در این مقاله به توضیح جامع از ارزش منصفانه و روش های مبتنی بر بهای تمام شده و حسابداری ارزش منصفانه از دید سازمان امور مالیاتی به قلم کارشناس خبره حسابداری می پردازیم.
ارزش منصفانه چیست ؟
مبلغی است که خریداری مطلع و مایل و فروشنده ای مطلع و مایل می توانند در معامله ای حقوقی و در شرایط عادی، یک دارایی را در ازای مبلغ مزبور با یکدیگر مبادله کنند.
چگونگی تعیین ارزش منصفانه و قانون سازمان امور مالیاتی
حسابرسان امور مالیاتی می توانند برای تعیین ارزش منصفانه از اطلاعات پایگاه های اطلاعاتی از جمله سامانه جامع تجارت ایران و سایر مراجع اطلاعاتی ذیربط بهره برداری نمایند.
در مواردی که مطابق این دستورالعمل ارزش مذکور جایگزین درآمد ابرازی مودی می شود؛ مابه التفاوت ارزش و ارزش ابرازی، درآمد کتمان شده و یا هزینه غیرواقعی ، حسب مورد تلقی نخواهد گردید.
لذا مشمول جریمه های موضوع مواد ۱۶۹ و ۱۹۲ قانون مالیات های مستقیم سازمان امور مالیاتی و ماده ۲۲ قانون مالیات بر ارزش افزوده سازمان امور مالیاتی نخواهد بود.
تعیین ارزش بازار یا منصفانه در سرمایه گذاری
شاید بخواهیم که تعیین ارزش منصفانه را در سرمایه گذاری خود به کار ببریم.
باید این نکته را در نظر داشته باشیم که ارزش منصفانه وابسته به فرضیات است و عدد دقیق آن چه که در آینده در مورد یک دارایی اتفاق می‌افتد را به دست نمی‌دهد.
نحوه تعیین ارزش بازار یا منصفانه
برای مثال اگر سهام خاصی را مدنظر داشته باشیم باید حاصل تقسیم مقدار سود سهام سال بعد بر نرخ بازده را منهای نرخ رشد کنیم تا عدد تخمینی ارزش منصفانه آن سهام موردنظر به دست بیاید.
مثال دیگر را مطرح می کنیم، فرض کنید که سود سهام موردنظر خود را در 5 سال گذشته در نظر گرفته‌اید و متوجه شده‌اید که سهام موردنظر به طور متوسط 6 درصد در سال رشد کرده است.
به شرطی که انتظار منطقی از سهام خود داشته باشید، می‌توانید انتظار 6 درصد سود در ارزش منصفانه سهام را داشته باشید.
روش مبتنی بر بهای تمام شده تاریخی
در روش مبتنی بر بهای تمام شده تاریخی یک روش حسابداری است که در آن دارایی‌های ذکر شده در صورت‌های مالی شرکت بر مبنای قیمتی که در ابتدا برای خرید آنها پرداخت شده، ثبت شده‌اند.
بر اساس استاندارد حسابداری شماره ۱۱ دارایی‌های ثابت مشهود، يک قلم دارايی ثابت مشهود كه واجد شرايط شناخت به عنوان دارايی باشد، بايد به بهای تمام شده اندازه‌گيری شود.
این روش بر مبنای معاملات قبلی شرکت است و محافظه کارانه، آسان برای محاسبه و قابل اعتماد است.
با این حال، بهای تمام شده تاریخی یک دارایی ممکن است ارتباط خود با ارزش آن دارایی در آینده را از دست بدهد.
چنانچه شرکتی یک ساختمان را چند دهه پیش خریداری کرده باشد، ارزش بازار فعلی ساختمان می‌تواند بیشتر از رقم ثبت شده در حساب‌ها باشد.
مثالی از بهای تمام شده تاریخی
به عنوان مثال، فرض کنید شرکت الف ۵۰ سال پیش چندین ساختمان در تهران به قیمت ۵ میلیون تومان خریداری کرده است.
اکنون، ۵۰ سال بعد، یک ارزیاب املاک پس از بررسی ساختمان‌ها نتیجه می‌گیرد که ارزش بازار مورد انتظار آنها ۵ میلیارد تومان است.
با این حال، اگر این شرکت از اصول حسابداری بهای تمام شده تاریخی استفاده کند، هزینه مالکیت ثبت شده در ترازنامه ۵ میلیون ریال باقیمانده است.
بسیاری ممکن است احساس کنند که ارزش دارایی‌های شرکت به طور دقیق در دفاتر منعکس نمی‌شود.
با توجه به این اختلاف، برخی از حسابداران هنگام گزارش صورت‌های مالی دارایی‌ها را به ارزش بازار (ارزش منصفانه) ثبت می‌کنند.
روش مبتنی بر ارزش بازار (ارزش منصفانه)
این یک روش حسابداری است که دارایی یا بدهی را به قیمت بازار فعلی در صورت‌های مالی ثبت می‌کند. این روش همچنین به عنوان حسابداری ارزش گذاری منصفانه شناخته شده است.
در این رویکرد شرکت‌ها برای گزارش دارایی‌ها و بدهی‌های خود از قیمت تخمینی پولی که آنها در صورت فروش دارایی‌ها دریافت می‌کنند یا از تعهداتشان کاهش می‌یابد، استفاده می‌کنند.
هدف حسابداری بر مبنای ارزش بازار ارائه اطلاعات مالی دقیق‌تر و مرتبط‌تر است.
مثالی از بهای تمام شده مبتنی بر ارزش بازار
برای مثال شرکت ب ۵۰ سال پیش چندین ساختمان در تهران به قیمت ۵ میلیون تومان خریده است.
آنها اکنون مطابق با ارزش بازار ۵ میلیارد تومان ارزش دارند.
اگر شرکت از اصول حسابداری مبتنی بر ارزش بازار استفاده کند، بهای این دارایی در ترازنامه تا ۵ میلیارد تومان افزایش می‌یابد تا ارزش آن را در بازار امروز دقیق‌تر بازتاب دهد.
مشکلات استفاده از روش مبتنی بر ارزش بازار
مشکلات این روش زمانی بروز می‌کند که قیمت‌های بازار به طور ناگهانی تغییر کند
مشابه اتفاقی که در سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ در ایالات متحده به وقوع پیوست که منجر به وقوع رکود بزرگ شد.
سال‌های قبل از بحران مالی، شرکت‌ها و بانک‌ها از حسابداری مبتنی بر ارزش بازار استفاده می‌کردند که باعث افزایش عملکرد اندازه‌گیری‌ها برای شرکت‌ها شد.
با افزایش قیمت دارایی‌های شرکت‌ها به دلیل رونق بازار مسکن، منافع حاصل شده به خاطر استفاده از این روش محاسبه به عنوان درآمد خالص شناسایی شد.
اما با وقوع بحران قیمت املاک به سرعت کاهش یافت. ناگهان، ارزش شرکت‌ها به شدت سقوط کرد و همه سرزنش‌ها متوجه روش مبتنی بر ارزش بازار شد.
بنابراین زمانی که نوسانات شدید و غیرقابل پیش‌بینی در قیمت‌ها رخ می‌دهد، حسابداری مبتنی بر ارزش بازار دقیق نخواهد بود.
در مقابل، با حسابداری مبتنی بر بهای تمام شده تاریخی، بهای دارایی‌ها ثابت باقی می‌ماند که می‌تواند در بلندمدت اندازه‌گیری دقیق‌تری از ارزش شرکت را نشان دهد.
موارد ارزش گذاری منصفانه
شرایط جاری بازار: دارایی بر اساس شرایط بازار و تاریخ سنجیده می شود و از ارزش مشابه دیگر استفاده نمی شود.
معامله منظم: این ارزش بر اساس معاملات منظم در زمانی که هیچ فشاری برای فروش یا همان انحلال شرکت نباشد.
شخص ثالث: بر اساس یک فروش احتمالی به یک نهاد می باشدکه آن نهاد قصد استفاده از آن را داشته باشند. در واقع یعنی دلال نیستند و نیت استفاده دارند. زیرا یک معامله با اشخاص وابسته قیمت ارزش منصفانه را منحرف می کند.
حسابداری ارزش منصفانه
حسابداری ارزش گذاری منصفانه روش گزارشگری مالی می باشد و شرکت ها می توانند دارایی و بدهی ها را بر مبنای برآورد قیمت ها گزارش کنند.
در صورت فروش دارایی ها، دریافت و در صورت تصفیه بدهی ها، پرداخت داشته باشند.
شرکت ها می توانند در حسابداری این ارزش گذاری، زیان های برگرفته از کم شدن ارزش دارایی و یا افزایش بدهی ها را گزارش کنند.
در واقع این روش اطلاعات کاملی در مورد فعالیت های موسسه و شرکت به ما می دهد.
در حسابداری برای ارزش گذاری منصفانه چند روش و رویکرد وجود دارد که در ذیل توضیح می دهیم
- بازار: در این روش، مانند اوراق بهادار ارزش منصفانه بر اساس قیمت های مرتبط با معاملات واقعی برای دارایی ها و بدهی های مشابه و یکسان سنجیده می شود.
- درآمد: در این روش، از جریان برآوردی پول نقد و یا درآمد ارزش زمانی پول و خطر جریان های نقدی مشخص می شود و ارزش فعلی آن مشخص می شود.
- هزینه: در این روش از رویکردهایی که دیگر قابل استفاده نمی باشد برای برآورد یک هزینه به جای دارایی استفاده می شود.
روش دستیابی به ارزش گذاری منصفانه
انجمن حسابداران خبره برای دست یافتن به ارزش منصفانه یک سری مراتب را از سطح یک تا سطح سه قرار دادند که به ارزش منصفانه برسند.
در ذیل به شرح هر سطح از آن می پردازیم:
- یک: در این سطح، قیمت نقل و انتقال چند مورد یکسان در یک بازار فعال در یک تاریخ سنجیده می شود و قابل اطمینان می باشد.
- دو: در این سطح، قیمت ها مثلا قیمت یک واحد تجاری به صورت مستقیم و غیر مستقیم دیده می شود.
- سوم: در این سطح، ممکن است که داده های خود شرکت، یک ورودی غیر قایل مشاهده باشد.
به این نکته توجه داشته باشید که در این سه سطح ارزش دارایی و بدهی مشخص نمی شود و باید برای مشخص شدن رویکرد ارزیابی از رویکرد بازار استفاده کرد.
تفاوت بین ارزش منصفانه و ارزش بازار
شرکت ها به صورت مداوم برای تعیین ارزش کل مشاغل، تجزیه و تحلیل ارزش دارایی های تجاری انجام می دهند.
از این طریق متوجه می شوند که دارایی ها تا چه حدی سود دارد.
در ذیل به این دو روش برای تجزیه و تحلیل می پردازیم:
ارزش بازار
در واقع همان قیمت خرید و فروش دارایی در بازار آزاد می باشد.
این ارزیابی به وسیله ارزیابان حرفه ای مشخص می شود و تعدادی از عوامل مهم را در تصمیم گیری در نظر می گیرند.
توجه داشته باشید که دارایی های فروخته شده در نقاط مختلف کشور دارای ازرش متفاوت می باشد و ارزش دارایی به مکان آن بستگی دارد.
ارزش بازار مقدار ارزش خرید و فروش یک کالا در بازار است و ارزش آن با تقاضا و عرضه آن مشخص می شود.
ارزش منصفانه
همان ارزش دارایی می باشد که از مدل های مختلف مالی سنجیده می شود.
این روش را برای رسیدن به ارزش ذاتی دارایی، عوامل مالی و اقتصادی را نظر می گیرند.
این همان قیمتی است که خریدار برای دارایی پرداخت می کند و ممکن است که ارزش آن برای خریدار بالاتر و یا پایین تر از ارزش بازار باشد.
ارزش منصفانه، ارزش دارایی با استفاده از روش های مالی می باشد و همیشه با ارزش بازار برابر نمی باشد و به میزان ارزش دارایی برای خریدار بستگی دارد.
ارزش منصفانه برای سرمایه گذاران
روش ارزش منصفانه یکی از بهترین راهکارهای موجود برای سرمایه گذارانی است که به صورت انفرادی به سرمایه گذاری می‌پردازند.
به دست آوردن میزان ارزش منصفانه می‌تواند به سرمایه گذار کمک کند تا در مورد سرمایه گذاری بلند مدت به نتیجه بهتری برسد و انتخاب دقیق‌تری انجام دهد.
در این شرایط شاید فرد حتی بتواند دارایی‌های بیش از حد ارزش‌گذاری شده را تشخیص دهد و از داد و ستد آنها اجتناب کند.
تعیین ارزش گذاری منصفانه در سرمایه گذاری
باید این نکته را در نظر داشته باشیم که ارزش منصفانه عدد دقیق آن چه که در آینده در مورد یک دارایی اتفاق می‌افتد را به دست نمی‌دهد و وابسته به فرضیات است.
نحوه تعیین ارزش منصفانه
برای مثال اگر سهام خاصی را مدنظر داشته باشیم باید حاصل تقسیم مقدار سود سهام سال بعد بر نرخ بازده را منهای نرخ رشد کنیم تا عدد تخمینی ارزش گذاری منصفانه آن سهام موردنظر به دست بیاید.
فرض کنید که سود سهام موردنظر خود را در 5 سال گذشته در نظر گرفته‌اید و متوجه شده‌اید که سهام موردنظر به طور متوسط 6 درصد در سال رشد کرده است.
به شرطی که انتظار منطقی از سهام خود داشته باشید، می‌توانید انتظار 6 درصد سود در ارزش منصفانه سهام را داشته باشید.
تاثیر کاربرد ارزش منصفانه در گزارش های مالی در بهبود ارتباط ارزشی اطلاعات حسابداری
تحقیقات تفاوت ارتباط ارزشی اطلاعات حسابداری در شرکت‌هایی که از روش ارزش، منصفانه استفاده نموده‌اند و شرکت‌هایی که از نظام بهای تمام‌شده استفاده نموده‌اند تعیین می کنند.
ارتباط ارزشی سود هر سهم عادی و نیز ارتباط ارزشی همزمان سود هر سهم عادی و ارزش دفتری در شرکت‌هایی که از ارزش گذاری منصفانه استفاده نموده‌اند بیشتر از شرکت‌هایی است که از نظام بهای تمام‌شده استفاده نموده‌اند.
