نمونه گیری آماری

بسیاری از نتیجه­ گیری­های حسابرسی براساس شواهد حاصل از نمونه­گیری است. گرچه نمونه­گیری آماری در یک فصل جداگانه بحث می­شود، اما بد نیست در اینجا نیز مختصری درباره مزایای نمونه­گیری آماری توضیح دهیم.

چنانچه نمونه براساس طرح­های نمونه­گیری آماری گزیش و تجزیه و تحلیل شود، خطر نمونه­گیری را می­توان کنترل و براساس قوانین احتمالات، مقدار آن را تعیین کرد. خطر نمونه­گیری عبارت از احتمال این است که اقلام گزیده شده، معرف جامعه مورد نمونه­گیری نباشد.

خطر غیر نمونه­گیری، صرفنظر از آماری بودن یا نبودن نمونه­گیری، همواره وجود خواهد داشت. خطر غیر نمونه­گیری از اشتباه در اجرای حسابرسی، شامل انتخاب یک روش نامناسب حسابرسی، اجرای نادرست یک روش حسابرسی و یا نتیجه­گیری نادرست، ناشی می­شود.

برای کنترل این خطر در نمونه­گیری آماری باید برنامه­ریزیها، نظارت و اجرای روشهای آماری با دقت زیادی انجام شود. در بیشتر موارد، این که در نمونه­گیری آماری می­توان سطوح خطر را بطور مستقل تعیین کرد، ارزش نمونه­گیری آماری را نسبت به نمونه­گیری غیرآماری بالا می­برد.

تاییدخواهی. تاییدخواهی یعنی تاییدیه کتبی که درخواست آن را حسابرس تهیه می­کند شخص ثالثی آن را تکمیل می­نماید و سپس مستقیماً به حسابرس باز می­گرداند. تاییدخواهی در مورد مانده حسابهای دریافتنی بسیار متداول و منظور این است که مشتری مانده بدهی خود را که به وی اعلام می­شود تایید کند. به همین ترتیب تایید برای مانده حسابها اعتبارات، وامها و وثیقه­ها و مواردی مشابه از بانکها درخواست می­شود. در بیشتر موارد از وکلا درخواست می­شود تا معقول بودن میزان بدهیهای احتمالی را تایید کند. این گونه تاییدیه­های کتبی به دلیل ماهیت برون سازمانی آنها و صلاحیت اشخاصی که تاییدیه­ها را تکمیل می­کنند جز شواهد معتبر حسابرسی محسوب می­شود.

روش­های تحلیلی. هر گاه حسابرس داخلی روابط بین مجموعه­­هایی از اطلاعات را با هم مقایسه می­کند، گویند روشهای تحلیلی را انجام می­دهد. حسابرس داخلی با این شیوه، انتظارات خود را از این که اطلاعات چه روابطی باید با یکدیگر داشته باشند، تدوین می­کند و سپس با مقایسه روابط واقعی و با روابط مورد انتظار، تغییرات و نوسانات غیرعادی یا بدون توجیه را مشخص و جدا می­نماید. استاندارد حسابرسی داخلی شماره 8 با  عنوان روشهای تحلیلی حسابرسی رهنمودهای مفیدی را ارائه می­کند.

مقایسه­های دوره به دوره. متداولترین روش تحلیلی تحلیل نوسانها نام دارد. مقایسه اطلاعات امسال با سال گذشته این سه ماهه با ساه ماهه گذشته یا این سه ماهه با سه ماهه مشابه سال گذشته مثالهایی از مقایسه­های دوره به دوره است. فرض بر این است که این دوره­ها باید مشابه باشند به عبارت دیگر هر گونه تغییر عمده در طول این دوره­ها مستلزم پی جویی بیشتر است. مقایسه­های دوره به دوره چون تنها دو برهه از زمان را مقایسه می­کند و به آثار تغییرات رخ داده در عملیات یا محیط واحد مورد رسیدگی نمی­پردازد دارای محدودیتهای آشکاری است. این تغییرات ممکن است به آسانی بتواند نوسانهای مشاهده شده در هزینه­های تولیدی رشد و توسعه و یا هر  کمیت مورد تحلیل را توجیه کند. تجزیه و تحلیل روند پنج ساله هزینه­های ایاب و ذهاب یک دایره نمونه دیگری از مقایسه دوره به دوره است.

مقایسه بودجه با اطلاعات واقعی. بودجه­ها اغلب ملاک و معیار مناسبی را برای اندازه­گیری و ارزیابی خطرهای مرتبط با بسیاری از فعالیتها فراهم می­کند بدیهی است در این مقایسه­ها پیش فرض آن است که بودجه به درستی و با دقت و برای یک هدف معقول تهیه شده است. چنانچه بودجه­ای بطور نادرست تهیه شده باشد بطور مرتب مورد دستکاری قرار گیرد یا به هر حال معقول نباشد مفید بودن آن به عنوان یک معیار از بین می­رود.

چنانچه بودجه­ها به گونه­ای مناسب تنظیم شوند از مقایسه آنها با اطلاعات واقعی می­توان تغییرات غیر منتظره را تشخیص داد. واحد مورد رسیدگی اغلب انحرافها را تجزیه و تحلیل و موارد استثنایی مرتبط با بودجه یا استانداردهای تعیین شده را پیگیری می­کند. این گونه تجزیه و تحلیل­ها می­تواند برای حسابرسان داخلی نقطه شروع مناسبی برای پرس و جو باشد تا بتوانند دامنه رسیدگیهای خود را تا آنجا که لازم است گسترش دهند. تجزیه و تحلیل انحرافها در حسابداری بهای تمام شده نمونه بارزی از مقایسه بودجه با اطلاعات واقعی است.

روابط بین حسابها. سیستم حسابداری دو طرفه حسابهای مختلفی را ایجاد می­کند که به طور خودکار با یکدیگر ارتباط دارد. برای مثال حساب هزینه بیمه باید با حساب پیش پرداخت بیمه قابل تطبیق باشد همان گونه که حساب هزینه بهره باید به حسابهای اسناد پرداختنی قابل ردیابی باشد. علاوه بر این انتظار می­رود که تعدادی از حسابها با یکدیگر روابطی داشته باشند. فرض کنید قرار است هزینه­ای بازاریابی و تبلیغاتی درصد مشخصی از فروش باشد و قرار نیست هزینه مطالبات مشکوک الوصول از درصد مشخصی از فروشهای نسیه تجاوز کند. با آزمون روابط بین حسابها می­توان هر گونه اشتباه در طبقه بندی رویدادها و معاملات یا نحوه عملهای نادرست حسابداری را شناسایی کرد.

مقایسه با اطلاعات یا متوسطهای صنعت. اطلاعات یا متوسطهای صنعت معیارها و ملاکهایی برون سازمانی را برای سنجش منطقی بودن نسبتها و روندهای قسمت واحد مورد رسیدگی فراهم می­کند. برای مثال اگر نرخ بازده مالی تولید در هر تن مواد اولیه خیلی پایین­تر از متوسط صنعت باشد نشان می­دهد که کارایی فرایند تولید بسیار پایین است.

از آنجا که اطلاعات (یا متوسط­های) صنعت ماهیت برون سا زمانی دارد، معیار قابل اعتمادتری را نسبت به مقایسه صِرف با بودجه­ها یا دیگر استانداردهای تهیه شده توسط قسمت مورد رسیدگی، فراهم می­کند. اما، اطلاعات صنعت معمولاً در قالب متوسط بیان می­شود و دامنه عملکردهای واقعی، حتی در یک سازمان موفق، ممکن است بسیار گسترده باشد. بنابراین، مقایسه­های با اطلاعات (یا متوسط­های) صنعت، قاطع نیست و مستلزم تجزیه و تحلیل و تفسیر دقیق است.

مقایسه با اطلاعات مربوط به عملیات

گزارشها و اطلاعات ایجاد شده در دوایر عملیاتی (واحد مورد رسیدگی) اطلاعات ارزشمندی را برای مقایسه با اطلاعات مندرج در گزارشهای حسابداری فراهم می­کند.

برای مثال، گزارشهای عملیاتی مربوط به تعداد کارکنان، تعداد محصول تولید شده یا تعداد محصول حمل شده را می­توان با اطلاعات مندرج در لیست حقوق و مزایای کارکنان، بهای تمام شده کالای فروش رفته و مانده حساب موجودیها، مقایسه کرد. این گونه مقایسه­ها احتمالاً تقلبهای فاحشی ناشی از موجودیهای ثبت شده به میزانی بیش از ظرفیت تولید یا هزینه­های حقوق و دستمزد بیش از سطح تولید را آشکار می­کند. حتی در مواردی که اشتباه کاری عمدی وجود نداشته باشد، این گونه مقایسه­ها می­تواند به تعیین کیفیت مستندات و سیستم حسابداری واحد مورد رسیدگی کمک کند.

مقایسه با اطلاعات اقتصادی

حسابرسان داخلی با مقایسه خلاصه­های عملکرد با اطلاعات اقتصادی می­توانند روندها و روابط کلی را ارزیابی و اغلب، خطرهایی را آشکار کنند که بدون این مقایسه­ها احتمالاً پنهان باقی می­ماند. برای مثال، اگر واحد مورد رسیدگی در منطقه­ای فعالیت دارد که در آن، دوره­ای از رکود اقتصادی حاکم است، این واحد ممکن است بودجه­ها را زیاده از حد خوشبینانه تنظیم کرده ب اشد و فروش آن در مقایسه با جداول زمانی تولید، کاهش چشم­گیری را نشان دهد.  حسابرسان داخلی با مقایسه اطلاعات اقتصادی با اطلاعات مربوط به عملیات قسمت مورد رسیدگی منطقی بودن عملکرد گزارش شده را در کل، ارزیابی می­کنند.

مقایسه با اطلاعات غیرمالی

مقایسه­های اطلاعات و روندهای غیرمالی گوناگونی وجود دارد که می­تواند برای حسابرسان داخلی سودمند و با ارزش باشد. برای مثال، آمار و اطلاعات مربوط به تغییر کارکنان، آمار تولید و روند افزایش جمعیت اغلب، دورنمایی از عملیات سازمانی را بدست می­دهد. این گونه اطلاعات، اغلب مربوط بودن اطلاعات مالی را افزایش می­دهد.

اطلاعات برون سازمانی فراتر از اطلاعات (یا متوسط­های) صنعت یا اقتصادی می­تواند به ونه­ای مفید در روشهای تحلیلی به کار گرفته شود.

برای مثال، اگر واحد مورد رسیدگی، مثلاً شرکت برق منطقه­ای، در منطقه­ای با چهار فصل منظم واقع شده باشد، آمار و اطلاعات هواشناسی (شرایط آب و هوایی) می­تواند در ارزیابی منطقی بودن تغییرات و نوسانات در درآمدهای ثبت شده شرکت مفید واقع شود. ماهیت برون سازمانی این گونه اطلاعات غیرمالی، ارزش آن را برای حسابرسان داخلی بیشتر می­کند.

طبقه­بندی شواهد حسابرسی براساس میزان متقاعدکنندگی: یکی دیگر از انواع طبقه­بندی شواهد حسابرسی طبقه بندی براساس