کلیات حسابداری اجاره های بلند مدت

نیاز روزافزون واحدهای تجاری تازه سازمان یافته جهت تأمین منابع مالی برای تحصیل دارایی‌های مورد نیاز، در صورتی‌که واحد تجاری با کمبود سرمایه و نقدینگی دچار باشد.
کدام است؟ گزینه‌هایی که ممکن است مدیران و صاحبان سرمایه بدان اندیشه نمایند، تأمین منابع مالی از طریق استقراض می‌باشد، آیا مؤسسات و واحدهای تجاری تازه سازمان یافته می‌توانند از طریق استقراض کمبودهای مالی خود را جبران نمایند؟
در این راستا یکی از گزینه‌هایی که مدیران واحدهای تجاری بدان می‌اندیشند، بکارگیری ابزاری به عنوان اجاره جهت حق استفاده از دارایی‌های مورد نیاز واحدهای تجاری می‌باشد، که طبق قرارداد به اجاره کننده این اجازه را می‌دهد تا در طی مدت زمان طولانی حق استفاده از دارایی در مقابل پرداخت‌هایی منظم، منافع آتی دارایی مورد اجاره را تحصیل نماید. اجاره به عنوان ابزاری جهت تحصیل حق استفاده از دارایی‌ها از دیرباز مورد توجه واحدهای تجاری قرار گرفته و همواره یکی از راه‌حل‌های مهمی تلقی می‌شود که واحدهای تجاری در پاسخ به نحوه تأمین منابع مالی جهت تحصیل بدان اندیشیده‌اند. اجاره دادن کشتی‌ها توسط فنیقی‌ها از دیرباز تا اواسط سال 1960 میلادی مرسوم بوده، و در سال‌های اخیر حجم قرارداد اجاره انواع دارایی‌ها به نحوه قابل ملاحظه‌ای گسترش یافته است، در دنیای امروز معمولاً تعدادی از واحدهای تجاری ترجیح می‌دهند دارایی‌های مورد نیاز خود را به جای خرید، از طریق اجاره تأمین نمایند. بدیهی است که اجاره یکی از روش‌های متداول تأمین منابع مالی است که واحدهای تجاری بجای استقراض وجوه از مؤسسات اعتباری و خرید دارایی مورد نیاز مصرفی یا سرمایه‌ای خود را (هواپیما، تجهیزات، ساختمان …) تأمین می‌نمایند، و از طرفی، اجاره کردن دارایی نیازی به پرداخت وجوه نقد در دوره جاری نداشته، و می‌توان از این وجود در مواردی دیگر استفاده نمود.
در برخی موارد، ممکن است واحدهای تجاری، دارایی‌هایی را که خود اقدام به ساخت آنها نموده، بفروش رسانده و سپس با عقد قرارداد اجاره همان دارایی‌ها را اجاره نمایند، در این شرایط واحدهای تجاری علاوه بر افزایش نقدینگی، از منافع آتی همان دارایی که از طریق قرارداد اجاره بهره‌مند گشته، از محل نقدینگی موجود، منافع آتی خود را تأمین می‌نمایند.
در حال حاضر مؤسسات گوناگونی هستند که دارایی‌های (ساختمان، ماشین‌آلات، ابزارآلات …) مورد نیاز واحد تجاری دیگر را تولید، و با عقد قرارداد اجاره بلندمدت، به آنها واگذار نموده، از این طریق درآمد هنگفتی را برای خود تأمین می‌نمایند. قراردادهای اجاره بلندمدت (Leasing) در چند دهه اخیر در صنایع مختلف در دنیا کاربرد فراوانی داشته، و معمولاً این قراردادها در دفاتر اجاره دهنده (مالک دارایی) و اجاره کننده، با روال خاصی ثبت می‌گردد.
به علت افزایش روزافزون استفاده از قراردادهای اجاره بلندمدت و متنوع بودن آنها از طریق مراکز حرفه‌ای رهنمودهای لازم در راستای اجاره‌های بلندمدت و نحوه ثبت و گزارشگری دارایی مورد اجاره بیانیه‌های مختلفی منتشر شده است، هیأت تدوین استانداردهای حسابداری مالی در سال 1976 بیانیه شماره 13 خود را انتشار داده و کلیه اظهارنظرهای قبلی در مورد حسابداری قراردادهای اجاره بلندمدت را منسوخ اعلام کرد، و از تاریخ انتشار این بیانیه تاکنون هیأت تدوین استانداردهای حسابداری مالی (FASB) بیانیه‌های اصلاحی و تفسیرهای متعددی را در این زمینه منتشر نموده، که تمامی آنها در چارچوب بیانیه قبلی و یا اصلاح بخش‌هایی از آن بوده است. حسابداری قراردادهای اجاره بلندمدت از نظر اجاره دهنده و اجاره کننده مبتنی بر بیانیه‌های مختلف (شامل بیانیه شماره 21، حسابداری اجاره در ایران) می‌باشد، که در این کتاب مورد استفاده قرار گرفته است.
 اجاره به عنوان یک مبادله‌ تجاری
اجاره قراردادیست که به موجب آن اجاره دهنده (Lessor) حق استفاده از دارایی را در یک دوره زمانی معین در مقابل وصول مبلغی اجاره به شخص حقیقی یا حقوقی که اجاره کننده (Lessee) نامیده می‌شود، واگذار می‌نماید. بر اساس این قرارداد، اجاره کننده حق استفاده از دارایی مورد اجاره را در مقابل پرداخت اجاره بر مبنایی منظم تحصیل می‌نماید، قرارداد اجاره معمولاً برای مدت زمانی طولانی بین طرفین قرارداد (اجاره دهنده و اجاره کننده) منعقد شده، اجاره دهنده مالک قانونی دارایی استیجاری بوده و اجاره کننده مالک منافع آتی دارایی مورد اجاره می‌باشد.
 هر قرارداد اجاره دارای دو طرف 1) اجاره کننده، و 2) اجاره دهنده می‌باشد.
 مزایای قرارداد اجاره بلندمدت
گرچه نمی‌توان مدعی بود که قرارداد اجاره فاقد هرگونه نارسایی و ضعف است، اما با این حال گسترش روزافزون استفاده از این ابزار برای تأمین دارایی‌ها، خود گویای این واقعیت است که واحدهای تجاری مزایای بسیاری را از طریق این نوع قراردادها بدست آورند، پاره از مزایای حاصل از این نوع قراردادها برای اجاره دهنده و اجاره کننده به قرار زیر می‌باشد:
1. اجاره بلندمدت به تولید کنندگان در افزایش قابل توجه فروش تولیدات کمک شایانی نموده، در واقع قرارداد اجاره یک توانایی ثانوی فروش محصولات و راهی غیرمستقیم برای فروش تولیدات برای اجاره دهنده تلقی می‌شود.
2. قرارداد اجاره در مقایسه با سایر قراردادهای استقراضی از انعطاف‌پذیری بیشتری برخوردار بوده و محدودیت کمتری برای اجاره کننده را ایجاد می‌نماید.
3. اجاره به حل بحران کمبود نقدینگی که ممکن است برای اجاره کننده به منظور تحصیل دارایی تحصیل 100٪ دارایی مورد نیاز واحد تجاری مساعدت نموده و خروج وجوه نقد جاری را کاهش می‌دهد. به عبارت دیگر اجاره برای واحدهای تجاری که توانایی استقراض به طور مستقیم را دارا نمی‌باشند، تأمین نموده، و دارایی مورد نیاز اجاره کننده را در دسترس قرار داده و وضعیت اجاره کننده را در حالت و شرایط جدید قرار می‌دهد. و علاوه بر این، اجاره کننده بدون سرمایه‌گذاری از کلیه مزایای مالکیت نیز بهره‌مند گشته، و هزینه‌های مالکیت و احتمال خطر زیان مربوط به مالکیت را کاهش می‌دهد.
4. اجاره در صورتی که از نوع عملیاتی باشد، تحصیل دارایی در دفاتر اجاره کننده به عنوان دارایی و بدهی انعکاس نیافته و هرگونه افزایش در نسبت بدهی به ارزش ویژه و سایر نسبت‌ها را کاهش می‌دهد. به بیان دیگر، به رغم دستیابی به حق استفاده از دارایی، هیچ‌گونه تعهد به عنوان بدهی در ترازنامه منعکس نمی‌گردد. این نوع اجاره تأمین مالی خارج از ترازنامه نامیده می‌شود و بر نسبت‌های مالی واحد تجاری بی‌اثر است.
5. قرارداد اجاره ممکن است، ریسک منسوخ شدن تجهیزات و نگهداری تجهیزات بلااستفاده را کاهش دهد. به عبارت دیگر، اجاره دارایی‌ها محافظت از اجاره کننده در برابر خطر ناشی از کهنگی دارایی مورد اجاره در نتیجه ظهور فن‌آوری جدید می‌شود.
6. قرارداد اجاره ممکن است مزایای مالیات بر درآمد را برای طرفین قرارداد فراهم نماید. برخی از واحدهای تجاری بر این باورند که در مقایسه با سایر شیوه‌های تأمین مالی، اجاره ابزاری کم‌هزینه محسوب می‌شود. یکی از عوامل اصلی مؤثر بر کم هزینه بودن تأمین مالی از طریق اجاره صرفه‌جویی مالیاتی ناشی از اجاره است، به همین دلیل بسیاری از واحدهای تجاری که درآمد مشمول مالیات ناچیز دارند، برای بهره‌مندی از مزایای مالیاتی مناسب به انعقاد قرارداد و اجاره می‌پردازند.
این نوع مزایا شامل مزایای مالیاتی سرمایه‌گذاری‌ها، استهلاک سریع دارایی‌های مورد اجاره می‌باشد، که در مقابل پرداخت اجاره‌بها و استهلاک سریع، مالیات بردرآمد را کاهش می‌دهد، بعضی از دارایی‌های مورد اجاره (مانند زمین) استهلاک ناپذیر می‌باشند، زمانی که اجاره کننده زمینی را اجاره می‌نماید، بهای تمام شده زمین با پرداخت اجاره‌بها به عنوان هزینه از نظر اهداف مالیات بر درآمد از درآمد مشمول مالیات کسر می‌شود.
7. اجاره در واقع نوعی تحصیل سود برای اجاره دهنده تلقی شده، که طی قراردادی دارایی مورد اجاره را به اجاره کننده انتقال داده و در مقابل بهای تمام شده دارایی، معادل نرخ بازده عادی عامل بهره مبالغی اجاره‌بها دریافت می‌نماید. بدیهی است در این‌گونه موارد، مبلغ اجاره‌بها باید بازده مناسبی برای اجاره دهنده تأمین نماید.
8. ارزش باقیمانده قابل ملاحظه، یکی از مزایای اجاره برای اجاره دهنده برگشت دارایی در پایان مدت اجاره است. ارزش باقیمانده دارایی مورد اجاره می‌تواند در صورت قابل ملاحظه بودن مبلغ آن، منافع بسیار زیادی را برای واحد تجاری به همراه داشته باشد.
9. اجاره روشی برای جلوگیری تورم. از آن‌جا که واگذاری دارایی مورد اجاره بین اجاره کننده و اجاره دهنده در ابتدای امر وجوهی به بازار تزریق نمی‌شود و منابعی به عنوان تسهیلات واگذاری می‌گردد، از این لحاظ اجاره دارای خاصیت ضدتورمی دارد