افت، زائدات و کالاهای معیوب

سه اصطلاح مذکور مستلزم شیوه های برخورد جداگانه و متفاوتی است و تعریف آنها با همدیگر متفاوت است.

افت
عبارت است از کاهش حجم و یا وزن مواد به کار رفته در اثر فرآیند ساخت و فرآوری محصول. برای مثال یک شرکت تولید و پخش فرآورده های لبنی، وقتی برای تولید ماست، شیر را می جوشاند، مقداری از آن تبخیر می شود. فرضا یک کیلو شیر خام به 950 گرم شیر جوشیده تبدیل می شود یعنی 50 گرم (5%) افت مواد وجود دارد. بهای موادی که در اثر افت ناپدید و از بین می رود، در محاسبات حسابداری مورد توجه قرار نمی گیرد و بهای آن به طور خودکار روی مواد باقیمانده (در این مثال 95% مواد) سرشکن می شود. در حسابداری مدیریت نیز بهای مواد اولیه مصرفی با احتساب افت، تعدیل و سپس در تصمیم گیری ها مورد استفاده قرار می گیرد. در مثال فوق اگر نرخ هر کیلو شیر خام 4750 ریال باشد، نرخ واقعی هر کیلو شیر خالص 5000 ریال خواهد بود. بنابراین افت در نهایت بطور محتوایی موجب افزایش نرخ مواد می شود و هیچ برخورد خاصی با آن نمی شود. از نظر کنترلی و جهت حفظ آن در شرایط عادی و معمول، مقدار افت به طور مرتب یا متناوب بازرسی می شود. ویژگی خاص افت این است که اثری از آن باقی نمی ماند و ماهیت فیزیکی و عینی خود را از دست می دهد.

افت، زائدات و کالاهای معیوب

زائدات
?زائدات نیز همانند افت، از نوع محصول نیست بلکه از مواد مصرف شده حاصل می شود. زائدات آن بخش از مواد اولیه است که در فرآیند تولید، به محصول تبدیل نمی شود بلکه به عنوان مواد باقی مانده یا پس مانده های تولید، از فرآیند بر جای می مانند و ممكن است دارای ارزش فروش ناچیزی (نزدیک به صفر) باشند و یا حتی ممکن است ارزش منفی داشته و برای دور ریختن آنها نیاز به پرداخت هزینه های بارگیری و حمل نیز باشد، خاک اره در یک شرکت سازنده ی صندلی های چوبی، خون و سایر پس مانده ها در یک کشتارگاه و داده های آهن و تکه های ورق باقیمانده از تولید در یک شرکت صنایع فلزی نمونه های بارز زائدات هستند.
دو موضوع در حسابداری زائدات مطرح است که یکی زمان شناسايي آن و دیگری محل انعکاس و تأثیر آن است. زمان شناسایی زائدات ممکن است زمان ایجاد آنها باشد و یا اینکه در زمان فروش شناسایی و ثبت دفاتر شوند. در مورد نحوه ی انعکاس نیز یا به عنوان کاهنده بهای ساخت تولیدات (سفارش خاص یا کل تولید) و یا به عنوان درآمد (عملیاتی یا غیر عملیاتی) ثبت می شوند.

شناسایی زائدات در زمان فروش

 معمولا زمانی که زائدات از اهمیت نسبی کمی برخوردار باشد در زمان فروش شناسایی می شود یعنی در زمان ایجاد بابت آنها ثبت حسابداری در دفاتر انجام نمی شود و فقط به منظور کنترل، از لحاظ مقداری در کاردکس انبار ثبت می شوند. چنانچه زائدات مذکور به فروش روند حاصل فروش آنها با توجه به محل انعکاس آن به یکی از سه شکل زیر ثبت می شود :

1⃣اگر زائدات حاصله به سفارش خاصی مربوط باشد، چون بهای آن در بهای آن سفارش خاص مستتر است، حاصل فروش آن پس از کسر هزینه های فروش، صرف کاهش بهای ساخت آن سفارش می گردد. چنانچه زائدات از مواد مستقیم آن سفارش ناشی شود، صرف کاهش مواد مستقیم آن می گردد و چنانچه زائدات از مواد غیر مستقیم آن سفارش ناشی شده باشد، صرف کاهش سربار ساخت آن سفارش خواهد شد. ثبت این رویداد به شرح زیر است:
حسابهای دریافتنی (بد) xx
کالای در جریان ساخت – سفارش خاص (بس) xx

این روش ثبت، خاص سیستم بهایابی متفاوت است و در سیستم بهایابی یکسان کاربرد ندارد.

2⃣اگر زائدات حاصله به سفارش خاصی مربوط نباشد و بین همه سفارشات مشترک باشد در زمان فروش، حاصل فروش پس از کسر هزینه های فروش صرف کاهش بهای ساخت تولیدات می شود و به طور معمول به بستانکار حساب کنترل سربار منظور می گردد که شکل ثبت آن به قرار زیر است :
حسابهای دریافتنی (بد) xx
کنترل سربار (بس) xx

این روش ثبت هم در سیستم بهایابی یکسان و هم در سیستم بهایابی متفاوت مورد استفاده قرار می گیرد.

3⃣اگر خالص فروش زائدات به جای کاهنده ی بهای ساخت، به عنوان درآمد موردنظر قرار گیرد ثبت زیر به ارزش خالص فروش (ارزش خالص بازیافت شده) انجام می شود :
حسابهای دریافتنی (بد) xx
درآمد حاصل از فروش زائدات (بس) xx

❌لازم به تذکر است که در صورت داشتن اهمیت نسبی زائدات، شناسایی آنها در زمان فروش برای گزارشگری مالی یک روش پذیرفته شده نخواهد بود چون با اصل تحقق و تطابق همخوانی ندارد.
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
⭕️شناسایی زائدات در زمان ایجاد

معمولا زمانی که حاصل فروش زائدات دارای اهمیت نسبی باشد، شناسایی آن به زمان فروش موکول نمی شود بلکه در همان زمان ایجاد در دفاتر حسابداری ثبت و منعکس می گردند. در زمان ایجاد زائدات طبق این روش سه حالت برای ثبت قابل تصور است :

1⃣اگر زائدات حاصله به سفارش خاصی مربوط باشد، چون بهای آن در بهای آن سفارش خاص مستتر است، ارزش خالص بازیافتنی آن (قیمت برآوردی فروش منهای هزینه های فروش آن) صرف کاهش بهای ساخت همان سفارش خاص می شود. این که ارزش خالص بازیافتنی از کدام بخش بهای ساخت سفارش باید کسر شود بستگی به این موضوع دارد که زائدات مربوط به مواد مستقیم بوده است یا مواد غیر مستقیم. زائدات ناشی از مواد مستقیم صرف کاهش بهای مواد مستقیم مصرف شده ی آن سفارش و زائدات ناشی از مواد غیر مستقیم صرف کاهش سربار آن سفارش خواهد شد. در هر حال ثبت این رویداد به شرح زیر است:
موجودی زائدات (بد) xx
کالای در جریان ساخت – سفارش خاص (بس) xx

توجه شود که موجودی ثبت شده یک ارزش برآوردی است و در زمان فروش ممکن است قیمت واقعی بیشتر یا کمتر باشد. هر زمان که زائدات به فروش رود، حساب بانک یا حساب های دریافتنی بدهکار و حساب موجودی زائدات بستانکار می گردد که ممکن است مابه التفاوتی بوجود آید که به حساب آن سفارش (در صورت فروش نرفتن آن) و یا سود و زیان منظور می شود. این شیوه ی ثبت خاص سیستم بهایابی متفاوت است و در بهایابی یکسان چون زائدات عمومی است این روش قابل طرح نیست.

2⃣اگر زائدات حاصله به سفارش خاصی مربوط نشود و بین همه ی تولیدات و سفارشات مشترک باشد در زمان ایجاد، ارزش خالص بازیافتنی آن صرف کاهش بهای ساخت کلیه ی تولیدات می شود و بدین منظور حساب کنترل سربار بستانکار می شود که این عمل اضافه (کسر) جذب سفارشات و تولیدات را تعدیل خواهد کرد. ثبت رویداد مذکور به شرح زیر است:
موجودی زائدات (بد) xx
کنترل سربار (بس) xx

3⃣اگر ارزش خالص بازیافتنی به جای کاهنده بهای ساخت، به عنوان درآمد مورد توجه قرار گیرد، در زمان ایجاد، ثبت زیر در دفاتر انجام می گیرد :
موجودی زائدات (بد) xx
درآمد حاصل از شناسایی زائدات (بس) xx

⭕️خلاصه ثبت های زائدات

?روش شناسایی در زمان فروش

1⃣ایجاد زائدات سفارش خاص :
ثبت ندارد.

2⃣فروش زائدات سفارش خاص :
حسابهای دریافتنی (بد)
کالای در جریان ساخت – سفارش خاص (بس)

3⃣ایجاد زائدات مشترک :
ثبت ندارد.

4⃣فروش زائدات مشترک :
حسابهای دریافتنی (بد)
کنترل سربار (بس)

5⃣ایجاد زائدات (در صورتی که در زمان فروش به عنوان درآمد شناسایی گردد) :
ثبت ندارد.

6⃣فروش زائدات سفارش خاص یا مشترک (در صورتی که در زمان فروش به عنوان درآمد شناسایی گردد) :
حسابهای دریافتنی (بد)
درآمد حاصل از فروش زائدات (بس)
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
?روش شناسایی در زمان ایجاد

1⃣ایجاد زائدات سفارش خاص :
موجودی زائدات (بد)
کالای در جریان ساخت – سفارش خاص (بس)

2⃣فروش زائدات سفارش خاص :
حسابهای دریافتنی (بد)
موجودی زائدات (بس)
در صورت وجود مابه التفاوت، سود و زیان بدهکار یا بستانکار می شود.

3⃣ایجاد زائدات مشترک :
موجودی زائدات (بد)
کنترل سربار (بس)

4⃣فروش زائدات مشترک :
حسابهای دریافتنی بد
موجودی زائدات (بس)
در صورت وجود مابه التفاوت، سود و زیان بدهکار یا بستانکار می شود.

5⃣ایجاد زائدات (در صورتی که در زمان فروش به عنوان درآمد شناسایی گردد) :
موجودی زائدات (بد)
درآمد حاصل از شناسایی زائدات (بس)

6⃣فروش زائدات سفارش خاص یا مشترک (در صورتی که در زمان فروش به عنوان درآمد شناسایی گردد) :
حسابهای دریافتنی (بد)
موجودی زائدات (بس)
در صورت وجود مابه التفاوت، سود و زیان بدهکار یا بستانکار می شود.

?با توجه به اینکه آخرین مهلت تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده دوره اول (فصل بهار) سال 1397 روز جمعه مورخ 97/04/15 و مصادف با تعطیل رسمی می باشد، بنابراین آخرین مهلت تسلیم اظهارنامه روز شنبه مورخ 97/04/16 می باشد.

———————————

?کالاهای معیوب
?محصولاتی هستند که ویژگی محصولات سالم را به طور کامل ندارند. بر حسب امکان برطرف شدن عیب و نقص کالا یا عدم امکان آن، این محصولات به دو نوع تقسیم می شوند :
1⃣ضایعات
2⃣محصولات قابل دوباره کاری

?ضایعات
?ضایعات برخلاف زائدات از نوع مواد نیست بلکه از نوع محصول است. ضایعات محصولاتی هستند که ویژگی محصولات سالم را ندارند و با انجام کار مجدد روی آنها، به محصول سالم تبديل نمی شوند، یعنی غیر قابل برگشت به فرآیند تولید هستند. ضایعات بر حسب دلیل بروز آن به دو نوع تقسیم می شوند؛ یکی ضایعات عادی و دیگری ضایعات غیر عادی.

?ضایعات عادی
?ضایعات عادی محصولاتی هستند که ویژگی محصولات سالم را ندارند و دلیل این ناسالمی عواملی است که غیر قابل کنترل هستند و در شرایط کارای عملیاتی نیز ایجاد می شوند. این نوع ضایعات قابل پیش بینی و برآورد هستند و به طور معمول دارای ارزش فروش هستند. این گونه ضایعات یا عمومی و مشترک هستند و یا اینکه به سفارش یا محصول خاصی مربوط می شوند.

1⃣ضایعات عادی خاص یک سفارش:
?در صورتی که ضایعات عادی به دلیل ویژگی های خاص یک سفارش ایجاد شود، بهای ساخت به کار رفته برای تولید ضایعات، پس از کسر حاصل فروش آن، به حساب سفارش مذکور منظور می شود. چنانچه بهای ساخت ضایعات در دل همان سفارش باشد کافی است ارزش فروش ضایعات از بهای ساخت سفارش خارج شود. با این کار بهای ساخت ضایعات پس از کسر حاصل فروش به بهای ساخت آن سفارش خاص منظور شده است. ثبت ارزش فروش این ضایعات به صورت زیر است :
موجودی ضایعات عادی (بد) xx
کالای در جریان ساخت – سفارش خاص (بس) xx

این حالت خاص سیستم بهایابی متفاوت می باشد و در سیستم بهایابی یکسان چون محصولات همگن و غیر قابل شناسایی هستند ضایعات، خاص محصول بخصوصی نیست.

2⃣ضایعات عادی مشترک بین تولیدات :
?در صورتی که ضایعات عادی ناشی از ساخت یک سفارش خاص نباشد و در اثر فرآیند عادی تولید – بدون توجه به نوع سفارش – ایجاد شود، همزمانی بروز آن با ساخت یک سفارش دلیل بر اختصاصی بودن ضایعات نیست و بهای ساخت ضایعات پس از کسر ارزش فروش آنها، به حساب کنترل سربار منظور می شود. در این صورت بهای ساخت ضایعات از بهای سفارشات یا تولیدات (کالای در جریان ساخت) خارج و به حساب کنترل سربار و موجودی ضایعات عادی منظور می شود که ثبت این رویداد به صورت زیر خواهد بود :
موجودی ضایعات عادی (بد) xx
کنترل سربار ساخت (بد) xx
کالای در جریان ساخت (بس) xx

در زمان فروش نیز بانک یا حساب های دریافتنی بدهکار و حساب موجودی ضایعات عادی بستانکار می شود.
ضایعات غیر عادی
?ضایعات غیر عادی، محصولاتی هستند که ویژگی های محصول سالم را ندارند و با انجام دوباره کاری به محصول سالم تبدیل نمی شوند و دلیل این ناسالمی عواملی است که قابل کنترل می باشد و در شرایط کارای عملیات رخ نمی دهند. این نوع ضایعات قابل پیشگیری است ولی قابل پیش بینی و برآورد نیست. ضایعات غیر عادی نیز معمولا دارای ارزش فروش هستند و از هر سفارشی که باشند ثبت زیر در دفاتر انجام می شود :
موجودی ضایعات غیر عادی (بد) xx
زیان ناشی از ضایعات غیر عادی (بد) xx
کالای در جریان ساخت – سفارش خاص (بس) xx

در زمان فروش بانک یا حساب های دریافتنی بدهکار و حساب موجودی ضایعات غیر عادی بستانکار می شود. انشالله در آینده نحوه برخورد با ضایعات در سیستم بهایابی یکسان تشریح خواهد شد.