journal, Vol. 48 No. 1, pp. 40-6.

13- Krumwiede, K.P. 1998, “The Implementation Stages of Activity-Based Costing and The Impact of

Contextual and Organisational Factors”, Journal of Management Accounting Research, Vol.10, pp.239-277.

14- Shah, A (1998), “Balance, Accountability, and Responsiveness: Lessons about Decentralization”, The

World Bank Policy Research orking Paper Series, Paper 2021, World Bank, Washington, DC.

15- Shields, M.D. and McEwen, M. 1996, «Implementing Activity-Based Costing Systems successfully»,

Journal of Cost Management, Vol.9, Issue.4, winter, pp.15-22.